Cải cách thủ tục hành chính TP.HCM - Từ nghị quyết 66/NQ-CP đến thực tiễn: Nút thắt vẫn còn ở khâu thực thi (Bài 4)
Nghị quyết 66/NQ-CP được ban hành trong bối cảnh cải cách thủ tục hành chính chịu áp lực ngày càng lớn từ yêu cầu tăng trưởng và hội nhập. Với TP.HCM, cải cách thủ tục hành chính đang là phép thử trực diện đối với năng lực quản trị đô thị.
Trong quá trình triển khai Nghị quyết 66/NQ-CP về cải cách thủ tục hành chính, TP.HCM đang đứng trước yêu cầu nâng cao hiệu quả thực thi ở cấp thực tế. Luật sư Phạm Ngọc Hưng - Giám đốc Công ty Luật TNHH Phạm Hưng chỉ ra những điểm nghẽn trong tổ chức thực hiện, các chi phí tuân thủ còn cao và những ưu tiên cải cách cần tập trung trong giai đoạn 2025-2026.
* Theo ông, những vướng mắc thường gặp nhất khi thực hiện các thủ tục hành chính hiện nay nằm ở khâu nào?
- Vướng mắc lớn nhất hiện nay nằm ở khâu áp dụng và thực thi thủ tục hành chính trong thực tế. Hệ thống pháp luật hiện nay về cơ bản đã hoàn thiện, từ hiến pháp, luật, nghị định đến các văn bản hướng dẫn. Tuy nhiên, khi doanh nghiệp làm hồ sơ cụ thể thì lại gặp tình trạng mỗi nơi hướng dẫn một kiểu, mỗi cán bộ tiếp nhận lại có cách hiểu và cách xử lý khác nhau. Có những hồ sơ doanh nghiệp làm đúng theo mẫu biểu được công bố chính thức trên cổng thông tin điện tử, nhưng khi nộp lại bị yêu cầu chỉnh sửa, bổ sung hoặc thậm chí thay đổi mẫu theo hướng dẫn riêng của cán bộ xử lý. Điều này khiến doanh nghiệp rơi vào trạng thái rất khó chủ động. Họ không biết đâu là chuẩn mực cuối cùng để bám theo, không biết làm thế nào để chắc chắn rằng hồ sơ của mình sẽ được chấp nhận ngay từ đầu.
* Đâu là “điểm nghẽn hệ thống” lớn nhất trong khâu tổ chức thực thi, thưa ông?
- Điểm nghẽn lớn nhất là con người trong bộ máy thực thi, gắn với cách tổ chức, phân công và chịu trách nhiệm trong xử lý hồ sơ hành chính. Sau quá trình sắp xếp, tinh gọn bộ máy, ở một số nơi việc bố trí cán bộ chưa thật sự phù hợp với chuyên môn. Có những cán bộ được giao xử lý hồ sơ nhưng không nắm sâu lĩnh vực đó, hoặc không quen với cách vận hành mới của hệ thống số hóa. Khi năng lực xử lý không đồng đều, tâm lý phổ biến là e dè, sợ sai, sợ trách nhiệm. Trong bối cảnh đó, phản xạ thường thấy của các cán bộ là yêu cầu doanh nghiệp bổ sung thêm hồ sơ để “cho chắc”, hoặc chuyển hồ sơ sang bộ phận khác. Điều này vô hình trung làm kéo dài quy trình, dù bản thân thủ tục không quá phức tạp.
* Dưới góc nhìn của ông, những loại chi phí nào hiện vẫn còn ở mức cao và đang cản trở khả năng chủ động của doanh nghiệp trên địa bàn Thành phố?
- Theo tôi, chi phí thời gian vẫn là loại chi phí tuân thủ lớn nhất mà doanh nghiệp tại TP.HCM đang phải gánh chịu. Chi phí thời gian không chỉ nằm ở số ngày xử lý theo quy định mà nằm ở số lần doanh nghiệp phải đi lại, theo dõi hồ sơ, chỉnh sửa, bổ sung theo yêu cầu phát sinh trong quá trình giải quyết. Có những thủ tục trên hệ thống quy định rất rõ thời hạn trả kết quả, nhưng đến thời điểm đó doanh nghiệp gọi hỏi thì chỉ nhận được câu trả lời “chờ thêm” mà không có mốc thời gian cụ thể. Chi phí thời gian kéo theo chi phí nhân sự tăng và ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp, dù những chi phí này không được ghi nhận một cách chính thức.
* Trong quá trình đẩy mạnh số hóa thủ tục hành chính tại TP.HCM, tình trạng “nộp hồ sơ online nhưng vẫn phải bổ sung, đối chiếu hồ sơ giấy” vẫn được doanh nghiệp phản ánh. Theo ông, thực trạng này đang ảnh hưởng như thế nào đến hiệu quả cải cách và niềm tin của doanh nghiệp?
- Chuyển đổi số là chủ trương rất đúng nhưng trên thực tế hiện nay, ở nhiều khâu vẫn đang tồn tại tình trạng “online nửa vời”. Doanh nghiệp nộp hồ sơ qua hệ thống trực tuyến, nhưng sau đó vẫn phải mang hồ sơ giấy đến bộ phận một cửa để đối chiếu hoặc nộp lại. Như vậy, thay vì rút ngắn quy trình, việc số hóa lại trở thành một bước bổ sung thêm. Doanh nghiệp vừa phải làm online, vừa phải làm thủ công. Nếu thiếu một chi tiết nào đó, hồ sơ lại bị trả về để bổ sung, kéo dài thêm thời gian xử lý. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến niềm tin của doanh nghiệp vào cải cách hành chính. Doanh nghiệp rất mong muốn giảm tiếp xúc trực tiếp, giảm đi lại, giảm chi phí phát sinh. Nhưng khi online mà vẫn phải đi lại, vẫn phải chờ đợi thì chuyển đổi số chưa tạo được thuận lợi thực sự. Nguyên nhân sâu xa của vấn đề này vẫn là dữ liệu chưa được liên thông đầy đủ giữa các cơ quan. Khi hệ thống chưa đủ tin cậy để các cơ quan cùng khai thác và sử dụng chung dữ liệu thì yêu cầu hồ sơ giấy vẫn còn tồn tại.
* Theo ông, trong giai đoạn 2025-2026, những nội dung cải cách nào TP.HCM cần được ưu tiên, đặc biệt trong bối cảnh Thành phố triển khai Nghị quyết 66?
- Trong giai đoạn 2025-2026, TP.HCM cần ưu tiên ba nội dung lớn. Thứ nhất là đẩy mạnh liên thông dữ liệu giữa các cơ quan nhà nước. Doanh nghiệp không nên là người phải đi kết nối các cơ quan với nhau. Chỉ cần một đầu mối tiếp nhận hồ sơ, còn các sở, ngành phía sau phải tự chia sẻ dữ liệu và phối hợp xử lý.
Thứ hai là chuẩn hóa và minh bạch quy trình thực thi. Quy trình cần được hướng dẫn rõ ràng, thống nhất đến mức doanh nghiệp có thể đọc, đối chiếu và biết mình đang ở bước nào, vì sao hồ sơ bị yêu cầu bổ sung và bổ sung trên căn cứ nào. Điều này rất phù hợp với tinh thần minh bạch, giảm chi phí tuân thủ mà Nghị quyết 66 đặt ra.
Thứ ba là yếu tố con người. Cải cách chỉ thực sự đi vào cuộc sống khi đội ngũ trực tiếp xử lý hồ sơ đủ năng lực, đủ tự tin và được đào tạo bài bản. Không thể vận hành một hệ thống quản lý hiện đại bằng tư duy và thói quen cũ.
* Cụ thể, giải pháp nào để cải thiện tình hình này trong thời gian tới?
- Cần sớm xây dựng một sổ tay hướng dẫn thống nhất cho từng nhóm thủ tục, được công bố công khai để doanh nghiệp có thể sử dụng như một tài liệu tham chiếu chính thức. Trong sổ tay này phải nêu rõ hồ sơ gồm những gì, điều kiện áp dụng ra sao, các bước thực hiện cụ thể và thời hạn xử lý tương ứng. Quan trọng hơn, sổ tay cần được sử dụng thống nhất trong toàn hệ thống để doanh nghiệp có thể đối chiếu và biết rõ mình đang làm đúng hay chưa, thay vì phải phụ thuộc vào cách hướng dẫn của từng cán bộ tiếp nhận. Khi có một “cẩm nang” chung, doanh nghiệp sẽ chủ động hơn trong việc chuẩn bị hồ sơ, đồng thời giảm đáng kể tình trạng yêu cầu bổ sung phát sinh trong quá trình xử lý. Nếu sổ tay này được cập nhật thường xuyên và được xem là căn cứ áp dụng chung thì việc làm thủ tục sẽ trở nên minh bạch và dễ dự đoán hơn đối với doanh nghiệp.
* Xin cảm ơn ông!
Đọc thêm Bài 1: Đối lập giữa con số và gánh nặng chi phí