Cải cách đầu tư công cho tăng trưởng bền vững

Đầu tư công trong vai trò trụ cột điều tiết tăng trưởng

Trong điều kiện đầu tư tư nhân phục hồi chậm và xuất khẩu chịu nhiều yếu tố bất định từ môi trường bên ngoài, đầu tư công được kỳ vọng giữ vai trò trụ cột trong điều tiết tổng cầu và duy trì nhịp tăng trưởng. Vai trò này không chỉ xuất phát từ quy mô vốn lớn mà còn từ khả năng dẫn dắt các dòng đầu tư khác, tạo nền tảng hạ tầng và cải thiện năng lực sản xuất của nền kinh tế trong trung hạn.

Phát biểu tại Tọa đàm “Đầu tư công - gỡ nút thắt để bứt phá tăng trưởng năm 2026” do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với Hiệp hội Công nghiệp khoáng sản TP.HCM tổ chức chiều ngày 23/12, ông Đỗ Thiên Anh Tuấn - Giảng viên Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright cho rằng việc đặt đầu tư công vào trung tâm điều hành phản ánh yêu cầu thực tế của bối cảnh vĩ mô hiện nay. Khi các công cụ chính sách khác phải vận hành thận trọng hơn, đầu tư công trở thành kênh quan trọng để duy trì động lực tăng trưởng và ổn định kinh tế.

“Khi đầu tư tư nhân còn dè dặt, xuất khẩu chịu tác động từ thuế quan và biến động chuỗi cung ứng còn chính sách tiền tệ phải cân đối nhiều mục tiêu cùng lúc, đầu tư công được kỳ vọng đóng vai trò trụ cột dẫn dắt tăng trưởng. Vai trò này chỉ phát huy đầy đủ khi dòng vốn được triển khai sớm, phân bổ đều trong năm và gắn với các dự án có khả năng tạo năng lực sản xuất mới cho nền kinh tế”, ông Đỗ Thiên Anh Tuấn phân tích.

Số liệu giải ngân năm 2025 cho thấy quy mô vốn đưa vào nền kinh tế là rất lớn, đặc biệt trong những tháng cuối năm. Cụ thể, tính đến ngày 11/12/2025, tổng vốn đầu tư công giải ngân cả nước đạt hơn 577.700 tỷ đồng, tương đương 63,3% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao. Chỉ sau một tuần, con số này tăng lên trên 603.600 tỷ đồng, đạt 66,1% kế hoạch. Nhịp độ giải ngân tăng nhanh phản ánh khả năng huy động của bộ máy khi có chỉ đạo tập trung và các vướng mắc thủ tục được tháo gỡ đồng loạt. Dòng vốn này đã góp phần duy trì nhịp tăng trưởng trong bối cảnh nhiều lĩnh vực khác vận động chậm.

Tuy nhiên, nếu nhìn sâu hơn, bức tranh giải ngân vẫn bộc lộ nhiều vấn đề mang tính cơ cấu. Việc giải ngân tăng nhanh vào giai đoạn cuối năm tiếp tục tái hiện “kịch bản quen thuộc” theo kiểu đầu năm chậm chạp, cuối năm dồn dập. Cách phân bổ và thực thi như vậy làm suy giảm hiệu ứng lan tỏa của đầu tư công đối với tổng cầu trong năm tài khóa, qua đó hạn chế vai trò kích thích tăng trưởng ngắn hạn.

Quan trọng hơn, khi giải ngân bị dồn vào cuối năm, áp lực về tiến độ, chất lượng công trình và quản lý chi phí gia tăng đáng kể. Điều này gây ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện, gây rủi ro cũng như hiệu quả sử dụng vốn trong trung và dài hạn. Trong bối cảnh đầu tư công được kỳ vọng đóng vai trò dẫn dắt, việc kích hoạt dòng vốn sớm hơn trong năm trở thành yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả điều tiết vĩ mô và tạo nền tảng ổn định cho tăng trưởng.

Thước đo chất lượng thể chế

Kết quả giải ngân năm 2025 cho thấy sự khác biệt rõ rệt giữa các bộ, ngành và địa phương trong khả năng tổ chức thực hiện. Nhiều đơn vị có tỷ lệ giải ngân thấp hơn mức bình quân chung, bao gồm cả những lĩnh vực nắm giữ khối lượng vốn lớn và có ý nghĩa nền tảng đối với tăng trưởng dài hạn như giáo dục, y tế, khoa học công nghệ và môi trường.

Theo các phân tích chính sách, sự phân hóa này phản ánh những hạn chế mang tính hệ thống trong toàn bộ vòng đời đầu tư công. Từ khâu chuẩn bị dự án, bố trí vốn, giải phóng mặt bằng đến đấu thầu và quản lý hợp đồng, các điểm nghẽn liên kết với nhau và tác động trực tiếp lên tiến độ thực hiện. Khi quy mô đầu tư công ngày càng mở rộng, những hạn chế này bộc lộ rõ hơn và tạo áp lực lớn hơn lên bộ máy thực thi.

Ông Đỗ Thiên Anh Tuấn cho rằng giải ngân đầu tư công là chỉ báo trực tiếp phản ánh chất lượng thể chế và năng lực quản trị công. “Giải ngân đầu tư công phản ánh năng lực tổ chức thực hiện của từng cấp, từng ngành và từng chủ đầu tư. Khi tiến độ giải ngân phân hóa mạnh, điều đó cho thấy các khâu chuẩn bị dự án, phối hợp liên ngành và quản trị thực thi còn nhiều điểm cần cải thiện. Những hạn chế này kéo dài quá trình chuyển hóa đầu tư công thành năng lực sản xuất mới của nền kinh tế”, ông Anh Tuấn nói.

Bên cạnh đó, các vấn đề liên quan đến giải phóng mặt bằng, thiếu quỹ đất tái định cư được chuẩn bị trước, cơ chế chia sẻ chi phí và lợi ích giữa các địa phương, cùng với cách bố trí vốn theo niên độ ngân sách tiếp tục tạo ra độ trễ đáng kể trong triển khai dự án. Chất lượng chuẩn bị đầu tư chưa đồng đều khiến nhiều dự án phải điều chỉnh trong quá trình thực hiện, kéo dài thời gian và làm gia tăng chi phí.

Thực tiễn này cho thấy cải thiện giải ngân đầu tư công cần được tiếp cận như một quá trình nâng cấp chất lượng thể chế và năng lực tổ chức thực hiện, thay vì chỉ tập trung vào các biện pháp thúc tiến độ ngắn hạn.

Chuyển từ áp lực giải ngân sang chuẩn mực hiệu quả

Giai đoạn 2026-2030 được dự báo là giai đoạn mở rộng mạnh mẽ của đầu tư công với tổng chi đầu tư phát triển có thể đạt khoảng 8,5 triệu tỷ đồng. Hàng loạt dự án hạ tầng quy mô lớn sẽ được triển khai đồng thời, tạo ra áp lực rất lớn đối với năng lực tổ chức thực hiện và quản trị đầu tư công.

Trong bối cảnh đó, ông Võ Tân Thành - Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng yêu cầu quan trọng nhất là chuyển trọng tâm từ áp lực giải ngân sang chuẩn mực hiệu quả và tác động dài hạn của đầu tư công. “Quy mô đầu tư công giai đoạn tới là rất lớn và kỳ vọng đặt ra cũng tương xứng. Điều quyết định nằm ở năng lực tổ chức thực hiện, kỷ luật lựa chọn dự án và khả năng phối hợp giữa các cấp. Khi các nút thắt về thể chế và thực thi được tháo gỡ một cách căn cơ, đầu tư công mới có thể tạo nền tảng cho tăng trưởng chất lượng cao trong trung và dài hạn”, ông Võ Tân Thành khẳng định.

Theo ông Thành, cải cách đầu tư công cần tập trung vào nâng cao chất lượng lựa chọn dự án, tăng cường điều phối các dự án liên vùng và gắn phân cấp với trách nhiệm giải trình rõ ràng. Việc đánh giá đầu tư công cần dựa trên hiệu quả kinh tế xã hội và khả năng tạo động lực cho khu vực tư nhân.

Nhiều chuyên gia cho rằng kế hoạch vốn cần được điều hành linh hoạt hơn trong năm, dựa trên tiến độ thực tế của từng dự án và khả năng hấp thụ vốn của nền kinh tế. Giải ngân đầu tư công cần được phối hợp chặt chẽ với các công cụ vĩ mô khác nhằm duy trì ổn định kinh tế và tạo nền tảng cho tăng trưởng bền vững.

Đầu tư công tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong chiến lược tăng trưởng của Việt Nam. Thực tiễn năm 2025 cho thấy hiệu quả của đầu tư công phụ thuộc trực tiếp vào chất lượng thể chế và năng lực thực thi. Việc cải cách đầu tư công theo hướng lấy hiệu quả và tác động dài hạn làm trung tâm sẽ quyết định khả năng hình thành một mô hình tăng trưởng bền vững trong giai đoạn phát triển tiếp theo.

Minh Hào