Đoàn Đức Ban: Người đưa nước mắm Việt bước lên bàn tiệc Âu châu (Kỳ 2)
Không chỉ chinh phục người tiêu dùng Việt bằng sản phẩm nước mắm truyền thống mang tinh hoa ẩm thực Việt, gia đình doanh nhân Đoàn Đức Ban còn tích cực tham gia vào sự nghiệp cách mạng của dân tộc.
Năm 1932, giữa lúc công việc kinh doanh đang phát triển vượt bậc, ông Đoàn Đức Ban lâm bệnh và qua đời. Những người con của ông là Đoàn Đức Trình, Đoàn Thị Tề, Đoàn Đức Chuẩn và Đoàn Thị My nối nghiệp kinh doanh của cha và tham gia vào sự nghiệp cách mạng dân tộc diễn ra trong những năm 1940.
Gia đình Vạn Vân tham gia cách mạng
Sau khi doanh nhân Đoàn Đức Ban qua đời, người con trưởng Đoàn Đức Trình đã nối nghiệp cha và quản lý xí nghiệp. Ông đổi tên cơ sở Vạn Vân thành Đoàn Vạn Vân và cải tiến quy trình sản xuất nước mắm. Thay vì chỉ ướp muối một lần, ông đã thay đổi quy trình, ướp muối ba hoặc bốn lần, giúp cá phân hủy nhanh hơn, ngấu hơn và cho ra nước mắm có hương vị đậm đà hơn. Nước mắm Đoàn Vạn Vân ngày càng được người tiêu dùng ưa chuộng hơn.
Bên cạnh công việc kinh doanh, gia đình hãng nước mắm Vạn Vân còn hướng về cách mạng. Họ sử dụng cửa hàng tại phố Trần Nhật Duật, Hà Nội để làm nơi nuôi giấu cán bộ cách mạng, trong đó có Trần Duy Hưng (Chủ tịch Ủy ban Hành chính Hà Nội sau ngày giải phóng). Ngoài ra, gia đình còn bí mật ủng hộ tiền bạc và vàng cho cách mạng. Bản thân Đoàn Đức Trình còn bí mật tham gia vào tổ tài chính do Nguyễn Lương Bằng phụ trách.
Tháng 4/1945, chính phủ Trần Trọng Kim mời ông Trình tham gia nội các với chức vụ Thứ trưởng Kinh tế, nhưng ông từ chối, chỉ nhận tham gia Hội đồng Kinh tế Lý Tài Đông Dương. Khi toàn quốc kháng chiến bùng nổ, Đoàn Đức Trình lên chiến khu tiếp tục công tác trong tổ tài chính của Nguyễn Lương Bằng. Từ chiến khu, Đoàn Đức Trình thường xuyên bí mật liên hệ với gia đình để sáng chế phương pháp cô đặc nước mắm, tạo ra sản phẩm nước mắm Con Hổ gửi ra chiến khu. Mặc dù đang trong thời chiến, nhưng hãng Vạn Vân vẫn tích cực phục vụ thị trường với các sản phẩm nước mắm. Đến những năm 1950 và 1953, là thời kỳ cực thịnh của hãng Vạn Vân. Ngoài các cửa hàng, hãng còn sở hữu một đoàn xe ô tô vận tải.
Sau khi Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trở về Thủ đô Hà Nội vào năm 1954, Đoàn Đức Trình từ chiến khu trở về và tiếp tục điều hành cơ sở Vạn Vân. Ngày 23/10/1959, Ủy ban Hành chính Thành phố Hải Phòng quyết định thành lập Xí nghiệp công tư hợp doanh nước mắm Cát Hải. Theo đó, 48 nhà tư sản, 10 tiểu chủ và 8 cổ đông đã góp vốn hợp doanh với xí nghiệp. Tổng số vốn đưa vào hợp doanh là 1.034.000 đồng (tương đương 41.387 chỉ vàng). Trong số các nhà tư sản góp vốn xây dựng Xí nghiệp công tư hợp doanh nước mắm Cát Hải, ông Đoàn Đức Trình - chủ hãng Vạn Vân đã góp số vốn lớn nhất (khoảng 5.851 chỉ vàng).
Cùng với đó, ông Đoàn Đức Trình được cử làm Phó Giám đốc Xí nghiệp, đại diện cho các nhà tư sản góp vốn hợp doanh với nhà nước. Năm 1995, UBND Thành phố Hải Phòng quyết định đổi tên Xí nghiệp Nước mắm Cát Hải thành Công ty Chế biến Dịch vụ Thủy sản Cát Hải. Tiếp đó, Công ty Chế biến Dịch vụ Thủy sản Cát Hải trở thành đơn vị đầu tiên của ngành Thủy sản Hải Phòng thực hiện cổ phần hóa (năm 2000). Cái tên Công ty Cổ phần Chế biến Dịch vụ Thủy sản với thương hiệu Nước mắm Cát Hải đã trở nên quen thuộc với người tiêu dùng Hải Phòng và cả nước.
Năm 1977, Đoàn Đức Trình về hưu và chuyển lên Hà Nội sống cùng gia đình người em là Đoàn Đức Chuẩn. Ông qua đời ở Hà Nội vào năm 1989.
Bài học kinh doanh từ Đoàn Đức Ban
Đoàn Đức Ban là một trong những doanh nhân đầu tiên ở Việt Nam đã thương mại hóa một nghề thủ công truyền thống lâu đời của người Việt, biến sản xuất nước mắm trở thành một ngành công nghiệp thực thụ. Ông cũng là một trong những doanh nhân Việt Nam đầu tiên nhận thức được tầm quan trọng của thương hiệu trong kinh doanh.
Trong sự nghiệp kinh doanh của mình, ông đã khéo léo sử dụng tên một địa danh ở xứ Kinh Bắc (làng Vân), nổi tiếng trong dân gian với nghề sản xuất nước mắm và rượu, để làm thương hiệu cho sản phẩm của mình. Vì vậy, thương hiệu nước mắm của ông không gây sự lạ lẫm và nhanh chóng chiếm được lòng tin của khách hàng trên khắp miền Bắc. Điển hình là tại xứ Kinh Bắc, nơi người dân vốn có truyền thống làm nước mắm lâu đời, nhưng nay không thể cạnh tranh với sản phẩm nước mắm của Vạn Vân và nhanh chóng chấp nhận thương hiệu mới.
Ban đầu, nước mắm Vạn Vân được sản xuất tại đảo Cát Hải, sau đó được vận chuyển bằng thuyền đi bán ra các tỉnh thành. Sau này, với đầu óc kinh doanh nhạy bén, ông đã thay đổi chiến lược kinh doanh một cách chuyên nghiệp hơn, từ vai trò một lái buôn trở thành một nhà doanh nghiệp thực thụ. Với tiền lãi từ những lần chở nước mắm đi bán, ông đầu tư mua nhà xưởng tại các tỉnh như Hà Nội, Hải Phòng, Bắc Ninh để vừa làm kho cất vừa làm đại lý giao dịch. Nước mắm của các hãng khác nhau, dù có tên hay không, có cửa hàng hay không, đều được đựng trong chum hay thùng lớn theo cách truyền thống, từ đó đong ra bán lẻ. Nhưng Đoàn Đức Ban đã sáng tạo ra cách đóng chai và dán nhãn hiệu “Nước mắm Vạn Vân một cá vàng” cho sản phẩm của mình, đồng thời đăng ký bản quyền với Nha Kinh tế Hải Phòng thời đó. Vì vậy, dù có nhiều loại nước mắm cạnh tranh trên thị trường đương thời, người tiêu dùng vẫn nhớ đến thương hiệu Vạn Vân của Đoàn Đức Ban. Nhờ vậy, lợi nhuận của doanh nghiệp cũng không ngừng tăng lên.
Sống trong thời kỳ đất nước bị thực dân đô hộ, Đoàn Đức Ban, Nguyễn Sơn Hà và Bạch Thái Bưởi là những doanh nhân, nhà kỹ nghệ nổi danh trong lịch sử Việt Nam, đã gây dựng cơ nghiệp từ đất cảng Hải Phòng. Trong những năm thịnh vượng của sự nghiệp, ông sở hữu nhiều nhà đất và đại lý tại Hải Phòng, Hà Nội. Thương hiệu nước mắm Vạn Vân của ông thậm chí đã trở thành một phần trong ca dao. Vì vậy, đến nay vẫn còn lưu truyền câu ca về những đặc sản nổi tiếng của xứ Bắc: “Dưa La, húng Láng, nem Báng, tương Bần, nước mắm Vạn Vân, cá rô đầm Sét”.