Ngành gỗ thay đổi, đáp ứng EUDR và phát triển bền vững
Nguyên liệu trong nước thiếu, rừng gỗ lớn phát triển chậm và các quy định như EUDR siết chặt…, lợi thế tăng trưởng của ngành gỗ đang gặp thử thách.
Nguyên liệu thiếu hụt
Thông tin từ Hội thảo “Xây dựng gỗ Việt - xây dựng tương lai” do Hội Gỗ xây dựng TP.HCM tổ chức chiều 12/12 tại Đồng Nai cho biết, hiện ngành gỗ không chỉ đóng góp lớn vào kim ngạch xuất khẩu mà còn tạo sinh kế cho hàng triệu lao động trong các khâu trồng rừng, khai thác, chế biến và dịch vụ liên quan.
Kim ngạch xuất khẩu gỗ và lâm sản đạt 17,34 tỷ USD năm 2024 và ước vượt 18 tỷ USD trong năm 2025, với tốc độ tăng trưởng bình quân trên 10% mỗi năm.
Tuy nhiên, tăng trưởng của ngành gỗ Việt Nam hiện nay vẫn dựa nhiều vào lợi thế chi phí, gia công và khai thác nguồn nguyên liệu bên ngoài, tỷ trọng lớn nguyên liệu gỗ phục vụ chế biến xuất khẩu vẫn phải nhập khẩu, khiến doanh nghiệp dễ bị tổn thương trước biến động của thị trường toàn cầu, nhất là khi giá gỗ nguyên liệu, chi phí vận chuyển và logistics liên tục leo thang.
Ông Nguyễn Văn Diện - Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm cho rằng, các thị trường xuất khẩu chủ lực như Mỹ, Liên minh châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc, chiếm hơn 90% kim ngạch xuất khẩu gỗ của Việt Nam, ngày càng yêu cầu nghiêm ngặt về tính hợp pháp, truy xuất nguồn gốc và bền vững môi trường khiến khiến nhiều doanh nghiệp chế biến gỗ có xu hướng quay về sử dụng nguồn gỗ trong nước, đặc biệt là gỗ có chứng chỉ quản lý rừng bền vững.
Tuy nhiên, nguồn cung trong nước chưa theo kịp nhu cầu của ngành chế biến xuất khẩu quy mô lớn. Nếu không giải quyết điểm nghẽn này sẽ tạo áp lực lên toàn chuỗi giá trị ngành gỗ.
Rừng gỗ lớn chưa được xem là chiến lược
Thực trạng rừng trồng trong nước hiện nay có khoảng cách lớn giữa định hướng phát triển bền vững và khả năng cung ứng nguyên liệu.
Ông Diện cho rằng, việc phát triển rừng trồng gỗ lớn và rừng có chứng chỉ quản lý rừng bền vững đang gặp nhiều khó khăn. Chu kỳ kinh doanh gỗ lớn trên 10 năm dẫn đến rủi ro cao. Quy mô đất trồng rừng của các hộ gia đình còn nhỏ lẻ, hạ tầng giao thông lâm nghiệp chưa thuận lợi nên chi phí khai thác và vận chuyển cao.
Một nguyên nhân khác là hiệu quả kinh tế chưa đủ hấp dẫn. Bởi có thời điểm, giá bán gỗ có chứng chỉ quản lý rừng bền vững không chênh lệch nhiều so với gỗ không có chứng chỉ nên người trồng rừng khó cân nhắc đầu tư dài hạn.
Vai trò liên kết trong chuỗi giá trị cũng còn mờ nhạt. Chưa có nhiều doanh nghiệp chế biến quan tâm hợp tác, liên kết với chủ rừng để đầu tư trồng rừng gỗ lớn, rừng có chứng chỉ và bao tiêu sản phẩm.
Ông Tim Nguyễn - Founder NetZeroNomy cho rằng, nhiều doanh nghiệp vẫn đứng ngoài khâu đầu nguồn, chỉ tập trung vào chế biến và mua nguyên liệu theo từng giai đoạn ngắn khiến doanh nghiệp luôn bị động khi thị trường biến động hoặc khi các yêu cầu về tính hợp pháp và truy xuất nguồn gốc thay đổi.
Ông cho rằng, rừng gỗ lớn cần được nhìn nhận như một yếu tố chiến lược, gắn trực tiếp với năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Khi doanh nghiệp tham gia liên kết trồng rừng, chia sẻ rủi ro và lợi ích với người trồng rừng, nguồn nguyên liệu trong nước mới có thể phát triển theo hướng ổn định và bền vững.
EUDR siết quy định, doanh nghiệp phải thay đổi thích ứng
Hiện Liên minh châu Âu (EUDR) đặt ra yêu cầu rất cao về truy xuất nguồn gốc, trong đó mỗi sản phẩm gỗ khi xuất khẩu sang EU phải chứng minh được nguồn gốc hợp pháp, minh bạch và đến từ diện tích rừng không bị phá rừng, không bị suy thoái theo tiêu chí của EU nên doanh nghiệp phải đầu tư mạnh mẽ vào hệ thống quản lý chuỗi cung ứng, số hóa dữ liệu về nguồn gốc gỗ, đặc biệt là thông tin tọa độ lô rừng.
Tuy nhiên trong dài hạn, ông Diện cho rằng, khi đáp ứng được các yêu cầu của quy định này, vị thế sản phẩm gỗ Việt Nam trên thị trường quốc tế sẽ được củng cố. Ngành lâm nghiệp sẽ tiến gần hơn tới mục tiêu phát triển bền vững, nâng cao giá trị gia tăng và mở rộng thị phần tại EU, một thị trường lớn, yêu cầu cao nhưng giàu tiềm năng.
Ông Tim Nguyễn cho rằng, khi thị trường yêu cầu truy xuất nguồn gốc đến từng lô rừng, doanh nghiệp không thể chỉ quan tâm đến giá mua nguyên liệu, mà phải chú trọng đến quản trị chuỗi cung ứng và đầu tư dài hạn vào nguồn nguyên liệu hợp pháp.
Trước yêu cầu đó, doanh nghiệp cần chuyển từ mua nguyên liệu sang đầu tư vào nguyên liệu, coi rừng trồng bền vững là một phần trong chiến lược phát triển dài hạn.