Bình Quới nửa quê nửa tỉnh

Lâu lâu, thứ bảy hoặc chủ nhật, nhóm bạn chúng tôi rủ nhau ra Bình Quới chơi. Nơi đây có Khu Du lịch Bình Quới 1, 2, 3 thuộc Tổng công ty Du lịch Sài Gòn, nhưng chúng tôi quen gọi là “Làng Du lịch” vì có cảnh quan như những làng quê yên bình, lại nằm sát bờ Đông sông Sài Gòn với những con rạch xanh rau dại, với những rặng dừa quanh năm lúc lỉu quả, với những ao sen, ao súng cá đồng nhởn nhơ bơi, với những ruộng lúa tỏa hương đồng nội, với tiếng bìm bịp kêu hai buổi nước lớn nước ròng; và có đến trên 20 món ăn dân dã từ thời khẩn hoang đất phương Nam, như cá lóc nướng trui (nướng trui chứ không phải nướng lụi), mắm kho, gỏi xoài khô cá sặc, lẩu cá linh bông điên điển…

Khu Du lịch Bình Quới chia làm “ba làng”, bởi mỗi nơi có những nét riêng.

Bình Quới 1 khoảng 3ha, giáp sông Sài Gòn. Ngoài cảnh quan như vừa kể, Bình Qưới 1 cung cấp đa dạng các dịch vụ như câu cá, chèo thuyền hoặc bơi xuồng ba lá len lỏi qua những con rạch, hay ngồi du thuyền ngắm sông Sài Gòn… Đặc biệt Bình Quới 1 cung cấp “phim trường” thiên nhiên thơ mộng cho việc quay phim, chụp ảnh cưới; lại có phòng họp tiện nghi hiện đại hàng trăm chỗ ngồi.

Bình Quới 2 hơn 2,5ha, nằm cuối đường Bình Quới, bên dòng sông Sài Gòn đôi bờ rộn tiếng chim ca, có cụm 39 bungalow, được thiết kế hài hòa với không gian xanh tươi, trong trẻo, lại có hồ bơi, sân tennis chuẩn quốc tế, có ca nô đưa khách dạo chơi sông Sài Gòn và cụm nhà hàng với những món ngon đặc sắc làng chài Nam Bộ.

Bình Quới 3 hay còn gọi là Quán Xưa với khung cảnh mộc mạc, dáng dấp xưa cũ với những mái nhà tranh, chòi lá dùng làm quán ăn, hội họp bên cạnh dòng sông êm đềm chảy. Bình Quới 3 khá rộng nên thích hợp picnic, cắm trại, đốt lửa trại, có khu vực dành riêng cho trẻ em với những trò chơi hợp từng lứa tuổi.

Làng Du lịch Bình Quới cũng là nơi thu nhỏ cảnh quan bán đảo Bình Quới, tức cảnh quan đồng quê Nam Bộ, được ví như "làng trong phố", là một ốc đảo xanh với những kênh rạch uốn lượn, bao bọc bởi sông Sài Gòn và kênh Thanh Đa, suýt soát 550ha, kể cả mặt nước, nơi xa nhất cách trung tâm TP.HCM khoảng 45 phút chạy xe máy, với trên 31.000 người sinh sống.

Vậy nhưng 50 năm qua, nơi đây vẫn được xem là nửa tỉnh nửa quê.

Nửa tỉnh bởi một phần Bình Quới là khu cư xá Thanh Đa 22 lô chung cư xây dựng năm 1972 với hạ tầng kỹ thuật đầy đủ, được quy hoạch bài bản, hiện có khoảng 4.300 hộ dân cư ngụ, dù một số lô đã xuống cấp nặng nề.

Nửa quê bởi phần lớn Bình Quới vẫn là thảm xanh tươi tắn còn sót lại giữa một đại đô thị với vườn cây, ruộng lúa, ao, đìa, mương liếp, đất bỏ hoang, đối lập với những cao ốc, khu biệt thự phía bên kia sông Sài Gòn thuộc khu vực Thảo Điền.

Gọi Bình Quới là bán đảo do ban đầu nó được sông Sài Gòn bao bọc ba phía, tạo thành một vòng cung xanh thẳm, nhưng từ năm 1897 đến nay có thêm kênh Thanh Đa được đào giữa thôn Thạnh Đa trong thời Pháp thuộc, kéo dài từ năm 1895 đến 1897, dài 1,3km, rộng 4m, sâu 6m, cắt vòng thắt sông Sài Gòn từ Bình Lợi đến An Phú, tức bắt đầu từ ngã ba sông Sài Gòn tại cầu Bình Triệu và đổ ra con sông này tại ngã ba cách cầu Sài Gòn khoảng 1,5km về phía thượng lưu, tạo nên “con đường tắt”, giúp thuyền bè rút ngắn 12km thủy lộ trên sông Sài Gòn, là ranh giới ngăn cách bán đảo Bình Quới với phần còn lại của quận Bình Thạnh (cũ). Do sạt lở và dòng chảy ngầm, ngày nay kênh Thanh Đa rộng và sâu hơn nhiều so với lúc khánh thành.

Gọi đầy đủ phải là Bình Quới - Thanh Đa, nhưng dân gian quen kêu bán đảo này là Bình Quới - cái tên ấy ban đầu là Bình Quý (do người miền Nam đọc trại mà thành) với hàm ý bình yên và phú quý, tương truyền do Nguyễn Hữu Cảnh đặt. Tháng 2/1698, Nguyễn Hữu Cảnh được chúa Nguyễn Phúc Chu phong làm Kinh lược sứ lãnh thổ miền Đông, đã lập ra phủ Gia Định. Đây cũng là cột mốc được lấy làm năm khai sinh vùng Sài Gòn - TP.HCM ngày nay.

Dưới thời nhà Nguyễn, vùng đất Bình Quới - Thanh Đa thuộc các thôn Thạnh Đa và Bình Quới Tây, tổng Bình Trị Thượng, huyện Bình Dương, phủ Tân Bình, tỉnh Gia Định. Về sau, người Pháp bỏ dấu khi in trên bản đồ nên tên thôn Thạnh Đa thành Thanh Đa như hiện nay.

Lối vào bán đảo Bình Quới bằng đường bộ duy nhất từ trước đến nay - cũng mang tên Bình Quới, là qua cầu Kinh Thanh Đa (cầu Kinh) từ đường Xô viết Nghệ Tĩnh ở hướng Đông Nam. Một con đường khác là qua đò Bình Quới (sau này là phà) từ phía Bắc, cạnh Làng Du lịch 2, nhưng mấy năm nay đã ngưng hoạt động do công ty khai thác phà “vướng thủ tục hành chính”.

Năm 1992, kế hoạch xây dựng khu đô thị Bình Quới - Thanh Đa được UBND TP.HCM phê duyệt. Đến năm 2004, việc xây dựng khu đô thị này được giao cho Tổng công ty Xây dựng Sài Gòn đầu tư nhưng đơn vị này không triển khai được nên đến năm 2010, chính quyền đã thu hồi quyết định. Năm 2015, liên danh Tập đoàn Bitexco và Emaar Properties PJSC (một công ty bất động sản ở Dubai) được chọn là nhà đầu tư xây dựng khu đô thị Bình Quới - Thanh Đa với tổng vốn hơn 30.000 tỷ đồng, nhưng năm 2017 Công ty Emaar Properties PJSC đã rút khỏi kế hoạch này vì thời gian giải tỏa, hỗ trợ đền bù cho người dân kéo dài quá lâu nên không đủ kiên nhẫn chờ đến lúc được bàn giao đất sạch. Như vậy là 33 năm qua, Bình Quới vẫn trong tình trạng “quy hoạch treo” gây biết bao bức xúc đối với người dân bởi không được xây nhà, mua bán đất chính thức, cuộc sống bấp bênh bởi không biết có được định cư hay di dời.

Nhưng nói đi cũng cần nói lại: Xây dựng một khu đô thị như Bình Quới - Thanh Đa đòi hỏi tổng mức đầu tư rất lớn, có thể đến hàng tỷ Mỹ kim, và việc bồi thường, giải phóng mặt bằng rất phức tạp là lý do quan trọng nhiều năm không thực hiện được.

Đáng mừng là ngày 25/9 vừa qua, tại buổi họp báo về tình hình kinh tế - xã hội trên địa bàn, Sở Xây dựng TP.HCM đã công bố những thông tin quan trọng liên quan đến quy hoạch xây dựng bán đảo Bình Quới - Thanh Đa. Cụ thể:

Sau một thời gian ngắn phát động, Cuộc Thi tuyển quốc tế Ý tưởng quy hoạch - kiến trúc bán đảo Bình Quới - Thanh Đa qua hai giai đoạn sơ tuyển và thi tuyển nhằm tìm kiếm những ý tưởng thiết kế sáng tạo, khả thi để hiện thực hóa mục tiêu phát triển khu đô thị sinh thái - du lịch hiện đại đã có một giải nhất, một giải nhì, một giải khuyến khích, trong đó, giải nhất thuộc về Liên danh Skidmore, Owings & Merrill LLP và Trung tâm Nghiên cứu kiến trúc TP.HCM với phần thưởng 5 tỷ đồng.

Theo đó, khu đô thị Bình Quới - Thanh Đa thuộc phường Bình Quới TP.HCM (trước đây là phường 27, 28 quận Bình Thạnh) được định hướng là đô thị kết hợp công viên ngập nước theo mô hình đô thị du lịch hiện đại, đồng bộ hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội.

Quy hoạch đề xuất mật độ xây dựng khoảng 30% xen cài công viên và vùng ngập nước với cảnh quan tự nhiên, đồng thời phát triển các chức năng hỗn hợp như nhà ở, văn phòng, khách sạn, thương mại, dịch vụ, văn hóa và du lịch, dân số dự kiến 114.000 người,

Định hướng phát triển Bình Quới - Thanh Đa đã được UBND TP.HCM xác lập trong Quyết định số 569 ngày 8/8/2025 với mục tiêu là xây dựng nơi đây thành một đô thị sinh thái kiểu mẫu, vừa gìn giữ cảnh quan sông nước đặc trưng, vừa khai thác tiềm năng du lịch và nghỉ dưỡng. Toàn khu vực có tổng diện tích 549,4ha, trong đó diện tích đất 423,61ha (tính đến mép bờ cao sông Sài Gòn, không bao gồm diện tích mặt nước) và 125,79ha mặt nước sông, được chia thành ba đơn vị phát triển.

Đơn vị thứ nhất nằm ở phía Tây Bắc, dọc tuyến đường Bình Quới hiện hữu, sẽ là khu vực dân cư, đồng thời là nơi tập trung tái định cư và xây dựng nhà ở xã hội.

Đơn vị thứ hai được bố trí ở phía Nam, đối diện phường An Khánh qua sông Sài Gòn, hướng đến hình thành một cộng đồng dân cư hiện đại với lối sống văn minh, hạnh phúc.

Đơn vị thứ ba ở phía Đông Bắc, đối diện khu Trường Thọ, được quy hoạch nổi bật với hệ thống cảnh quan sông nước độc đáo cùng bến du thuyền.

Vấn đề hiện nay là tổ chức đấu thầu chọn các nhà đầu tư để hoàn thành kế hoạch sớm nhất có thể. Hy vọng năm bảy năm tới, người dân TP.HCM sẽ được hòa mình vào khu đô thị - du lịch hiện đại bậc nhất đất nước…

Phương Hà