“Thành phố điện ảnh” - Tìm lời giải rút ngắn khoảng cách danh hiệu và năng lực: Tiếp sức cho điện ảnh Thành phố
Ngành công nghiệp điện ảnh TP.HCM đang đứng trước ngưỡng cửa quan trọng: Hoặc bước vào kỷ nguyên kinh tế sáng tạo, hoặc tụt lại phía sau. Muốn vươn lên, Thành phố cần thay đổi thể chế, tái cấu trúc hạ tầng và phát triển chiến lược dài hạn.
Cần cơ chế tài chính
Theo ThS. Nguyễn Châu Linh nếu TP.HCM muốn kích hoạt một thị trường phim năng động đúng nghĩa, điều đầu tiên cần làm không phải là chờ những “cú hích vĩ mô”, mà là xây dựng một quỹ hỗ trợ sản xuất có chức năng chia sẻ rủi ro với doanh nghiệp. Đây phải là quỹ vận hành thực chất, không mang tính hình thức, hướng vào những dự án có giá trị bồi đắp hình ảnh đô thị: từ phim nghệ thuật, phim tài liệu, web series địa phương cho tới các hợp tác quốc tế hay phim quảng bá du lịch - văn hóa. Cơ chế “đồng hành về tài chính” này có ý nghĩa quyết định. Khi doanh nghiệp thấy rủi ro được giảm bớt, họ sẽ mạnh dạn mở rộng đầu tư thay vì đứng ngoài quan sát, hoặc chỉ chọn những dự án an toàn.
Trên nền tảng đó, TP.HCM cũng nên thí điểm mô hình Film Incentive - một cơ chế hoàn tiền theo tỷ lệ chi tiêu tại địa phương, dao động 15-20% như Thái Lan đã áp dụng thành công. Đây không phải là ưu đãi vô điều kiện mà là khoản tài chính hoàn lại dựa trên chi tiêu thực tế của đoàn phim, tạo ra hiệu ứng “kéo” dòng vốn đầu tư vào Thành phố và kích thích tiêu dùng lan tỏa sang vận tải, khách sạn, ẩm thực, kỹ thuật…Đi kèm với đó, TP.HCM có thể xem xét các ưu đãi thuế có tiêu chí rõ ràng cho doanh nghiệp sản xuất nội dung. Ngoài ra, bổ sung cơ chế visa nhanh cho đoàn phim quốc tế và gói hỗ trợ hậu cần - những điều kiện phụ nhưng rất quan trọng đối với dòng vốn toàn cầu.
Từ góc nhìn truyền thông điện ảnh, ông Châu Quang Phước đề xuất một mô hình ngắn hạn, phù hợp với thực tế ngân sách: “quỹ nhanh” dành riêng cho những dự án khai thác con người, lịch sử và đời sống đô thị TP.HCM. Nếu toàn bộ quy trình tuyển chọn, hỗ trợ và sản xuất được công bố minh bạch, hiệu quả của quỹ không chỉ được ghi nhận bởi cơ quan quản lý mà còn bởi chính người dân TP.HCM - đối tượng hưởng lợi từ hình ảnh đô thị được làm mới qua phim ảnh.
Công thức dễ thấy là khi Thành phố đầu tư bài bản vào phim ảnh, phim ảnh sẽ trả lại bằng danh tiếng, dòng người và cơ hội phát triển kinh tế. Một quỹ hỗ trợ được thiết kế rõ ràng, tập trung vào các dự án kể lại hơi thở của đô thị, sẽ tạo ra những kết quả cụ thể: kích hoạt sản xuất phim, tạo công ăn việc làm, nuôi dưỡng đội ngũ sáng tạo, đồng thời tạo ra những tác phẩm văn hóa giúp xây dựng thương hiệu TP.HCM như một đô thị sống động và giàu bản sắc. Đây cũng là chính sách “thực chiến” nhất mà Thành phố có thể triển khai ngay trong năm tới, vừa phù hợp thực tế, vừa dễ lượng hóa hiệu quả, vừa đặt nền móng cho một chiến lược công nghiệp điện ảnh dài hạn hơn.
Các chính sách đồng bộ
Song song với cơ chế hỗ trợ tài chính, các chuyên gia đều thống nhất rằng giải pháp đầu tiên phải là thiết lập hạ tầng thể chế - một Film Office đủ thẩm quyền và vận hành theo mô hình “một cửa”. Văn phòng này sẽ xử lý toàn bộ đơn xin phép từ đoàn phim, công khai thời hạn giải quyết, tích hợp bản đồ bối cảnh số, kết nối sở ngành và là nơi đàm phán ưu đãi cho các đoàn phim quốc tế. Khi thủ tục minh bạch và nhất quán, nhà đầu tư mới dám xem TP.HCM là điểm đến ổn định.
Trong khi thể chế tạo khung, hạ tầng vật lý là bước đi quyết định vị thế của Thành phố trên bản đồ điện ảnh châu Á. Bà Châu Linh đề xuất Thành phố cần xây dựng Khu Công nghiệp Sáng tạo - nơi tích hợp trường quay, studio, trung tâm biểu diễn, khu làm việc của doanh nghiệp sáng tạo và viện nghiên cứu văn hóa số. Không gian sáng tạo phân bố theo từng phường, xã phải được kết nối với du lịch, giáo dục và startup để tạo dòng chảy liên tục cho hoạt động sáng tạo. Bên cạnh đó, việc xây dựng Bản đồ Văn hóa số sẽ trở thành nền tảng dữ liệu chung cho doanh nghiệp, nhà quản lý và nhà đầu tư.
TS. Đào Lê Na bổ sung rằng Thành phố hoàn toàn có thể quy hoạch quỹ đất tại Thủ Đức hoặc Bình Chánh (trước đây) để phát triển tổ hợp trường quay - hậu kỳ - kỹ xảo theo mô hình PPP: Nhà nước cung cấp đất và hạ tầng, doanh nghiệp đảm nhận vận hành và dịch vụ. Khi có một trung tâm sản xuất đúng chuẩn, TP.HCM mới có cơ hội tổ chức Liên hoan Phim Quốc tế thường niên - một thương hiệu văn hóa mà nhiều đô thị châu Á đã dùng để định vị mình trên bản đồ sáng tạo.
Mạng lưới các Thành phố Sáng tạo của UNESCO (UCCN) thành lập năm 2004, hiện có 408 thành viên tại hơn 100 quốc gia, trên 8 lĩnh vực: Thủ công và Nghệ thuật Dân gian, Thiết kế, Điện ảnh, Ẩm thực, Văn học, Nghệ thuật Truyền thông, Âm nhạc, Kiến trúc. UCCN thúc đẩy hợp tác giữa các thành phố xem sáng tạo là yếu tố chiến lược cho phát triển đô thị bền vững, bao trùm, đặt các ngành công nghiệp văn hóa và sáng tạo vào trung tâm kế hoạch phát triển địa phương, đồng thời tích cực tham gia hoạt động hợp tác quốc tế.
Ngoài ra, ông Hồ Thế Vinh - Phó Giám đốc sản xuất Kênh TodayTV đề xuất Thành phố tiên phong tổ chức “Film Market TP.HCM” theo mô hình chợ dự án phim thường niên bởi TP.HCM đang có liên hoan phim nhưng lại thiếu thứ quan trọng nhất để vận hành một thị trường chuyên nghiệp - một “chợ” giao dịch phim đúng nghĩa. Liên hoan phim chỉ tạo ra sân khấu, không tạo ra dòng chảy giao thương. Ngành điện ảnh thế giới vận hành nhờ những nơi người ta có thể mua - bán, kêu gọi vốn, giới thiệu dự án, tiếp cận nhà đầu tư quốc tế. TP.HCM chưa có không gian đó, đồng nghĩa các nhà làm phim trẻ không có nơi trình bày dự án, còn doanh nghiệp lại không có kênh để tìm kiếm kịch bản tốt.
Khi tiên phong tổ chức “Chợ phim”, nhà làm phim có thể trình bày dự án, bán kịch bản, tìm nhà đồng sản xuất, tiếp cận quỹ đầu tư quốc tế và gặp trực tiếp các đơn vị phát hành. Đây không phải là ý tưởng xa vời: thị trường châu Á đã có mô hình rất thành công như Asian Film Market (Busan), nơi hàng trăm dự án được giao dịch mỗi năm, kết nối giới làm phim khắp thế giới và là bệ phóng cho hàng loạt tác phẩm đáng chú ý của Hàn Quốc và châu Á.
Ông Vinh cũng đề xuất những hướng đi liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ trong bối cảnh thời đại số. Khi các nền tảng OTT, mạng xã hội và dòng chảy video ngắn bùng nổ, tình trạng vi phạm bản quyền diễn ra trắng trợn, tốc độ xử lý lại chậm, tạo thành “điểm nghẽn” khiến nhà đầu tư ngại rót vốn, còn đơn vị sản xuất thì luôn trong tâm thế phòng thủ.
“TP.HCM cần mạnh dạn kiến nghị thí điểm một mô hình mới như Liên minh Bảo vệ Bản quyền số - một thiết chế đủ quyền hạn để giám sát, phát hiện và yêu cầu gỡ bỏ nội dung vi phạm ngay trong ngày, thay vì kéo dài hàng tuần hoặc hàng tháng như hiện nay”, ông đề xuất.
Hiệp hội Phát triển Công nghiệp Văn hóa cũng là cầu nối phản biện chính sách, đề xuất cơ chế tháo gỡ, xây dựng mạng lưới hợp tác và xúc tiến đầu tư cho ngành phim. Doanh nghiệp cũng phải được coi là đối tác chiến lược, tham gia từ đầu vào thiết kế chính sách, vận hành festival, chợ dự án, chương trình phát triển kịch bản và đào tạo nhân lực. Một thị trường điện ảnh mạnh chỉ có thể hình thành khi khu vực tư nhân được trao vai trò xứng đáng.