Doanh nghiệp Việt giữa “làn sóng” dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu (Bài 3)

Giữa làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng trên phạm vi toàn cầu, Việt Nam dần khẳng định vị thế như một điểm đến cho dòng vốn đầu tư nước ngoài.

Đại dịch Covid-19 đã phơi bày sự phụ thuộc quá mức của chuỗi cung ứng toàn cầu vào một số trung tâm sản xuất chính, đặc biệt là Trung Quốc.

Xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng

Theo TS. Huỳnh Thế Du - Đại học Indiana (Mỹ), thành viên Viện Sáng kiến Việt Nam, năm 2025, xu hướng toàn cầu hóa sẽ dần nhường chỗ cho quá trình phi toàn cầu hóa. Các quốc gia ngày càng chú trọng bảo vệ lợi ích riện và tái định hình chuỗi cung ứng để đảm bảo an ninh kinh tế và chủ quyền.

Mỹ - nền kinh tế lớn nhất thế giới, đang bước vào giai đoạn điều chỉnh quan trọng sau cuộc bầu cử tổng thống hồi tháng 11 năm ngoái với hàng loạt biện pháp thương mại và thuế quan đã được triển khai, thúc đẩy dòng vốn đầu tư quay trở lại Mỹ hoặc chuyển hướng sang các đối tác chiến lược, thay vì duy trì sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine đã gây ra những gián đoạn đáng kể trong chuỗi cung ứng năng lượng và nguyên liệu thô, buộc nhiều quốc gia phải tìm kiếm nguồn cung thay thế.

“Để đối phó với những thách thức này, các chiến lược như “nearshoring” (đưa sản xuất về gần thị trường tiêu thụ) và “friendshoring” (chuyển sản xuất đến các quốc gia đồng minh hoặc có quan hệ chính trị ổn định) đang được áp dụng rộng rãi, nhằm tăng cường tính linh hoạt và đảm bảo an ninh kinh tế trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu ngày càng phức tạp và dễ bị tổn thương”, TS. Du nhận định.

Cơ hội “có một không hai”

Ito Việt Nam là một Công ty với thế mạnh trong thiết kế, sản xuất và hỗ trợ chuỗi giải pháp sản xuất từ tiêu chuẩn cho đến tùy chỉnh trong lắp ráp chính xác. Bà Công Tằng Tôn Nữ Thùy Trang - Tổng giám đốc Công ty cho biết, không chỉ riêng DN của bà mà nhiều DN trong ngành đang đứng trước cơ hội lớn khi nhiều DN dịch chuyển sản xuất khỏi Trung Quốc. Và Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn nhờ nguồn nhân lực dồi dào, khả năng sản xuất nhanh, chi phí hợp lý và hệ thống dịch vụ kỹ thuật thuận tiện. Không ai đầu tư vào Việt Nam mà lại nhập hoàn toàn máy móc từ nước ngoài, điều này đồng nghĩa với việc nền công nghiệp trong nước có thêm cơ hội phát triển các ngành công nghệ phụ trợ. Để đón đầu xu hướng này, Ito Việt Nam đang mở rộng quy mô sản xuất, dự kiến đến tháng 5 sẽ hoàn thành nâng cấp nhà máy với diện tích gấp đôi hiện tại, đáp ứng tiêu chuẩn châu Âu.

Không chỉ Ito Việt Nam, nhiều DN trong lĩnh vực điện tử và tự động hóa cũng được dự báo sẽ hưởng lợi khi các tập đoàn công nghệ lớn tiếp tục mở rộng hoặc dịch chuyển một phần chuỗi sản xuất sang Việt Nam. Xu hướng “China+1” đang giúp Việt Nam trở thành điểm đến ưu tiên nhờ hạ tầng ngày càng hoàn thiện và nguồn nhân lực dồi dào.

Mặt khác, sự dịch chuyển mạnh mẽ của chuỗi cung ứng toàn cầu còn được kỳ vọng mở ra cơ hội để DN Việt đẩy mạnh xuất khẩu. Đặc biệt, ngành nông nghiệp công nghệ cao đang đứng trước triển vọng mở rộng thị trường khi các nước phương Tây tìm cách đa dạng hóa nguồn cung thực phẩm và nguyên liệu đầu vào. Với lợi thế xuất khẩu thủy sản, cà phê, gạo và trái cây, Việt Nam có thể tận dụng cơ hội này để nâng cao giá trị sản phẩm, miễn là đáp ứng tốt các tiêu chuẩn chất lượng và yêu cầu truy xuất nguồn gốc.

Ở một số mặt hàng chủ lực khác, điển hình là dệt may đã và đang tận dụng tốt cơ hội này. Ông Phạm Văn Việt - Chủ tịch HĐQT Công ty TNHH Việt Thắng Jean, chia sẻ: “Không chỉ đơn thuần là cơ hội trước mắt, nhìn xa hơn, việc các nước gia tăng yêu cầu về chuỗi cung ứng bền vững, bao gồm tiêu chuẩn ESG (môi trường, xã hội và quản trị) đang tạo cơ hội cho DN Việt Nam chuyển đổi sang mô hình sản xuất xanh. DN nào tiên phong áp dụng mô hình sản xuất thân thiện với môi trường sẽ có lợi thế lớn trong việc hợp tác với đối tác quốc tế. Dù chưa nằm trong nhóm hàng hóa có nguy cơ phát thải carbon cao nhưng do xuất khẩu sang EU, nên các chuyên gia của EU đã từng đến nhà máy của Việt Thắng Jean đo lượng phát thải các loại máy móc thải ra trong ba ngày liên tiếp. Để thấy, đầu tư sản xuất xanh không phải là cuộc chơi lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc, là đầu tư để đón cơ hội”.

Thách thức “đón sóng”

Theo PGS-TS. Ngô Đình Xây - Nguyên Vụ trưởng Vụ Lý luận chính trị, Ban Tuyên giáo Trung ương, điểm nghẽn thể chế vẫn là một thách thức lớn khi các thủ tục hành chính, chính sách hỗ trợ DN chưa đủ nhanh nhạy để theo kịp sự thay đổi của nền kinh tế số và hội nhập toàn cầu. Nhiều DN gặp khó khăn trong tiếp cận vốn, đất đai, cơ chế ưu đãi, trong khi môi trường pháp lý còn bất cập, thiếu nhất quán. Việc cải cách thể chế chậm chạp không chỉ làm giảm sức cạnh tranh của DN trong nước mà còn khiến Việt Nam mất dần lợi thế thu hút đầu tư nước ngoài từ làn sóng dịch chuyển sản xuất lần này.

Từ phía nội tại DN, ông Ngô Đình Xây cho rằng, thách thức lớn nhất nằm ở những yếu kém về công nghệ. Phần lớn DN vẫn chưa có chiến lược dài hạn trong ứng dụng công nghệ, tự động hóa sản xuất hay khai thác dữ liệu lớn (Big data) để nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh. Không ít DN còn thiếu đầu tư vào nghiên cứu - phát triển (R&D), dẫn đến năng suất thấp, sản phẩm ít đổi mới và khó cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

TS. Võ Trí Thành - Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh cho rằng, năng lực của DN trong nước, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ là trở ngại lớn để thu hút chuỗi cung ứng của các tập đoàn công nghệ vào Việt Nam cũng như hạn chế khả năng Việt Nam tham gia vào các công đoạn cao trong mạng lưới sản xuất toàn cầu. Những điểm yếu này nếu không sớm khắc phục sẽ làm tăng nguy cơ lún sâu vào bẫy gia công, lắp ráp, khó kiểm soát được các dòng đầu tư chất lượng thấp, DN FDI thâu tóm DN trong nước, đầu tư “núp bóng”.

Ngoài ra, khi trách nhiệm xã hội của DN (CSR) ngày càng trở thành yếu tố quyết định, thị trường cũng đặt ra yêu cầu khắt khe hơn về minh bạch, bảo vệ môi trường và đảm bảo quyền lợi người lao động, tạo ra thách thức lớn cho các DN. Những DN không đáp ứng được các tiêu chuẩn này sẽ bị loại khỏi chuỗi cung ứng quốc tế. Các thị trường xuất khẩu chủ chốt như châu Âu, Mỹ đang siết chặt quy định về phát thải carbon, truy xuất nguồn gốc và lao động bền vững.

“Điều này buộc DN Việt Nam phải chuyển đổi tư duy, từ kinh doanh thuần túy sang phát triển bền vững, nếu không muốn bị loại khỏi cuộc chơi toàn cầu”, PGS-TS. Ngô Đình Xây nhấn mạnh.

Bài 2: Nguy cơ chiến tranh thương mại: Cơ hội và thách thức đối với Việt Nam

Hưng Khánh - Hà Thủy - Thanh Ngân