Mênh mang Dầu Tiếng
Hồ Dầu Tiếng và vùng phụ cận là một hệ sinh thái thiên nhiên hoàn hảo với mặt nước mênh mông soi bóng núi Bà Đen gần ngàn mét cao, với hàng ngàn hécta rừng già và rừng trồng bao giáp bờ, với rừng phòng hộ quanh quần thể núi Cậu 1.600ha - nơi có con suối Trúc quanh năm róc rách hòa tiếng chim trời dưới những tán rừng mướt xanh… rất thích hợp với du lịch sinh thái và nghỉ dưỡng.
1. Là một trong mấy phóng viên viết về hồ Dầu Tiếng từ ngày khởi công 29/4/1981 đến khi bắt đầu tích nước ngày 2/7/1984, rồi ngày 10/1/1985, nước bắt đầu chảy vào chân ruộng ở các huyện thuộc tỉnh Tây Ninh, TP.HCM, Long An, tôi trở thành “người quen” của công trình thủy lợi lớn nhất Đông Nam Á này.
Bởi là “người quen” nên lâu lâu tôi trở lại hồ Dầu Tiếng, khi thì dẫn anh chị em đồng nghiệp ở xa đến chơi, khi thì theo một nhóm bạn trẻ cắm trại qua đêm để được tận hưởng không gian vừa thoáng đãng vừa thơ mộng, cũng có khi chỉ một mình từ trung tâm TP.HCM chạy xe máy lên đây để nhớ về 7 cán bộ ngành thủy lợi trong quá trình khảo sát địa hình để xây hồ đã hy sinh do giẫm phải mìn ở khu vực hiện nay là lòng hồ, để nhớ về những ngày chứng kiến gần nửa triệu nam nữ thanh niên của tỉnh Tây Ninh và các tỉnh - thành lân cận với gần 15 triệu ngày công đào đắp hơn 11,6 triệu m3 đất đá, xây lắp gần 54.000m3 bê tông cốt thép trong gần 5 năm để tạo nên con đập, bờ hồ ngăn sông và 1.500km kênh mương lấy nước phát triển kinh tế nông nghiệp cho cả một vùng rộng lớn…
Tự nhận là người hiểu khá kỹ về hồ Dầu Tiếng, tôi mạn phép làm “hướng dẫn viên” để kể đôi nét về hồ nước nhân tạo này.
Trước hết là những chuyện… hy hữu. Khi bắt đầu khảo sát và lập bản đồ tỷ lệ 1/500, lãnh đạo Tây Ninh đã phản đối vì cho rằng hồ chứa nước tốn hàng ngàn hécta đất của dân, của tỉnh là không cần thiết, và dù 2/3 diện tích nằm trên địa bàn Tây Ninh nhưng lại đặt tên hồ là Dầu Tiếng - một địa danh thuộc tỉnh Bình Dương (nay thuộc TP.HCM). Không chỉ phản đối, Bí thư Tỉnh ủy Tây Ninh lúc bấy giờ là Nguyễn Văn Tốt còn yêu cầu các cơ quan trong tỉnh không tiếp đón đoàn khảo sát của Bộ Thủy lợi và không được bàn về việc xây dựng hồ nước này. Nhưng rồi mọi việc đã thông suốt khi ai cũng nhận ra sự cần thiết phải có một công trình thủy lợi lớn để góp phần phát triển kinh tế sau chiến tranh. Nhằm chấm dứt tranh cãi về tên gọi, Thủ tướng Phạm Hùng đã quyết định đặt tên hồ là hồ Dầu Tiếng - Tây Ninh. Vậy nhưng trong văn bản cũng như dân gian đều gọi là hồ Dầu Tiếng, có lẽ vì… “cho gọn”. Nguồn vốn xây dựng hồ là từ khoản vay ưu đãi 110 triệu USD của Ngân hàng Thế giới (WB), khi đó do Robert McNamara làm chủ tịch - người từng là Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ và là "kiến trúc sư trưởng" cuộc chiến tranh xâm lược miền Nam và dùng phi pháo đánh phá miền Bắc Việt Nam trong 8 năm trời. Đó cũng là số tiền mà nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam vay thành công từ một tổ chức tài chính quốc tế trong khi đang bị Hoa Kỳ cấm vận. Vì vậy mà hồ Dầu Tiếng được xem là công trình đầu tiên sau năm 1975 được xây dựng bằng tiền Mỹ!
Hồ Dầu Tiếng trải rộng trên địa bàn của tỉnh Tây Ninh, tỉnh Bình Dương (nay là TP.HCM mới), một phần nhỏ tỉnh Bình Phước (nay thuộc tỉnh Lâm Đồng) với diện tích mặt nước bình quân 270km2, dung tích bình quân 1,58 tỷ m3 nước. Do được hình thành từ việc chặn dòng thượng nguồn sông Sài Gòn, nên cùng với việc điều tiết nước cho con sông này, hồ Dầu Tiếng có chức năng chính là tưới cho hơn 117.000ha đất sản xuất nông nghiệp. Hệ thống thủy lợi của hồ Dầu Tiếng gồm ba kênh chính là kênh Đông, kênh Tây và kênh Tân Hưng cấp nước cho những tuyến kênh nhánh ở các huyện Tân Biên, Châu Thành, Bến Cầu, Dương Minh Châu, Gò Dầu; thị xã Hòa Thành, Trảng Bàng và TP. Tây Ninh (cũ), huyện Củ Chi, TP.HCM, huyện Đức Hòa, tỉnh Long An (cũ). Hồ Dầu Tiếng còn là nguồn nước dự phòng cho Nhà máy nước Tân Hiệp và Trạm bơm Phú Hòa ở TP.HCM và xả nước vào sông Vàm Cỏ Đông để đẩy lui nước mặn từ biển xâm nhập ruộng đồng trong những mùa khô khắc nghiệt. Lòng hồ còn có nguồn thủy sản với khoảng 50 loại cá và là môi trường sống tốt của nhiều loài chim...
Hồ Dầu Tiếng còn có nhóm nhà máy điện mặt trời trên vùng bán ngập 504ha, công suất 420MW, đủ cung cấp điện cho khoảng 320.000 hộ gia đình, tháng 6 năm 2019 đã hòa vào lưới điện quốc gia và trở thành nhà máy điện sạch lớn nhất khối ASEAN.
2. Du lịch hồ Dầu Tiếng có gì lạ mà hằng năm thu hút hàng vạn du khách trong và ngoài nước?
Trước hết, hồ Dầu Tiếng và vùng phụ cận là một hệ sinh thái thiên nhiên hoàn hảo với mặt nước mênh mông soi bóng núi Bà Đen gần ngàn mét cao, với hàng ngàn hécta rừng già và rừng trồng bao giáp bờ, với rừng phòng hộ quanh quần thể núi Cậu 1.600ha, gồm 21 ngọn núi lớn nhỏ có dạng hình chữ U - nơi có con suối Trúc quanh năm róc rách hòa tiếng chim trời dưới những tán rừng mướt xanh, với đảo Nhím, cù lao Sỉn, Tân Thiết, Tân Hoà, Bà Chiêm, Tà Dơ, Đồng Kèn, với bán đảo Tha La quanh năm xanh màu cây trái trên vùng đất nắng mưa theo mùa, rất thích hợp với du lịch sinh thái và nghỉ dưỡng.
Đến hồ Dầu Tiếng để thưởng ngoạn cảnh sắc thiên tạo và nhân tạo, để hít thở không khí trong lành giữa bốn bề nước và rừng, để chiêm ngưỡng cảnh tượng huyền bí, siêu thực là mây hình đĩa bay viền quanh núi Bà Đen những hôm có sự chênh lệch lớn về nhiệt độ và độ ẩm giữa đỉnh và chân núi.
Hồ Dầu Tiếng có nhiều dịch vụ du lịch được tổ chức bài bản. Du khách có thể thuê ca nô hay thuyền phao ra giữa lòng hồ quăng chài, thả câu. Năm 2022, Liên đoàn Dù lượn, Diều bay thể thao đã tổ chức cho du khách trải nghiệm bay lượn với sự nâng đỡ của bao la gió mát lòng hồ. Công ty TNHH MTV Khai thác thủy lợi Dầu Tiếng cũng cho thuê chòi, thuê lều và phục vụ nhiều món ăn đặc sản Tây Ninh, như cá lăng nướng muối ớt, thằn lằn núi, bánh tráng phơi sương cuốn thịt heo với rau rừng, bánh canh Trảng Bàng, bánh xèo Bưng Còng…
Quanh hồ Dầu Tiếng có nhiều điểm cắm trại, hấp dẫn nhất là ở bãi Đá Trứng 700 mét dài, vừa là bãi tắm, vừa là nơi thoáng rộng để thả diều, đốt lửa trại, tổ chức tiệc nướng, đàn hát, ngắm bình minh khi chân trời vừa hé rạng đến khi mặt trời dát vàng dát bạc trên mặt hồ, ngắm hoàng hôn khi bầu trời chuyển dần sang tím rịm hay phớt hồng rồi mặt trời bịn rịn khuất dưới biển nước khi thì bàng bạc, lúc thì trong veo. Đó cũng là lúc ống kính máy ảnh hay smartphone cho ra đời những bức ảnh lung linh nhất. Một đêm ở những bãi cắm trại bên hồ Dầu Tiếng - được mệnh danh là “biển Tây Ninh”, nếu bạn tắt wifi là một đêm bạn thuộc về thời gian chầm chậm trôi, thuộc về không gian tỉnh tại… Nhưng bạn nên tránh những khu vực quá hoang vắng và hãy nhớ “không để lại dấu vết” để bảo vệ môi trường.
TP.HCM đang mời gọi lập quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500, lập kế hoạch đầu tư xây dựng, quản lý khu du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí cao cấp ở bán đảo Tha La của hồ Dầu Tiếng, thuộc địa bàn xã Dầu Tiếng 182 km2 - cấp xã lớn thứ ba của TP.HCM. Tổng diện tích khu vực lập quy hoạch 458ha, bao gồm quỹ đất phát triển du lịch kết hợp khoảng 36ha mặt nước hồ, có cầu tàu và ao nuôi sinh vật, trồng cây thủy sinh, dự báo khoảng 4.880 phòng lưu trú, bao gồm khách sạn và nhà thấp tầng đáp ứng lượng khách tối đa cho một lượt lưu trú khoảng 13.000 người. Đó là quy hoạch phải thực hiện sớm nằm trong định hướng quy hoạch TP.HCM với tầm nhìn đến năm 2050.