Tranh luận về cơ chế bảo lãnh Chính phủ trong các dự án BOT năng lượng
Nhiều ý kiến tại phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội bày tỏ lo ngại về tính pháp lý, rủi ro tài chính và an ninh tiền tệ khi đề xuất áp dụng cơ chế bảo lãnh Chính phủ, thế chấp tài sản và luật nước ngoài đối với các dự án BOT điện.
Tối 24/11, tại phiên họp thứ 51, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã cho ý kiến đối với dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn cho phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 - 2030.
Trình bày tờ trình, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết hệ thống pháp luật trong lĩnh vực năng lượng còn thiếu đồng bộ, trong khi quy trình lựa chọn nhà đầu tư phức tạp, nhiều tầng nấc, làm chậm tiến độ triển khai các dự án điện. Trên cơ sở đó, Chính phủ đề xuất một số cơ chế đặc thù nhằm tháo gỡ vướng mắc thực tế.
Theo dự thảo, các dự án, công trình điện đã nằm trong quy hoạch sẽ được miễn thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, trừ những dự án thuộc thẩm quyền của Quốc hội, dự án lưới điện trung - hạ áp, công trình điện khẩn cấp và điện gió ngoài khơi.
Dự thảo cũng đề xuất cơ chế thay thế quyết định chấp thuận chủ trương đầu tư đối với các dự án điện không thuộc diện đấu giá quyền sử dụng đất hoặc đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư. Với các công trình lưới điện truyền tải, Thủ tướng Chính phủ được giao quyền chỉ định doanh nghiệp nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ làm chủ đầu tư.
Đối với các dự án nhiệt điện khí sử dụng LNG nhập khẩu, Chính phủ đề xuất cơ chế bảo đảm sản lượng điện hợp đồng tối thiểu ở mức không thấp hơn 75% sản lượng điện bình quân nhiều năm, với thời gian áp dụng không quá 15 năm, nhằm giảm rủi ro tài chính cho nhà đầu tư.
Riêng các dự án BOT điện, dự thảo đưa ra hàng loạt cơ chế mới nhằm tăng sức hấp dẫn đối với nhà đầu tư và tổ chức cho vay quốc tế. Các nội dung đáng chú ý gồm: cho phép áp dụng pháp luật nước ngoài trong một số trường hợp, cho phép thế chấp quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất tại tổ chức tín dụng nước ngoài, hợp đồng mua bán điện được tính bằng USD nhưng thanh toán bằng đồng Việt Nam, cùng cơ chế bảo lãnh của Chính phủ.
Tuy nhiên, trong báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi cảnh báo rằng các cơ chế này có thể tạo ra ràng buộc pháp lý lớn, tiềm ẩn nguy cơ Nhà nước bị khởi kiện tại các trọng tài quốc tế. Ông cho rằng việc cho phép thế chấp đất đai tại tổ chức tín dụng nước ngoài và lựa chọn áp dụng luật nước ngoài là những nội dung chưa thật sự phù hợp trong bối cảnh hiện nay.
Cùng quan điểm thận trọng, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng đề nghị làm rõ thời điểm và phạm vi thỏa thuận áp dụng pháp luật nước ngoài trong hợp đồng BOT. Theo ông, nếu không được quy định chặt chẽ ngay từ đầu, cơ chế này có thể làm gia tăng tranh chấp, gây bất lợi cho phía Việt Nam.
Kết luận nội dung thảo luận, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn yêu cầu tiếp tục rà soát toàn diện các cơ chế đề xuất, bảo đảm minh bạch, công bằng và không hợp thức hóa sai phạm. Đồng thời, ông nhấn mạnh cần đánh giá kỹ tác động của cơ chế bảo lãnh Chính phủ đối với an toàn nợ công, ổn định tài chính - tiền tệ, cũng như các yếu tố liên quan đến an ninh năng lượng quốc gia.