Xuất khẩu chanh leo bứt phá mạnh mẽ sau một thập kỷ

Ngày 12/12, tại phường Pleiku (Gia Lai), Báo Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cùng Sở Nông nghiệp và Môi trường Gia Lai tổ chức Diễn đàn “Phát triển ngành hàng chanh leo bền vững theo chuỗi liên kết”.

Phát biểu tại diễn đàn, ông Tô Văn Huấn - đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, cho biết chanh leo là một trong những ngành hàng cây ăn quả có tốc độ tăng trưởng xuất khẩu nhanh nhất trong thời gian qua. Từ quy mô khiêm tốn cách đây một thập kỷ, đến nay chanh leo đã trở thành mặt hàng có giá trị xuất khẩu hàng trăm triệu USD mỗi năm.

Hiện Tây Nguyên được xem là “thủ phủ” chanh leo của cả nước, chiếm khoảng 86,4% diện tích và 92,5% sản lượng năm 2024; khu vực miền Bắc chiếm hơn 12% diện tích. Việt Nam đã công bố lưu hành 43 giống chanh leo, đáp ứng nhu cầu sản xuất ngày càng mở rộng cho cả thị trường trong nước và xuất khẩu.

Theo ông Huấn, chanh leo có nhiều lợi thế cạnh tranh nhờ điều kiện tự nhiên phù hợp, đặc biệt tại Tây Nguyên và một số vùng trung du, miền núi. Cây có chu kỳ sinh trưởng ngắn, chỉ từ 4–5 tháng, năng suất cao và khả năng đáp ứng đa dạng nhu cầu thị trường, trong đó hơn 80% sản lượng phục vụ chế biến và tiêu thụ quả tươi.

Tuy nhiên, ngành hàng này vẫn đối mặt không ít thách thức. Sản xuất còn mang tính nhỏ lẻ, công tác quản lý giống sạch bệnh chưa đồng bộ, quy trình canh tác tiên tiến chưa được áp dụng rộng rãi. Liên kết chuỗi giá trị còn lỏng lẻo, công nghệ bảo quản và chế biến sâu chưa theo kịp tốc độ phát triển vùng nguyên liệu, trong khi các yêu cầu kỹ thuật và kiểm dịch của thị trường nhập khẩu ngày càng khắt khe.

Theo Đề án phát triển cây ăn quả chủ lực giai đoạn 2025 - 2030, chanh leo được định hướng trở thành ngành hàng phát triển bền vững, với quy mô ổn định khoảng 12.000 - 15.000 ha, sản lượng 250.000 - 300.000 tấn. Các vùng trọng điểm gồm Lâm Đồng, Gia Lai, Đắk Lắk, Quảng Trị, Nghệ An và Sơn La.

Để đạt mục tiêu này, ông Huấn nhấn mạnh sự cần thiết phải rà soát, quy hoạch lại diện tích, hình thành các vùng sản xuất tập trung gắn với chế biến và hạ tầng logistics; kiểm soát tình trạng phát triển tự phát; khuyến khích hợp tác xã liên kết doanh nghiệp theo hợp đồng bao tiêu, tuân thủ tiêu chuẩn an toàn và truy xuất nguồn gốc. Đồng thời, cần đầu tư sản xuất giống sạch bệnh trong nước, hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn giống, tăng cường chuyển giao kỹ thuật, dự báo dịch hại và tổ chức sản xuất rải vụ nhằm ổn định nguồn cung.

Từ góc độ địa phương, ông Đoàn Ngọc Có - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Gia Lai, cho rằng việc chanh leo được xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc từ tháng 7/2022 đã tạo cú hích quan trọng cho toàn chuỗi giá trị. Nhiều doanh nghiệp đã chủ động liên kết với hợp tác xã và nông dân, xây dựng chuỗi sản xuất - chế biến - tiêu thụ khép kín, đáp ứng yêu cầu về mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói và chế biến sâu.

Tuy vậy, ngành vẫn chịu tác động từ biến đổi khí hậu, quy mô sản xuất manh mún, chất lượng giống chưa đồng đều, cùng áp lực đáp ứng tiêu chuẩn ngày càng cao từ các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc.

Liên quan đến rào cản kỹ thuật, ông Đào Văn Cường - chuyên viên Văn phòng SPS Việt Nam, cho biết nước ta đã ban hành nhiều tiêu chuẩn quốc gia cho sản phẩm chanh leo, từ quả tươi, chanh leo đông lạnh đến chanh leo sấy dẻo. Tuy nhiên, mỗi thị trường xuất khẩu đều áp dụng các quy định SPS riêng biệt, đòi hỏi doanh nghiệp phải tuân thủ nghiêm ngặt.

Chẳng hạn, Trung Quốc quản lý chanh leo tươi theo Nghị định thư kiểm dịch thực vật giữa Việt Nam và Tổng cục Hải quan Trung Quốc; Úc yêu cầu chiếu xạ trước xuất khẩu để kiểm soát dịch hại; Mỹ áp dụng chặt chẽ các quy định của FDA về dư lượng hóa chất và hệ thống HACCP; trong khi EU, Nhật Bản và Anh liên tục điều chỉnh mức dư lượng tối đa đối với nhiều hoạt chất bảo vệ thực vật.

Từ góc độ khoa học, bà Nguyễn Thị Bích Ngọc - Phó Viện trưởng Viện Bảo vệ thực vật, kiến nghị sớm xây dựng bộ tiêu chuẩn quốc gia cho cây giống chanh leo sạch bệnh, tăng cường quản lý giống thương mại và áp dụng mô hình nhà lưới nhiều cấp trong sản xuất giống. Đồng thời, cần hình thành các vùng nguyên liệu lớn, đồng nhất về giống và quy trình kỹ thuật, gắn với giám sát dịch hại và mở rộng các mô hình sản xuất đạt chuẩn VietGAP, GlobalGAP.

Ở góc nhìn doanh nghiệp, ông Hồ Hải Quân - Giám đốc Công ty CP Nafoods Tây Nguyên, nhận định thị trường chanh leo thế giới đang chuyển dịch mạnh theo hướng tiêu dùng xanh, ưu tiên sản phẩm tự nhiên, ít đường, giàu dinh dưỡng và thân thiện với sức khỏe. Đây vừa là cơ hội, vừa là thách thức đối với ngành chanh leo Việt Nam trong bối cảnh cạnh tranh trực tiếp với các quốc gia Nam Mỹ như Brazil, Peru hay Ecuador.

Theo ông Quân, lợi thế về chi phí và chất lượng chỉ thực sự phát huy khi ngành hàng xây dựng được chuỗi liên kết bền vững giữa nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp chế biến - phân phối, dựa trên hợp đồng minh bạch, chia sẻ lợi ích và rủi ro công bằng, đồng thời tuân thủ nghiêm các tiêu chuẩn kỹ thuật và truy xuất nguồn gốc. Đây được xem là chìa khóa để chanh leo Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững trong giai đoạn tới.

Văn Sơn