Cứu tinh cho nhân loại - hai loại thuốc trị Covid có thể ra mắt vào cuối 2021

Theo Peter Wark, giáo sư Trường Y và sức khỏe cộng đồng thuộc Đại học Newcastle (Úc), đăng trên báo The Conversation vào đầu tháng này, các kết quả thử nghiệm sơ bộ cho thấy đây là một cách tiếp cận đầy hứa hẹn.

“Trong trường hợp hầu hết các thuốc kháng virus mà chúng tôi đang dùng để điều trị Covid-19 nhắm vào phản ứng viêm và miễn dịch do lây nhiễm, viên thuốc của Pfizer nhắm trực tiếp vào chính virus,” ông Peter cho biết.

Tăng cường khả năng phòng thủ của cơ thể để chống lại virus

Phần lớn bệnh tật liên quan đến Covid-19 là do phản ứng viêm và miễn dịch dữ dội có thể xảy ra khi bị lây lây nhiễm. Các phương pháp điều trị thành công nhất cho đến nay đều nhắm vào phản ứng miễn dịch quá mạnh mẽ này.

Được sử dụng ở giai đoạn sớm khi mới bị bệnh, budesonide corticosteroid dạng hít đã được chứng minh là làm giảm sự tiến triển nặng của bệnh, trong khi ở những người nhập viện với Covid-19 cần thở oxy, corticosteroid dexamethasone uống làm giảm khả năng tử vong.

Trong những trường hợp nghiêm trọng nhất - bệnh nhân Covid phải vào phòng chăm sóc đặc biệt (ICU) - thuốc chống viêm tocilizumab được tiêm vào tĩnh mạch mang lại cho một người cơ hội sống sót cao hơn.

Nhưng tất cả những phương pháp điều trị này không nhắm vào chính virus mà chỉ giải quyết hậu quả của việc bị lây nhiễm, vì giới khoa học nhận thấy rằng nhắm mục tiêu trực tiếp vào virus thực sự khó hơn.

Nhắm thẳng mục tiêu SARS-CoV-2

Virus như SARS-CoV-2 phải xâm nhập vào tế bào chủ để sinh sản, và nó thực hiện điều này bằng cách sử dụng protein đột biến (một loại protein trên bề mặt virus) để gắn vào tế bào, rồi sau đó sử dụng các protein của chính tế bào để xâm nhập sâu hơn vào trong.

Khi vào bên trong tế bào, SARS-CoV-2 sẽ loại bỏ lớp vỏ ngoài và giải phóng RNA (axit ribonucleic, một loại vật liệu di truyền) của virus. Điều này cho phép virus nhân bản, và sau đó lây nhiễm sang các tế bào khác. Quá trình nhân bản này chính là tử huyệt khiến những can thiệp hợp lý tại bất kỳ thời điểm nào sẽ tiêu diệt được virus.

Cấu trúc bên trong của virus SARS-CoV-2

SARS-CoV-2 mang một loại enzyme, giống như protease 3C (3CLpro), đóng vai trò quan trọng trong quá trình sao chép. 3CLpro gần giống với protease được sử dụng bởi virus SARS-CoV-1 (SARS) và tương tự với protease của virus hô hấp Trung Đông (MERS).

Vì vậy, một loại thuốc có thể nhắm mục tiêu vào  các 3CLpro và ngăn chặn sự nhân lên của virus có thể có có hiệu quả đối với nhiều loại coronavirus đã biết, và có thể là bất kỳ loại nào xuất hiện trong tương lai.

Các chất ức chế enzyme protease đã được sử dụng thành công để điều trị các bệnh nhiễm virus khác, đặc biệt là các bệnh lây nhiễm mãn tính như HIV và viêm gan C.

Phương pháo điều trị này đã sớm được đưa ra trong đại dịch như một phương pháp điều trị khả dĩ cho Covid-19. Tuy nhiên, thuốc điều trị HIV lopinavir-ritonavir đã được chứng minh là không hiệu quả trong hai thử nghiệm lâm sàng, với nồng độ thuốc có thể quá thấp để chống lại SARS-CoV-2. Mặc dù liều cao hơn có thể có hiệu quả, nhưng nó cũng có thể gây ra nhiều tác dụng phụ hơn.

Các nhà khoa học cũng đề xuất một loại thuốc kháng virus thay thế, remdesevir, ban đầu được phát triển để điều trị Ebola. Remdesivir làm chậm khả năng tái tạo RNA của virus. (Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đã được chỉ định dùng thuốc này khi ông bị nhiễm virus) 

Các báo cáo trường hợp ban đầu có vẻ đầy hứa hẹn và cho thấy Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) chấp thuận loại thuốc này để sử dụng trong trường hợp khẩn cấp. 

Nhưng kết quả của các thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng ở những bệnh nhân nhập viện với diễn biến nặng rất đáng thất vọng, và mặc dù có làm giảm thời gian điều trị đối với những bệnh nhân sống sót, nhưng nó không làm giảm đáng kể khả năng tử vong của bệnh nhân.

Tất nhiên, cả hai tác nhân này đều không được thiết kế đặc biệt để nhắm mục tiêu SARS-CoV-2. Nhưng vào năm 2020, Pfizer/BioNtech đã xác định được một phân tử nhỏ - PF-00835231 - ngăn chặn SARS-CoV-2 3CLpro protease. Ban đầu nó được thiết kế để chống lại SARS-CoV-1, nhưng enzyme trong hai loại virus gần như giống hệt nhau.

PF-00835231, khi hoạt động một mình hay khi được kết hợp với remdesevir, dường như làm giảm sự sao chép của một loạt các corona virus bao gồm SARS-CoV-2 trong các tế bào trong phòng thí nghiệm. Nó cũng làm giảm sự nhân lên của virus trong một số mẫu thử động vật, không có tín hiệu gây bất lợi cho vật thí nghiệm. 

Chính nhờ kết quả khả quan trong phòng thí nghiệm, liên minh Pfizer/BioNtech đang đưa hai loại thuốc để thử nghiệm lâm sàng cho Covid-19: F-07304814, một loại thuốc tiêm vào tĩnh mạch để sử dụng cho những bệnh nhân nhập viện với Covid-19 nghiêm trọng và PF-07321332, một loại thuốc uống hoặc thuốc viên, có thể được sử dụng sớm hơn trong bệnh. Cả hai đều mang công thức của chất ức chế 3CLpro.

Kết quả rất khả quan

Cuộc thử nghiệm giai đoạn 1 của hai loại thuốc này, được thực hiện hồi tháng 3/2021, trên những người tình nguyện khỏe mạnh để đảm bảo an toàn và sử dụng các liều lượng thuốc khác nhau nhằm cho thấy liệu thuốc có gây ra phản ứng đầy đủ trong cơ thể nhằm khẳng định tính hiệu quả chống lại SARS-CoV-2.

Giám đốc điều hành Pfizer Albert Bourla cho biết hai loại thuốc có thể được tung ra thị trường vào cuối năm nay

Bước tiếp theo sẽ là thử nghiệm giai đoạn 2 hoặc 3 để xem liệu chúng có cải thiện kết quả trên những bệnh nhân Covid-19 hay không. Thông thường quá trình này phải mất nhiều năm, nhưng khi đại dịch tiếp tục hoành hành trên toàn cầu, Pfizer cho biết họ sẽ thực hiện điều này trong vài tháng.

Mặc dù kết quả mới ở giai đoạn này là sơ bộ, nhưng các kết quả lâm sàng này của Pfizer/BioNtech đều rất hứa hẹn. Chúng có thể được sử dụng sớm khi vừa bị bệnh, đặc biệt là ở những người được đã tiêm chủng nhưng hiệu quả không cao hoặc ở những người chưa được tiêm chủng.

Thuốc cũng có thể được sử dụng như một phương tiện phòng ngừa, ngăn chặn sự bùng phát ở những người tiếp xúc với người bệnh hay virus (F1 và F2 hay F3).

Ngọc Thoại