Tư tưởng doanh thương từ trăm năm trước
Gần một thế kỷ trước, khi kinh tế quốc dân còn phụ thuộc chủ yếu vào tiểu thủ công nghiệp và buôn bán nhỏ lẻ, Lương Văn Can – một nhà Nho yêu nước, nhà giáo dục và nhà doanh thương tiên phong – đã cho ra đời tác phẩm Thương học phương châm. Đây là cuốn sách đầu tiên bằng tiếng Việt bàn một cách hệ thống về thương nghiệp và đạo đức kinh doanh, đặt nền móng cho tư tưởng doanh thương hiện đại ở Việt Nam.
Với độ dày chỉ 76 trang, gồm 18 bài viết, cuốn sách đề cập sâu sắc đến ba yếu tố cốt lõi của doanh nhân: thương học (kiến thức và phương pháp kinh doanh), thương tài (năng lực thực hành), và đặc biệt là thương đức (đạo đức nghề nghiệp). Theo Lương Văn Can, thương đức là nền tảng không thể thiếu để thương nhân vững bền trong môi trường cạnh tranh ngày càng gay gắt.
Tác phẩm cũng đi trước thời đại khi đề cập đến các khái niệm kinh doanh thiết thực như tư bản, tổ chức buôn bán, thương hiệu, thương địa, quảng cáo, giao tiếp, hối đoái... – những khía cạnh nền tảng của kinh tế thị trường hiện đại. Không chỉ lý luận, Lương Văn Can đã quan sát và đúc kết từ thực tiễn, từ chính những trải nghiệm thương trường của bản thân trong hơn 20 năm hành nghề tại Sài Gòn và Nam Vang.
Trong tác phẩm, ông thẳng thắn chỉ ra 10 căn bệnh cố hữu khiến thương nhân Việt khó phát triển: thiếu sản phẩm, không tổ chức, thiếu lòng tin, kém nghị lực, xem nhẹ nghề buôn, thiếu học vấn thương mại, yếu giao thiệp, không tiết kiệm, và tâm lý sính ngoại. Theo ông, việc khắc phục những hạn chế này không chỉ vì sự phát đạt của cá nhân, mà còn góp phần vào sự hưng thịnh của quốc gia.
Thương học phương châm không chỉ là cẩm nang kinh doanh, mà còn là tuyên ngôn về tinh thần thực nghiệp. Cụ Lương Văn Can không chỉ khuyến khích người Việt buôn bán, mà còn nâng tầm nghề buôn lên thành một sự nghiệp có trách nhiệm xã hội, gắn liền với đạo lý, lòng yêu nước và tinh thần khai dân trí, chấn dân khí – những giá trị cốt lõi của phong trào Duy Tân đầu thế kỷ XX.
Gần 100 năm sau, tác phẩm này vẫn còn nguyên giá trị trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu vào nền kinh tế toàn cầu. Với giới doanh nhân hôm nay, đây không chỉ là tài liệu tham khảo quý giá, mà còn là lời nhắc nhở rằng: để phát triển bền vững, thương nhân cần có trí, có tài, và trên hết – có đức.