Doanh nghiệp trong bối cảnh gió ngược: Tái định hình chuỗi cung ứng mới
Năm 2025, môi trường kinh doanh toàn cầu bước vào một giai đoạn biến động mạnh, buộc các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) Việt Nam phải đối diện với bài toán cấp bách: tái định hình chuỗi cung ứng để tồn tại và phát triển.
Những biến động địa chính trị như xung đột Nga - Ukraine, bất ổn Trung Đông, cùng xu hướng gia tăng chủ nghĩa bảo hộ và các rào cản phi thuế quan từ Mỹ, EU đã làm đứt gãy hoặc kéo dài thời gian giao hàng ở nhiều ngành.
Song song, các tiêu chuẩn xanh và ESG vốn chỉ là lợi thế cạnh tranh trước đây nay đã trở thành điều kiện tiên quyết để tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Đối với SME, vốn ít, năng lực dự trữ và quản trị hạn chế, những thay đổi này là thách thức sống còn. Trong bối cảnh ấy, một xu thế rõ rệt là sự dịch chuyển từ mô hình “Just-in-time” (JIT: vừa kịp lúc) sang “Just-in-case” (JIC: phòng hờ). Với JIT, doanh nghiệp duy trì tồn kho thấp để giảm chi phí và tăng hiệu quả vận hành, nhưng rủi ro là dễ bị gián đoạn nếu nguồn cung gặp trục trặc.
Ngược lại, JIC yêu cầu dự trữ hàng hóa nhiều hơn, giúp chống đỡ khi có biến động, nhưng chi phí lưu kho cao hơn. Với SME, việc lựa chọn JIC đòi hỏi tính toán kỹ lưỡng vì nguồn lực hạn chế, nhưng trong môi trường nhiều rủi ro như hiện nay, không dự trữ đồng nghĩa với đối mặt nguy cơ mất đơn hàng và uy tín. Bên cạnh đó, cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu đang hình thành các “khối thương mại dựa trên lòng tin”, khi các tập đoàn lớn ưu tiên sản xuất tại những quốc gia đồng minh về chính trị và minh bạch về thương mại.
Việt Nam được xem là điểm đến hấp dẫn trong chiến lược “Trung Quốc +1” nhờ vị trí địa lý thuận lợi, chi phí cạnh tranh, lao động lành nghề và môi trường chính trị ổn định. Tuy nhiên, cơ hội này chỉ thành hiện thực nếu doanh nghiệp Việt chứng minh được minh bạch trong xuất xứ hàng hóa, tuân thủ chuẩn mực quốc tế và không trở thành điểm trung chuyển lẩn tránh thuế. Ngoài ra, chuỗi cung ứng xanh và minh bạch đang trở thành tiêu chuẩn toàn cầu.
Các quy định như: Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU, yêu cầu về phát thải, quản lý chất thải và an toàn lao động buộc SME phải thay đổi toàn diện, từ nguồn nguyên liệu đến quy trình sản xuất và phân phối. Nếu không đáp ứng, doanh nghiệp sẽ mất khả năng tiếp cận thị trường xuất khẩu lớn, ngay cả khi sản phẩm có giá cạnh tranh.
Để tái định hình chuỗi cung ứng thành công, SME cần xây dựng chiến lược dựa trên ba trụ cột.
Thứ nhất là linh hoạt và đa dạng hóa nguồn cung: không phụ thuộc vào một nhà cung cấp hay một quốc gia duy nhất, đồng thời tìm kiếm đối tác dự phòng ở nhiều thị trường khác nhau. Điều này không chỉ giảm rủi ro đứt gãy mà còn tạo lợi thế thương lượng về giá và chất lượng. SME cũng cần tận dụng mạng lưới trong nước, trở thành nhà cung cấp cho các doanh nghiệp FDI, hình thành chuỗi cung ứng ngắn để giảm chi phí và rủi ro logistics.
Thứ hai là ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số để nâng cao tính minh bạch và hiệu quả vận hành. Việc áp dụng QR Code hoặc Blockchain cho phép theo dõi hành trình sản phẩm, cung cấp bằng chứng rõ ràng về nguồn gốc, đáp ứng yêu cầu ESG và gia tăng niềm tin với đối tác quốc tế. Công nghệ cũng giúp SME quản lý tồn kho tối ưu, dự báo nhu cầu chính xác hơn và kết nối nhanh chóng với các nhà cung cấp, khách hàng.
Thứ ba là nâng tầm quản trị và tuân thủ. SME cần chuẩn hóa quy trình, xây dựng hệ thống hồ sơ, chứng từ đầy đủ, tách bạch tài chính cá nhân và doanh nghiệp, áp dụng hóa đơn điện tử và hệ thống kế toán minh bạch. ESG cần được nhìn nhận là khoản đầu tư chiến lược, bởi ngoài việc mở cửa thị trường xuất khẩu, nó còn giúp tiết kiệm năng lượng, giảm lãng phí, cải thiện hình ảnh thương hiệu và thu hút vốn đầu tư xanh.
Lộ trình hành động cho SME
Có thể chia thành ba giai đoạn: đánh giá hiện trạng chuỗi cung ứng, xác định điểm yếu và nhu cầu cải thiện; xây dựng chiến lược đầu tư, phân bổ nguồn lực hợp lý và triển khai các dự án thí điểm; cuối cùng là đo lường hiệu quả, điều chỉnh và nhân rộng mô hình. Điều quan trọng là phải coi đây là quá trình liên tục, không phải nhiệm vụ “làm một lần rồi bỏ”, bởi yêu cầu của thị trường và môi trường kinh doanh luôn thay đổi.
Thực tế đã chứng minh, những SME chủ động tái định hình chuỗi cung ứng, linh hoạt thích ứng với biến động và cam kết minh bạch, bền vững sẽ không chỉ vượt qua khủng hoảng mà còn vươn lên mạnh mẽ, trở thành đối tác quan trọng của các tập đoàn toàn cầu. Trong kỷ nguyên mà an ninh, bền vững và minh bạch là ba yếu tố định hình chuỗi cung ứng, tái cấu trúc không chỉ là lựa chọn mà là con đường sống còn cho SME Việt Nam nếu muốn khẳng định vị thế trên bản đồ thương mại quốc tế.
(*) Giám đốc Kinh doanh Công ty Cổ phần ONEX Training, Chuyên gia Logistics và Chuỗi cung ứng
Sở Công Thương TP.HCM cũng xác định nhiều giải pháp chiến lược nhằm đưa ngành logistics phát triển bền vững và bắt kịp xu thế toàn cầu:
Trước hết là hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ, trong đó sẽ đề xuất UBND Thành phố ban hành các ưu đãi về thuế, phí và giá dịch vụ hạ tầng logistics để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư trung tâm kho bãi, cảng cạn (ICD) và dịch vụ vận tải đa phương thức; đồng thời rà soát, đơn giản hóa thủ tục hành chính, áp dụng mạnh mẽ cơ chế “một cửa” và giao dịch điện tử nhằm rút ngắn thời gian thông quan hàng hóa.
Song song đó là phát triển hạ tầng kết nối đồng bộ, tăng tốc đầu tư các dự án giao thông chiến lược như đường vành đai, cao tốc liên vùng, đường sắt kết nối cảng để giảm tắc nghẽn và rút ngắn thời gian vận chuyển; hình thành mạng lưới trung tâm logistics vệ tinh tại cửa ngõ và các khu công nghiệp lớn, kết nối trực tiếp với hệ thống cảng biển, cảng hàng không. Thành phố cũng đẩy mạnh chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ mới, triển khai nền tảng dữ liệu logistics dùng chung, khuyến khích doanh nghiệp áp dụng IoT, AI, blockchain trong quản lý kho bãi, định vị phương tiện và truy xuất nguồn gốc.
Về nhân lực, Sở đặt mục tiêu xây dựng đội ngũ chất lượng cao thông qua hợp tác với trường đại học, viện nghiên cứu và hiệp hội ngành nghề để mở các khóa đào tạo chuyên sâu, đồng thời tổ chức chương trình thực tập thực tế tại doanh nghiệp nhằm nâng cao kỹ năng và năng lực quản trị chuỗi cung ứng.
Thành phố sẽ tăng cường hợp tác và liên kết vùng, tận dụng lợi thế cảng nước sâu Cái Mép – Thị Vải và sân bay quốc tế để mở rộng dịch vụ logistics xuất nhập khẩu, từng bước đưa TP.HCM trở thành trung tâm logistics quốc tế cạnh tranh với các nước trong khu vực.