Quốc hội hoàn thiện khung tự chủ đại học: Mở rộng quyền, tăng trách nhiệm giải trình

Luật khẳng định Nhà nước tiếp tục giữ vai trò chủ đạo trong phát triển giáo dục đại học, nhưng quyền tự chủ của cơ sở giáo dục đại học được bảo đảm đầy đủ, không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính như trước. Ngân sách nhà nước vẫn ưu tiên cho các ngành khoa học cơ bản, lĩnh vực khó thu hút người học nhưng có ý nghĩa chiến lược, đào tạo tiến sĩ, ngành kỹ thuật then chốt và công nghệ chiến lược thông qua đặt hàng, giao nhiệm vụ, học bổng và hỗ trợ học phí.

Theo luật mới, các cơ sở giáo dục đại học được toàn quyền xác định chỉ tiêu và phương thức tuyển sinh; tổ chức hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ và hợp tác quốc tế; đồng thời được phép khai thác tài sản, tài nguyên, sở hữu trí tuệ để phát triển. Ngoại lệ duy nhất là các ngành đào tạo giáo viên, quốc phòng và an ninh tiếp tục thực hiện theo quy định đặc thù.

Ở phương diện tài chính và nhân sự, các trường đại học được tự chủ xây dựng kế hoạch thu - chi, quản lý tài sản, đầu tư phát triển và huy động nguồn lực xã hội. Các trường cũng được chủ động bố trí nhân sự, sử dụng và tuyển dụng nhà khoa học trong và ngoài nước. Tuy nhiên, đi kèm quyền tự chủ là nghĩa vụ công khai đầy đủ các nội dung liên quan đến tổ chức bộ máy, nguồn lực, tài chính và chất lượng đào tạo, cùng trách nhiệm giải trình theo yêu cầu của cơ quan quản lý và xã hội.

Chính phủ cho rằng những sửa đổi này nhằm khắc phục tình trạng tự chủ “nửa vời”, tăng liêm chính học thuật và chuẩn hóa quản trị đại học theo thông lệ quốc tế. Luật bổ sung cơ chế kiểm soát quyền lực, tăng cường kiểm định chất lượng và minh bạch tài chính, coi đây là các điều kiện tiên quyết để tự chủ vận hành hiệu quả.

Luật định vị giáo dục đại học là lực lượng nòng cốt đào tạo nhân lực chất lượng cao, thúc đẩy khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo. Nhà nước sẽ đầu tư hiện đại hóa cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm trọng điểm, trung tâm đào tạo - nghiên cứu xuất sắc và các cơ sở giáo dục đại học chủ lực.

Về nhân sự, luật đưa ra chính sách đào tạo, bồi dưỡng và nâng cao năng lực số, ngoại ngữ cho giảng viên; đồng thời thu hút, trọng dụng nhà khoa học, chuyên gia chất lượng cao. Ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo trong quản trị và giảng dạy được luật hóa, kèm yêu cầu bảo vệ dữ liệu cá nhân, an toàn thông tin và minh bạch trong sử dụng thuật toán.

Đối với mô hình đại học quốc gia và đại học vùng, luật làm rõ vai trò dẫn dắt, tích hợp nguồn lực và phát triển hệ sinh thái khoa học - công nghệ - đổi mới sáng tạo, đồng thời xác định ranh giới tự chủ giữa đại học và các trường thành viên, hướng đến cơ chế quản trị hiệu quả hơn.

Luật cũng phân định rõ giữa hệ đào tạo học vị thạc sĩ, tiến sĩ với các chương trình đào tạo thực hành chuyên sâu như bác sĩ nội trú, chuyên khoa I, chuyên khoa II. Các chương trình này được công nhận là đào tạo sau đại học đặc thù trong lĩnh vực y khoa, không mặc nhiên tương đương học vị thạc sĩ hay tiến sĩ. Việc liên thông vẫn được thực hiện thông qua công nhận tín chỉ và học phần theo chuẩn chương trình và quyền tự chủ của từng trường.

Chính phủ nhấn mạnh việc chuẩn hóa hệ thống văn bằng này nhằm tách bạch học thuật và hành nghề, đồng thời tăng trách nhiệm của Bộ Y tế trong quản lý đào tạo chuyên sâu ngành sức khỏe.

Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) sẽ có hiệu lực từ ngày 1/1/2026, đánh dấu bước tiến quan trọng trong hoàn thiện thể chế tự chủ đại học, bảo đảm quyền đi đôi với trách nhiệm và đặt chất lượng làm trọng tâm phát triển.

Sơn Nguyễn