Lãnh đạo và năng lực “hiểu mình”

“Hiểu mình” không phải là khái niệm trừu tượng. Nó là khả năng nhận diện rõ ràng cảm xúc, động cơ, khuynh hướng, điểm mạnh - điểm yếu, cũng như các giá trị cốt lõi của bản thân. Người lãnh đạo hiểu mình sẽ không ra quyết định dựa trên cảm hứng nhất thời, cũng không đánh đổi nguyên tắc vì lợi ích ngắn hạn. Họ hành động từ một nền tảng vững chắc bên trong, chứ không bị cuốn theo áp lực hay kỳ vọng bên ngoài.

Sống và làm việc theo “cái lõi” bên trong

Tôi từng gặp rất nhiều nhà lãnh đạo, doanh nhân, quản lý… tài giỏi và bận rộn. Nhưng khi hỏi “Bạn có thực sự hạnh phúc không?”, nhiều người thoáng lặng đi. Có người thừa nhận: “Tôi kiếm được tiền, có vị trí, nhưng thật lòng mà nói, tôi thấy cuộc sống của mình vô vị”.

Cảm giác trống rỗng ấy thường xuất hiện khi con người rời xa “cái lõi” bên trong mình, không sống và làm việc theo đúng giá trị cá nhân. Nhiều người nhận một công việc chỉ vì mức lương hấp dẫn, một vị trí chỉ vì danh tiếng, rồi sau vài năm mới nhận ra mình đã đánh đổi quá nhiều cho một điều không thuộc về mình.

Ngược lại, người có năng lực tự ý thức sẽ rất rõ ràng với điều gì là quan trọng đối với họ. Họ biết lý do vì sao họ chọn con đường này, biết mình muốn gì ở cuộc đời. Và đó là nguồn động lực bền bỉ nhất - một ngọn lửa bên trong không dễ gì tắt. Do vậy, người có ý thức cao độ về mình sẽ cương quyết chối từ một công việc hấp dẫn được đề nghị vì tuy có thể mang lại một mức thu nhập cao hơn nhưng công việc ấy lại không phù hợp với các nguyên tắc hay mục tiêu dài hạn anh ta đã vạch ra.

Trong môi trường làm việc, người hiểu mình thường chủ động, có kỷ luật, biết sắp xếp công việc hợp lý. Họ không phải kiểu người “nước đến chân mới nhảy”, vì họ hiểu hậu quả của sự trì hoãn đối với hiệu suất và tinh thần. Họ cũng không dễ bị cảm xúc tiêu cực điều khiển. Chẳng hạn như khi gặp khách hàng khó tính, họ không phản ứng theo bản năng mà lùi lại, quan sát và điều chỉnh cảm xúc. “Những đòi hỏi vặt vãnh của họ khiến tôi mất tập trung, nhưng thực ra chính tôi mới là người cần học cách giữ tâm vững trước thử thách”, họ có thể tự nhủ như vậy và đó chính là trí tuệ cảm xúc trong hành động.

Tự ý thức không phải yếu mềm mà là biểu hiện của sức mạnh

Một trong những hiểu lầm lớn nhất về sự tự ý thức là gắn nó với sự yếu đuối. Trong thực tế, người có thể thành thật đối diện với bản thân, biết rõ cả điểm mạnh lẫn điểm yếu, là người cực kỳ mạnh mẽ.

Tôi từng biết một nữ quản lý cấp trung đang phụ trách một chuỗi cửa hàng lớn. Khi cảm thấy bức bối vì dự án bị trì hoãn, cô đã không chờ bị nhắc nhở mà chủ động chia sẻ với đồng đội: “Tôi thấy bực bội vì không được chọn để triển khai dự án, nhưng tôi đang nỗ lực để vượt qua cảm giác này. Mong mọi người kiên nhẫn với tôi”.

Cách cô xử lý không hề “yếu đuối”. Ngược lại, đó là một hành động rất tỉnh thức và mạnh mẽ vì nó thể hiện sự trung thực, trách nhiệm và cam kết. Một tuần sau, cô được giao toàn quyền triển khai dự án ấy, và cô đã làm rất tốt.

Trong quá trình tuyển dụng hay đánh giá nhân sự, một dấu hiệu rõ ràng của người hiểu mình là khả năng thừa nhận thất bại với nụ cười nhẹ. Họ có thể kể lại sai lầm của mình một cách thẳng thắn, không đổ lỗi, không né tránh. Họ cũng sẵn sàng lắng nghe phản hồi, không xem lời góp ý là công kích mà là cơ hội để phát triển.

Người hiểu mình không khoe khoang cũng không tự ti. Họ biết rõ khả năng thật, không nhận việc vượt quá giới hạn chỉ để “lấy điểm” rồi rơi vào thất bại. Họ cũng không ngần ngại nhờ hỗ trợ khi cần, vì họ không bị cái tôi làm lu mờ lý trí.

Hiểu mình - năng lực bị đánh giá thấp trong tuyển chọn lãnh đạo

Thật đáng tiếc, trong nhiều tổ chức, năng lực tự ý thức lại không được xem trọng đúng mức. Có nhà tuyển dụng cho rằng, ứng viên thẳng thắn nhận điểm yếu là “thiếu bản lĩnh”. Người chia sẻ cảm xúc thật thì bị đánh giá là “mềm yếu”. Và thế là, họ bị loại khỏi danh sách kế nhiệm lãnh đạo.

Nhưng thực tế cho thấy điều ngược lại. Người lãnh đạo giỏi nhất không phải là người luôn tỏ ra mạnh mẽ mà là người có thể đưa ra những quyết định sáng suốt dựa trên hiểu biết sâu sắc về chính mình và đội ngũ.

Khi phải trả lời câu hỏi: “Chúng ta có đủ năng lực cạnh tranh không?”, hay “Liệu có thể ra mắt sản phẩm đúng hạn không?”, người lãnh đạo cần một năng lực cốt lõi: trung thực với chính mình. Họ không thể phóng đại điểm mạnh, cũng không được phép né tránh điểm yếu. Và chỉ người có khả năng tự ý thức mới đủ bình tĩnh để đánh giá đúng.

Một ví dụ là cô nhân viên trẻ trong cuộc họp chiến lược cấp cao. Dù chức vụ nhỏ nhất phòng, cô vẫn tự tin chia sẻ ý tưởng vì cô biết rõ mình có năng lực tư duy tốt, trình bày thuyết phục, và quan trọng nhất: cô biết đâu là giới hạn của mình. Cô không nói về điều mình không hiểu, không tranh luận để chứng tỏ bản thân. Và vì thế, cô được ghi nhận.

(*) Chuyên gia phát triển lãnh đạo

TS. Quách Tuấn Khanh