Công nghệ sinh học: Việt Nam cần cơ chế sandbox để tăng tốc cạnh tranh toàn cầu

Tại Hội thảo Khoa học Quốc gia “Chiến lược phát triển Công nghệ sinh học giai đoạn 2026 - 2030, tầm nhìn 2045”, do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Bộ Khoa học - Công nghệ phối hợp với CT Group và Đại học Quốc gia TP.HCM tổ chức ngày 29/11, các chuyên gia nhận định Việt Nam có tiềm lực nghiên cứu nhưng còn hạn chế đáng kể trong thương mại hóa, triển khai thử nghiệm và hoàn thiện chuỗi giá trị.

GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai - Phó Giám đốc ĐHQG TP.HCM, nhấn mạnh rằng dù sở hữu hơn 250 chuyên gia trong lĩnh vực AI và công nghệ sinh học, kết quả nghiên cứu vẫn chưa chuyển hóa thành sản phẩm có giá trị thị trường, khiến Việt Nam đứng sau các nước như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Ấn Độ với khoảng cách từ vài chục đến hàng trăm lần.

Ông Huỳnh Thành Đạt - Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, nhận định công nghệ sinh học là “hạ tầng tri thức” chiến lược, liên quan trực tiếp tới an ninh y tế, an ninh lương thực và bảo vệ môi trường.

Tuy nhiên, nếu chỉ dừng ở nghiên cứu mà chưa có cơ chế chuyển giao, chưa hình thành năng lực sản xuất và thương mại hóa, ngành không thể đạt được các mục tiêu lớn mà Nghị quyết của Đảng đã đặt ra. Vì vậy, việc tháo gỡ các hạn chế về thể chế, rút gọn thủ tục, xây dựng hành lang thử nghiệm và cải thiện quản trị rủi ro là yêu cầu cấp thiết.

Các chuyên gia đồng thuận rằng mô hình hợp tác “3 nhà”: Nhà nước, nhà khoa học và doanh nghiệp, phải trở thành cấu phần trọng tâm để hình thành chuỗi giá trị hoàn chỉnh từ nghiên cứu đến sản xuất và thị trường.

Hạ tầng dùng chung như phòng thí nghiệm đạt chuẩn, trung tâm kiểm chuẩn, cơ sở thử nghiệm và hệ thống dữ liệu sinh học hiện phân tán, thiếu đồng bộ và chưa đạt chuẩn quốc tế. Đồng thời, cơ chế tài chính cho các chương trình dài hạn, rủi ro cao nhưng giá trị kinh tế lớn vẫn chưa tương xứng với yêu cầu phát triển.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, ông Trần Kim Chung - Chủ tịch CT Group đề xuất thúc đẩy ba trụ cột công nghệ gồm: bản sao số quốc gia NDT 15, kinh tế không gian cận biên và máy tính lượng tử nhằm tạo hạ tầng tính toán - dữ liệu mạnh mẽ phục vụ công nghệ sinh học. Ông cũng kiến nghị ĐHQG TP.HCM tiếp nhận máy tính lượng tử hiện có để phục vụ chương trình nghiên cứu 5 năm sắp tới của ngành.

Trong định hướng giai đoạn 2026 - 2030, ông Huỳnh Thành Đạt cho rằng Việt Nam phải tập trung làm chủ công nghệ lõi, phát triển sản phẩm công nghệ sinh học “Make in Vietnam” trong các lĩnh vực có nhu cầu lớn như y dược, nông nghiệp công nghệ cao và môi trường. Quan trọng hơn, Việt Nam cần cơ chế thử nghiệm - sandbox để tạo không gian đổi mới sáng tạo an toàn, rút ngắn thời gian thẩm định, thử nghiệm lâm sàng và thương mại hóa, đồng thời bảo đảm các tiêu chuẩn về an toàn cộng đồng và đạo đức sinh học.

CT Group khẳng định sẽ tiếp tục tham gia xây dựng chính sách, kết nối doanh nghiệp và nhà đầu tư quốc tế, đồng thời tài trợ các dự án nghiên cứu gắn với nhu cầu thị trường. Tập đoàn và ĐHQG TP.HCM sẽ phối hợp đầu tư phòng thí nghiệm ứng dụng, hỗ trợ vận hành mô hình pilot-scale và đẩy nhanh quá trình thương mại hóa kết quả nghiên cứu. CT Group cũng sẵn sàng góp vốn, đầu tư mạo hiểm vào các startup và spin-off trong lĩnh vực công nghệ sinh học.

Kết luận hội thảo, các cơ quan quản lý và chuyên gia thống nhất rằng để Việt Nam tham gia sâu hơn vào thị trường công nghệ sinh học trị giá hàng nghìn tỷ USD, cần hình thành đồng bộ các yêu cầu: danh mục sản phẩm ưu tiên quốc gia, hệ thống tiêu chuẩn - quy chuẩn, cơ chế phối hợp liên ngành, hạ tầng thử nghiệm đạt chuẩn quốc tế và mô hình sandbox cho nghiên cứu - thử nghiệm - chuyển giao - thương mại hóa.

Với sự vào cuộc mạnh mẽ của Nhà nước, viện trường và doanh nghiệp, Việt Nam hoàn toàn có thể tạo ra những sản phẩm công nghệ sinh học “Make in Vietnam” có khả năng cạnh tranh trong khu vực và quốc tế.

Hưng Nhật