Sứ mệnh chiến lược của lãnh đạo trong vũ điệu trí tuệ nhân tạo (Bài 2)

Khi AI len lỏi vào từng ngóc ngách của doanh nghiệp (DN), từ phân tích dữ liệu, soạn thảo chiến lược đến phác thảo mô hình kinh doanh mang đến hiệu suất chưa từng có, nhưng cũng tạo ra cái bẫy vô hình: bào mòn tư duy lãnh đạo.

Liệu nhà lãnh đạo có đang vô tình đánh mất ngọn lửa sáng tạo, chiều sâu phản biện và tầm nhìn chiến lược, những phẩm chất định hình bản sắc của họ?

Nguy cơ thầm lặng: Khi AI “suy nghĩ giùm”

Hãy hình dung: AI, với tốc độ ánh sáng, đưa ra phân tích sắc sảo, đề xuất chiến lược tối ưu, thậm chí viết báo cáo hoàn chỉnh chỉ trong tích tắc. Nhưng chính sự tiện nghi này lại là con dao hai lưỡi. Não bộ lãnh đạo, vốn được rèn giũa qua những giờ phút tư duy sâu sắc, phản biện gay gắt và kết nối phi tuyến, giờ đây đối mặt với nguy cơ “thoái hóa”.

Sự phụ thuộc quá nhiều vào AI khiến nhà lãnh đạo ra quyết định nhanh hơn, nhưng nông cạn hơn; phản ứng linh hoạt hơn, nhưng thiếu chiều sâu của tư duy phản biện. Một nghiên cứu từ Đại học Stanford cho thấy, các nhà quản trị lạm dụng công cụ AI thường rơi vào vòng xoáy của những quyết định lặp lại, thiếu sáng tạo, so với những người kết hợp tư duy độc lập và phản biện nhóm. Khi AI “gợi ý sẵn”, “viết thay”, “suy nghĩ giúp”... lãnh đạo có nguy cơ trở thành “người vận hành máy móc” thay vì “người kiến tạo tương lai”.

Điều này dẫn đến nghịch lý: càng đồng hành cùng AI, nhà lãnh đạo càng dễ đánh mất chính năng lực cốt lõi của mình, đó là khả năng dẫn dắt bằng tầm nhìn và trí tuệ sắc bén.

AI là đôi cánh, không phải bộ não

Theo tôi, có 3 điều quan trọng cần lưu ý khi nhìn nhận bản chất của mối quan hệ giữa con người và AI:

Thứ nhất, não bộ cần được thử thách, giống như cơ bắp cần vận động để mạnh mẽ, trí óc đòi hỏi sự rèn luyện để giữ sắc bén. Lạm dụng AI để thay thế tư duy chiến lược khiến não dần mất khả năng phản xạ sâu.

Thứ hai, AI là “máy lặp”, không phải “máy đột phá”: AI vận hành dựa trên dữ liệu lịch sử (big data), tối ưu hóa dựa trên những gì đã biết, nhưng lãnh đạo không chỉ quản lý hiện tại, mà còn tiên phong mở lối tương lai. Nếu chỉ dựa vào AI, chiến lược dễ trở thành bản sao chép của quá khứ, thiếu bản sắc và đột phá.

Thứ ba, nguy cơ đồng hóa tư duy: khi cả tổ chức lệ thuộc vào cùng một công cụ AI, các ý tưởng dần trở nên đơn điệu. Sự đa dạng tư duy, vốn là tài sản vô giá của tổ chức dần bị thay thế bởi sự đồng thuận máy móc. Những cuộc tranh luận sôi nổi, những góc nhìn đối lập, những ý tưởng va chạm từng tạo nên bước ngoặt giờ đây nhường chỗ cho “mẫu số chung” vô hồn do AI gợi ý.

“

Giữ cho bộ não không bị bào mòn bởi AI không phải là hành động chống lại công nghệ, mà là biểu hiện cao nhất của việc làm chủ công nghệ.
Trong vũ điệu của thời đại số, nhà lãnh đạo không chỉ ra lệnh, mà phải trở thành người dẫn dắt tư duy, bảo vệ sự sắc bén của trí tuệ như ngọn lửa soi đường cho tổ chức tiến vào tương lai chưa từng có.

TS. Trần Quý - Viện trưởng Viện Phát triển Kinh tế Số Việt Nam

Cách giữ vững tư duy trong “cơn lốc” AI

Để không bị cuốn vào vòng xoáy của sự tiện nghi, lãnh đạo cần chủ động kiến tạo một lộ trình giữ cho bộ não luôn sắc bén, biến AI thành đồng minh thay vì kẻ dẫn dắt.

Bước 1: Giữ quyền “suy nghĩ cuối cùng”

AI có thể phân tích, mô phỏng, đề xuất, nhưng quyết định chiến lược phải thuộc về con người. Lãnh đạo cần đặt các gợi ý của AI trong lăng kính xã hội, văn hóa, đạo đức và trực giác - những lĩnh vực mà AI vẫn còn non trẻ.

Thực hành: Trước mỗi quyết định, hãy tự vấn: “Nếu không có AI, tôi sẽ chọn gì và vì sao?”. Đối chiếu câu trả lời với gợi ý của AI để kích hoạt tư duy chủ động, thay vì để máy móc dẫn đường.

Bước 2: Tạo “khoảng trắng tư duy”

Sáng tạo cần không gian để thở. Lãnh đạo cần những khoảng lặng để kết nối những ý tưởng tưởng chừng không liên quan, để phản tư và hình dung tương lai. Nếu đắm chìm trong các công cụ AI - từ email tự động đến báo cáo tức thì, lãnh đạo dễ mất đi không gian sáng tạo.

Thực hành: Nhiều CEO hàng đầu dành một giờ mỗi ngày không công nghệ để viết tay, đọc sách giấy hoặc suy ngẫm, đây là cách họ “tập gym” cho trí óc.

Bước 3: Tổ chức “đối thoại không AI”

Một tổ chức tư duy sắc bén là tổ chức biết tranh luận. Hãy tạo ra các phiên họp chiến lược không dùng công cụ số, nơi mọi ý tưởng, phản biện đều xuất phát từ tư duy con người.

Thực hành: Mỗi tháng, tổ chức một phiên “think tank thủ công” với một chủ đề mở. Các nhóm phải tranh luận, bảo vệ luận điểm mà không dựa vào AI. Kết quả thường là những góc nhìn đột phá, vượt ngoài khuôn khổ máy móc.

Bước 4: Biến AI thành “đối tác phản biện”

Thay vì hỏi AI “nên làm gì?”, hãy yêu cầu nó chỉ ra lỗ hổng trong kế hoạch của bạn. Điều này biến AI thành công cụ nâng cấp tư duy, không phải kẻ thay thế.

Thực hành: Đưa chiến lược vào AI với yêu cầu: “Phản biện kế hoạch này như một nhà đầu tư khó tính”. Quá trình này giúp lãnh đạo nhìn lại tư duy của mình qua lăng kính mới.

(*) Viện trưởng Viện Phát triển Kinh tế Số Việt Nam

(Bài viết có sự trợ giúp của công cụ AI)

TS. Trần Quý (*)