Nhà báo chưa thể thất nghiệp bởi AI (Bài 5)
Nếu nhà báo chỉ đơn thuần thuật lại sự kiện, sự việc thì sẽ bị AI thay thế. AI có thể hỗ trợ, nhưng nhà báo mới là người chịu trách nhiệm cuối cùng về thông tin.
Trí tuệ nhân tạo phát triển nhanh đến bất ngờ
Chỉ tính từ ngày 21/6/1925, khi Nguyễn Ái Quốc xuất bản tờ Thanh Niên - tờ báo đặt nền móng cho báo chí cách mạng Việt Nam, 100 năm qua, báo chí thế giới và Việt Nam đã có rất nhiều thay đổi, đặc biệt là thay đổi hình thức xuất bản, từ báo giấy khổ nhỏ, khổ lớn in một màu, hai màu, nhiều màu sang báo điện tử, và gần đây có những tờ báo giấy được làm ra hoàn toàn bởi trí tuệ nhân tạo (AI - Artificial Intelligence) hoặc một phần bởi AI .
Vậy rồi đây, khi ngày càng có nhiều tòa soạn báo sử dụng AI để tổng hợp tin, viết bài, đặt tiêu đề, chọn trích dẫn, lên ma-két, chuyển file đến nhà in thì nhà báo, người làm báo có thất nghiệp như giáo viên, nhân viên bảo vệ, chăm sóc khách hàng, thu ngân, nhân viên trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng… dự báo phần lớn sẽ bị thay thế bởi AI?
Xin điểm qua sự phát triển của AI. Dịch vụ ChatGPT ra mắt ngày 30/11/2022 bởi OpenAI có trụ sở tại San Francisco, Mĩ, sau đó không lâu, vào ngày 20/1/2025, DeepSeek xuất hiện, nhanh chóng gây ấn tượng với những người đam mê AI, thu hút sự chú ý của ngành công nghệ các nước, bởi nó “đổi mới, chứ không là kẻ đi sau”, đúng như Liang Wenfeng - CEO Quỹ Đầu cơ High-Flyer - “cha đẻ” của ứng dụng này, chia sẻ.
Là trí tuệ do con người lập trình để giúp máy tính tự động hóa hành vi thông minh như con người, đã có đến 25 công cụ AI tốt nhất lần lượt ra đời trong thời gian rất ngắn. AI không chỉ đơn thuần là một phần mềm máy tính có tính logic mà còn chứa đựng trí tuệ của con người. AI biết suy nghĩ, lập luận để giải quyết các vấn đề con người đặt ra, dần dần giao tiếp thuần thục với người đối diện. Chính vì những tính năng vượt trội ấy mà AI có lợi ích vô cùng lớn: Giúp dự báo những mối nguy hại tiềm ẩn từ động đất, sóng thần, núi lửa, dịch bệnh…, hay rủi ro trong sản xuất, kinh doanh. Nhờ quá trình học máy và tạo ra robot trong công nghiệp và đời sống, AI đang và sẽ hạn chế sử dụng sức lao động của con người. Công nghệ AI còn giúp xóa bỏ khoảng cách ngôn ngữ, nhờ thế con người có cơ hội học tập và làm việc ở bất cứ nước nào. AI còn giúp con người kiến thức không giới hạn, chẳng hạn ai đó nghi ngờ đặc điểm nổi trội của một nước nào đó hay một sự kiện “chưa được kiểm chứng” mà người khác đưa ra thì có thể được trả lời “Tôi vừa hỏi ChatGPT (hoặc DeepSeek, GitHub Copilot, Google VertexAI, NotebookLM, ChatExplorer, AmazonAI… ). Hoặc thay vì khi rơi vào tình trạng “mắc kẹt” thông tin, cái tên đã trở thành “cứu tinh” tức thì: “Phải AI thôi!”, tức dần thay đổi cách “phải hỏi ông Google”. Đặc biệt hơn nữa, AI sẽ đánh giá và thích ứng cũng như học hỏi con người mà nó phục vụ, từ đó có phản ứng phù hợp nhất, tức cá nhân hóa đối tượng. Giờ đây, nếu được đặt lệnh, AI sẵn sàng trả lời bất cứ câu hỏi nào của con người, sẵn sàng viết báo, viết văn, làm thơ…
AI chưa thể thay thế nhà báo
Dựa vào Top 12 công cụ AI tốt nhất hiện nay, như trợ lý ảo, chatbot, tạo nội dung, chỉnh sửa ảnh…, gần đây, BBC News bắt đầu sử dụng AI để cá nhân hóa nội dung cho độc giả. Đặc biệt, ngày 18/3 vừa qua, tờ IL Foglio của Ý ra mắt ấn phẩm báo chí đầu tiên, 4 trang, được thực hiện hoàn toàn bởi AI, vai trò của nhà báo chỉ giới hạn ở việc đặt câu lệnh và đọc lại câu trả lời của AI, là bước đột phá trong lĩnh vực báo chí, đã gây ngạc nhiên cho “làng báo” thế giới. Theo một biên tập viên của IL Foglio AI, IL Foglio AI là một tờ báo được tạo ra bằng trí thông minh chứ không phải nhân tạo, là một phép thử nhằm phản ánh cách AI vận hành trong thực tế và tác động của nó đến quy trình sản xuất tin tức, bài vở hằng ngày.
Hiện nay, nhiều tòa soạn báo giấy và báo điện tử trên thế giới và ở Việt Nam đã cho phép phóng viên ứng dụng AI sản xuất tin, bài, gồm tổng hợp thông tin, lập trình, viết nội dung, biên tập. Theo đó, tòa soạn cũng cung cấp tài liệu, mời kỹ thuật viên hướng dẫn phóng viên, biên tập viên cách sử dụng các công cụ AI, cách tạo câu hỏi cho AI, hỗ trợ phóng viên đưa ra câu hỏi trong các cuộc phỏng vấn.
Trong những năm gần đây, sự phát triển bùng nổ của AI, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo tạo sinh (Generative Artificial Intelligence - GAI) đã thúc đẩy việc ứng dụng AI trong nhiều lĩnh vực. Như vậy AI có thể thực hiện được một số công việc của nhà báo, nhưng chắc chắn chưa thể thay thế hoàn toàn nhà báo vì trước hết những thứ quan trọng nhất mà AI không có được là cảm xúc, sáng tạo, trải nghiệm cá nhân, khả năng tương tác với cộng đồng nên không thể hiểu sâu sắc các vấn đề xã hội, sự kiện, hay mối quan hệ giữa con người với con người; không thể phán đoán, đánh giá do “được học” và làm theo những gì đã lập trình; không thể đưa ra những ý tưởng mới, những góc nhìn độc đáo, hay những câu hỏi sâu sắc.
Nhà báo cần kỹ năng, kinh nghiệm, tư duy và phải có cuộc sống thực mới viết được những bài báo sâu sắc, độc đáo, có tính biểu đạt cao.
Hiện nay, đã có những tòa soạn báo và tạp chí ứng dụng AI sản xuất 40% lượng thông tin, từ đó giảm 50% chi phí vận hành, tăng 35% lượng tương tác với độc giả, nhưng nếu lạm dụng AI sẽ có nguy cơ thông tin sai lệch hoặc không phù hợp, vì vậy cần có sự kiểm tra, thẩm định kỹ lưỡng từ con người.
Theo một phân tích của các chuyên gia của Viện Nghiên cứu báo chí Reuters, Anh, mặc dù các thuật toán AI vượt trội trong việc xử lý lượng lớn dữ liệu, nhưng chúng thường thiếu sự hiểu biết cần thiết để diễn giải bối cảnh xã hội, chính trị và văn hóa phức tạp.
Tóm lại, nếu nhà báo chỉ đơn thuần thuật lại sự kiện, sự việc thì sẽ bị AI thay thế. AI có thể hỗ trợ, nhưng nhà báo mới là người chịu trách nhiệm cuối cùng về thông tin.