Doanh nghiệp cần lãnh đạo tỉnh thức

Trong nhiều phòng họp, người đến sớm nhất, về muộn nhất, trả lời email lúc nửa đêm thường được xem là người tận tâm nhất. Thiếu ngủ, trong văn hóa doanh nhân, đôi khi được khoác lên một cái tên mỹ miều: Kỷ luật, cống hiến, chịu được áp lực cao. Người ta nói với nhau rằng: “Làm doanh nhân mà ngủ nhiều thì sao cạnh tranh được”. Và thế là thiếu ngủ âm thầm trở thành một huy chương vô hình.

Nhưng nếu nhìn thẳng, không né tránh, chúng ta phải đặt một câu hỏi khó chịu, đặc biệt vào thời điểm chuyển giao năm cũ và năm mới: Điều gì sẽ xảy ra khi sự thiếu ngủ đó không còn là lựa chọn cá nhân, mà trở thành trạng thái lãnh đạo thường trực?

Sự thật không dễ nghe là thế này: Ngủ ít không phải một thói quen sống, mà là một quyết định lãnh đạo thiếu khôn ngoan. Và cái giá phải trả không dừng lại ở sức khỏe của người đứng đầu.

Khi thiếu ngủ trở thành “chuẩn ngầm” trong lãnh đạo

Rất nhiều doanh nhân Việt tự hào về khả năng chịu đựng của mình. Họ quen với việc vận hành trong trạng thái căng liên tục, ngủ bù cuối tuần, cà phê thay cho giấc ngủ, adrenaline thay cho sự hồi phục. Lâu dần, trạng thái bất thường đó trở thành bình thường mới.

Vấn đề nằm ở chỗ cơ thể con người không được thiết kế để lãnh đạo dài hạn trong chế độ sinh tồn. Thiếu ngủ kéo dài không đơn giản là mệt. Nó làm suy giảm khả năng tự điều chỉnh cảm xúc, rút ngắn tầm nhìn, gia tăng phản xạ phòng vệ và khiến não bộ ưu tiên “an toàn tức thì” thay vì chiến lược dài hạn.

Nói cách khác, một lãnh đạo thiếu ngủ sẽ ra quyết định nhanh hơn, nhưng kém sáng suốt hơn. Trong ngắn hạn, điều này có thể bị nhầm lẫn với hiệu quả. Trong dài hạn, nó trở thành điểm nghẽn.

Điểm nghẽn lớn nhất của doanh nghiệp đôi khi nằm… trong não của người lãnh đạo

Khi doanh nghiệp gặp khó, chúng ta thường nhìn ra bên ngoài thị trường, đối thủ, dòng tiền, mô hình kinh doanh. Ít ai đủ can đảm nhìn vào yếu tố ít được gọi tên nhất: Trạng thái thần kinh của người lãnh đạo.

Một lãnh đạo thiếu ngủ thường có bốn biểu hiện rất rõ: Thứ nhất, khả năng chịu đựng sự mơ hồ giảm mạnh. Họ muốn câu trả lời nhanh, quyết định dứt khoát, ít kiên nhẫn với những quá trình cần thời gian và đối thoại. Thứ hai, xu hướng kiểm soát vi mô gia tăng. Không hẳn vì họ không tin người khác, mà vì hệ thần kinh mệt mỏi khiến họ khó cảm thấy an toàn khi trao quyền. Thứ ba, khả năng lắng nghe suy giảm. Khi não luôn trong trạng thái quá tải, lãnh đạo nghe để phản hồi, chứ không còn nghe để hiểu. Thứ tư, cảm xúc lan tỏa tiêu cực. Trạng thái căng thẳng của người đứng đầu âm thầm trở thành “khí hậu tâm lý” của cả tổ chức.

Điều đáng nói là những hệ quả này hiếm khi được ghi nhận là do thiếu ngủ. Chúng thường được gắn nhãn bằng những từ khác nghe có vẻ “kinh doanh” hơn: Tái cấu trúc, siết kỷ luật, tối ưu vận hành.

Doanh nghiệp không sụp, mà co rút

Một CEO mà tôi từng làm việc cùng điều hành một doanh nghiệp tăng trưởng nhanh. Anh thông minh, quyết liệt, làm việc không biết mệt, mà đúng hơn là không cho phép mình mệt. Trong nhiều năm, anh ngủ trung bình bốn tiếng mỗi đêm. Doanh nghiệp không rơi vào khủng hoảng. Doanh thu vẫn có. Hệ thống vẫn chạy. Nhưng từng chút một, những người giỏi nhất rời đi với cùng một lý do “không còn thấy mình phù hợp”.

Nhìn lại, vấn đề không nằm ở chiến lược hay năng lực điều hành. Vấn đề nằm ở trạng thái của người lãnh đạo: Căng thẳng thường trực, ít lắng nghe, quyết định ngày càng ngắn hạn. Doanh nghiệp không sụp đổ. Nó co rút, và cái tên thường được dùng để giải thích là “thị trường khó khăn”.

Cho phép mình mệt: Một hành vi lãnh đạo cao cấp

Trong văn hóa cũ, mệt mỏi bị xem là dấu hiệu của yếu đuối. Trong thực tế lãnh đạo hiện đại, khả năng nhận diện mệt mỏi là một dạng trí tuệ.

Không phải doanh nhân mạnh là người không bao giờ mệt. Mà là người đủ tỉnh táo để nhận ra khi nào mình đang vận hành vượt quá giới hạn sinh học. Và đủ bản lĩnh để không biến trạng thái kiệt sức thành chuẩn mực lãnh đạo cho cả tổ chức. Cho phép mình mệt không có nghĩa là buông xuôi. Nó có nghĩa là chủ động tái tạo, để trở lại vị trí duy nhất mà một lãnh đạo nên đứng: trạng thái sáng suốt.

Thời khắc năm mới thường gắn với mục tiêu, kế hoạch, bứt phá. Nhưng có một quyết định nền tảng mà rất ít doanh nhân đưa vào nghị sự đầu năm: tình trạng thần kinh của chính mình.

Holistic Wellness (Sức khỏe toàn diện), trong bối cảnh này, không phải là yoga, thiền hay nghỉ dưỡng. Nó là chiến lược quản trị nội lực - nơi thân, tâm và trí được xem như hạ tầng vô hình của năng lực lãnh đạo. Một lãnh đạo có nội lực ổn định sẽ tạo ra tổ chức ổn định. Một lãnh đạo kiệt sức sẽ vô thức dẫn dắt tổ chức đi trong căng thẳng.

Với tư cách một Holistic Wellness Coach, tôi không nhìn giấc ngủ như một lời khuyên chăm sóc sức khỏe. Tôi nhìn nó như một đòn bẩy chiến lược. Ngủ đủ không làm doanh nhân yếu đi. Nó làm họ khó bị thao túng hơn, ít phản xạ hơn và sáng suốt hơn trước những quyết định mang tính sống còn.

Có thể trong năm mới, quyết định dũng cảm nhất của một doanh nhân không nằm ở việc đặt mục tiêu cao hơn, mở rộng nhanh hơn hay chịu đựng nhiều hơn. Mà nằm ở việc từ chối lãnh đạo tổ chức của mình trong trạng thái thiếu ngủ.

Vì sự tỉnh táo của người lãnh đạo, suy cho cùng, không còn là chuyện cá nhân. Đó là lợi ích sống còn của doanh nghiệp và là nền móng thầm lặng của một năm mới thực sự vững vàng.

(*) Chuyên gia Sức khỏe Thân - Tâm - trí (Holistic Wellness Coach)

Nguyễn Thế Mai Chi (*)