Bảo đảm minh bạch, hiệu quả khi vận hành sàn giao dịch carbon trong nước

Phó thủ tướng nhấn mạnh, trách nhiệm vận hành sàn giao dịch carbon thuộc Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Việt Nam. Trong khi đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường quản lý hàng hóa đưa vào sàn, đảm bảo chất lượng, đồng thời phối hợp giám sát, cân đối cung - cầu. Việc điều tiết thị trường cần tránh tình trạng thừa cung khiến giá tín chỉ giảm sâu, hoặc thiếu cung làm chi phí tăng cao.

Theo chỉ đạo, giai đoạn đầu cần khuyến khích tăng cầu để thị trường có giao dịch thực chất, hình thành mặt bằng giá tham chiếu và tạo động lực cho doanh nghiệp tham gia. Phó thủ tướng yêu cầu cơ quan quản lý vận hành phải đạt chuẩn quốc tế, bảo đảm đo đếm, thống kê và xác nhận tín chỉ chính xác, tạo dựng niềm tin ngay từ giai đoạn đầu. Ông cũng lưu ý cần quy định rõ trách nhiệm ngân hàng thanh toán, ít nhất một ngân hàng được lựa chọn đáp ứng đầy đủ yêu cầu kỹ thuật, pháp lý và khả năng thanh khoản.

Báo cáo tại cuộc họp, Thứ trưởng Bộ Tài chính Hồ Sỹ Hùng cho biết, hàng hóa trên sàn gồm hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon theo Nghị định 119/2025/NĐ-CP. Các cơ sở được phân bổ hạn ngạch, tổ chức có tín chỉ carbon trong nước và các tổ chức tài chính sẽ là chủ thể tham gia. Công ty chứng khoán chỉ đóng vai trò trung gian khớp lệnh, thanh toán nhằm hạn chế đầu cơ, tránh rủi ro mất cân đối.

Dự thảo Nghị định cũng cấm các hành vi thao túng giá, cấu kết, tung tin sai sự thật, lợi dụng công nghệ để chiếm đoạt tín chỉ. Đồng thời, quyền và nghĩa vụ của Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam, Sở Giao dịch Hà Nội và Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam đã được quy định rõ, nhằm tận dụng hạ tầng chứng khoán hiện hữu để giảm chi phí và bảo đảm an toàn.

Nguyên tắc “một việc chỉ giao một cơ quan chủ trì” được áp dụng triệt để nhằm tránh chồng chéo. Bộ Nông nghiệp và Môi trường phụ trách phân bổ hạn ngạch và quản lý tín chỉ, trong khi Ủy ban Chứng khoán Nhà nước chịu trách nhiệm phối hợp kiểm tra. Sở Giao dịch Hà Nội giám sát thành viên giao dịch, còn Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam giám sát thành viên lưu ký. Cách phân công này giúp thị trường vận hành rõ ràng, minh bạch, giảm rủi ro.

Phó thủ tướng đề nghị các quy định về giải quyết tranh chấp, khiếu nại, bồi thường và hành vi bị cấm nên nêu nguyên tắc, tham chiếu các luật liên quan như chứng khoán, dân sự, thương mại. Điều này giúp đảm bảo tính khả thi, tránh trùng lặp và tạo sự đồng bộ trong hệ thống pháp luật.

Các bộ, ngành cũng kiến nghị xem xét mở rộng đối tượng tham gia thị trường, đặc biệt đối với tín chỉ carbon, để tăng thanh khoản và hiệu quả vận hành. Tuy nhiên, việc mở rộng cần cân nhắc kỹ nhằm không ảnh hưởng đến các cam kết quốc tế của Việt Nam về giảm phát thải khí nhà kính và bảo vệ môi trường.

Ngoài ra, nhiều ý kiến đề xuất bổ sung cơ chế lựa chọn ngân hàng thanh toán, hoàn thiện quy định về giải quyết tranh chấp và cơ chế giám sát. Trong giai đoạn thí điểm, các đơn vị cung cấp dịch vụ chưa thu phí, dự kiến từ năm 2029 mới áp dụng mức phí chính thức.

Việc hình thành sàn giao dịch carbon trong nước có ý nghĩa lớn đối với doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu. Với các ngành phát thải cao như thép, xi măng, điện than, dệt may, thủy sản… việc phải mua tín chỉ carbon sẽ thúc đẩy các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải, qua đó nâng cao năng lực cạnh tranh khi tham gia các thị trường khó tính như EU, Mỹ - nơi đã áp dụng hoặc chuẩn bị áp dụng cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM).

Với các doanh nghiệp xuất khẩu, việc có một thị trường carbon minh bạch trong nước giúp giảm chi phí giao dịch quốc tế, đồng thời tạo lợi thế khi chứng minh được sản phẩm “xanh” hơn trong mắt đối tác toàn cầu. Đây cũng là tín hiệu tích cực cho dòng vốn FDI, bởi các tập đoàn đa quốc gia hiện rất coi trọng chỉ số phát triển bền vững, và việc Việt Nam vận hành sàn carbon sẽ củng cố niềm tin về môi trường đầu tư.

Đối với nhà đầu tư tài chính, tín chỉ carbon có thể trở thành một loại hàng hóa đặc biệt, bổ sung danh mục đầu tư xanh. Tuy nhiên, để tránh tình trạng đầu cơ, dự thảo đã đưa ra cơ chế kiểm soát chặt chẽ, chỉ cho phép công ty chứng khoán tham gia với vai trò trung gian. Điều này vừa khuyến khích giao dịch, vừa đảm bảo thị trường đi vào quỹ đạo ổn định, tránh biến động bất thường.

Việc ban hành Nghị định về sàn giao dịch carbon trong nước được kỳ vọng sẽ thúc đẩy các doanh nghiệp chủ động tham gia cơ chế thị trường trong giảm phát thải, đồng thời mở ra cơ hội thương mại hóa tín chỉ carbon - một “tài sản xanh” có giá trị ngày càng lớn.

Phó thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh: “Cơ chế vận hành phải minh bạch, đáng tin cậy ngay từ đầu. Đây không chỉ là công cụ quản lý phát thải mà còn là động lực thúc đẩy kinh tế xanh, bền vững, phù hợp với cam kết Net Zero 2050 của Việt Nam”.

Ngọc Nga