Vì sao giữ cân nặng ổn định khó hơn khi giảm cân thành công?

Sau những nỗ lực kiên trì, giảm cân thành công là một thành tựu đáng tự hào, mang lại niềm vui và cải thiện sức khỏe. Tuy nhiên, đối với phần lớn mọi người, giai đoạn khó khăn nhất không phải là giảm được mức cân nặng dư thừa, mà chính là khả năng duy trì kết quả đó trong những ngày tháng tiếp theo.

Thực tế đáng buồn cho thấy, có tới 80% người giảm cân sẽ lấy lại toàn bộ hoặc một phần lớn lượng cân nặng đã mất. Vấn đề này không chỉ đơn thuần là do thiếu ý chí hay quay lại thói quen cũ; nguyên nhân sâu xa nằm ở chính cơ chế sinh học của cơ thể, thứ đã được lập trình để chống lại sự thay đổi.

Hiện tượng này có thể giải thích thông qua khái niệm "điểm cân nặng ổn định" (set point weight) dưới góc nhìn của các nhà khoa học. Theo đó, lý thuyết này cho rằng mỗi cá nhân có một mức cân nặng mà cơ thể xem là bình thường, an toàn và sẽ dùng mọi cách để bảo vệ. Khi chúng ta tăng cân đáng kể, cơ thể tự điều chỉnh để coi mức cân nặng cao hơn đó là điểm ổn định mới. Khi cân nặng giảm xuống dưới điểm này do bạn ăn kiêng, cơ thể sẽ kích hoạt một hệ thống báo động khẩn cấp, giống như một cỗ máy đang cố gắng tự điều chỉnh để ngăn chặn nạn đói.

Sự "phản công" đầu tiên và mạnh mẽ nhất của cơ thể là thông qua quá trình trao đổi chất. Khi khối lượng cơ thể giảm, cơ thể cần ít calo hơn để hoạt động. Tuy nhiên, nghiên cứu đã chỉ ra rằng, sau khi giảm cân, tỷ lệ trao đổi chất cơ bản (RMR) của một người giảm xuống nhiều hơn mức dự kiến dựa trên cân nặng mới của họ. Điều này có nghĩa là, để duy trì cân nặng mới, họ phải tiêu thụ ít calo hơn đáng kể so với người cùng cân nặng chưa từng ăn kiêng. Sự sụt giảm RMR này có thể kéo dài trong nhiều năm, tạo ra một rào cản sinh học khiến việc duy trì cân nặng trở nên một cuộc chiến đòi hỏi sự hạn chế calo liên tục.

Cùng lúc đó, hệ thống nội tiết của cơ thể cũng bị đảo lộn. Các hormone điều chỉnh sự thèm ăn và cảm giác no bắt đầu hoạt động chống lại bạn. Cụ thể, nồng độ leptin, hormone báo hiệu cảm giác no, có xu hướng giảm mạnh sau khi giảm cân. Trái lại, nồng độ ghrelin, hormone gây cảm giác đói, lại tăng cao. Sự mất cân bằng này tạo ra cảm giác đói liên tục và tăng cảm giác thèm ăn một cách dai dẳng, khiến bạn cảm thấy khó chịu và không bao giờ thực sự thỏa mãn với khẩu phần ăn bình thường. Cảm giác đói không ngừng này là một tín hiệu sinh học mạnh mẽ, chứ không chỉ là một sự yếu đuối về mặt tinh thần.

Thậm chí, cơ thể còn tinh vi hơn khi thay đổi cả cách chúng ta cảm nhận về thức ăn. Một số nghiên cứu cho thấy những người đang hạn chế calo thường trở nên tập trung vào thức ăn hơn và khứu giác của họ đối với thức ăn dường như cũng được tăng cường độ nhạy hơn, khiến thức ăn trở nên hấp dẫn hơn về mặt mùi vị.

Hơn nữa, việc giảm cân nhanh chóng có thể dẫn đến mất khối lượng cơ bắp cùng với mỡ. Mô cơ hoạt động tích cực về mặt trao đổi chất hơn mô mỡ, do đó, mất cơ bắp càng làm giảm RMR, khiến việc đốt cháy calo trở nên kém hiệu quả hơn khi nghỉ ngơi. Sự kết hợp của RMR thấp hơn, thay đổi hormone và sự gia tăng tập trung vào thức ăn tạo thành một vòng luẩn quẩn sinh học, khiến hầu hết mọi người đều gặp khó khăn trong việc chống lại xu hướng tăng cân trở lại.

Nói tóm lại, việc tăng cân trở lại không phải là dấu hiệu của sự thất bại cá nhân hay thiếu nghị lực, mà là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa các cơ chế sinh học được thiết kế để bảo tồn năng lượng và chống lại sự thay đổi.

Khi bạn giảm cân, cơ thể đang âm thầm đưa ra một cảnh báo và bắt đầu một loạt các hành động phản công để thiết lập lại "điểm cân nặng ổn định" ban đầu. Việc duy trì cân nặng thành công đòi hỏi sự hiểu biết và quản lý liên tục các cơ chế sinh học này, chứ không chỉ dựa vào ý chí nhất thời.

Quỳnh Lâm