TP.HCM và khát vọng đô thị đổi mới sáng tạo toàn cầu: Từ gia công đến làm chủ công nghệ (Bài 4)
Cuộc chuyển dịch của TP.HCM từ mô hình gia công, phụ thuộc công nghệ ngoại sang sáng tạo và làm chủ tri thức cần sự tham gia đồng bộ của doanh nghiệp, nhà quản lý và chính sách để khát vọng “Make in Vietnam” thành hiện thực.
Có khát vọng nhưng doanh nghiệp vẫn e dè với đầu tư công nghệ
Trong nhiều năm qua, TP.HCM là đầu tàu công nghiệp của cả nước, chiếm hơn 22% GDP và gần 30% kim ngạch xuất khẩu. Tuy nhiên, phần lớn doanh nghiệp vẫn dừng ở khâu lắp ráp, gia công, với giá trị gia tăng thấp. Theo Ngân hàng Thế giới, đầu tư cho nghiên cứu và phát triển (R&D) của Việt Nam chỉ chiếm khoảng 0,4% GDP, thấp hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu là 2,3%. Con số này cho thấy năng lực sáng tạo của doanh nghiệp Việt còn yếu, chủ yếu dựa trên lao động giá rẻ thay vì tri thức và công nghệ. PGS-TS Trần Đình Thiên - nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam từng nhận định rằng, TP.HCM có đủ điều kiện để trở thành trung tâm sáng tạo nếu dám thay đổi tư duy và đầu tư dài hạn cho công nghệ.
Thực tế, nhiều doanh nghiệp tại TP.HCM vẫn e dè với đầu tư công nghệ do chi phí lớn và rủi ro cao. Theo bà Lê Nguyễn Duy Oanh - Phó Giám đốc Trung tâm Phát triển Công nghiệp hỗ trợ TP.HCM, vấn đề không phải là doanh nghiệp không muốn sáng tạo, mà là thiếu cơ chế khuyến khích và hỗ trợ vốn cho nghiên cứu. Bà cho rằng cần có chính sách tài chính ưu đãi để doanh nghiệp mạnh dạn thử nghiệm và làm chủ công nghệ.
Dù nhiều doanh nghiệp đã chủ động tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu, nhưng để hình thành được chuỗi cung ứng “Make in Vietnam” và trở thành nhà cung ứng chiến lược cho các tập đoàn FDI vẫn là một hành trình dài. Ông Đỗ Phước Tống - Chủ tịch Hội Cơ khí - Điện TP.HCM cho biết, có đến 99% doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, với quy mô sản xuất chỉ khoảng 300 công nhân, dây chuyền sản xuất phần lớn vẫn ở trình độ bán tự động.
Bà Công Tằng Tôn Nữ Thuỳ Trang - Tổng giám đốc Ito Việt Nam chia sẻ rằng, chỉ khi tự làm chủ công nghệ cốt lõi, doanh nghiệp Việt mới có thể bước ra khỏi chuỗi giá trị thấp, khẳng định thương hiệu và giá trị sáng tạo của mình.
Nền móng cho cuộc chuyển mình
Nghị quyết 98/2023 của Quốc hội cho phép Thành phố thí điểm cơ chế đặc thù về tài chính, đầu tư và khoa học - công nghệ mở ra không gian thử nghiệm chính sách, thúc đẩy quá trình xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và tạo động lực cho doanh nghiệp đầu tư vào R&D.
Tiếp đó, Nghị định 182/2024/NĐ-CP về Quỹ Hỗ trợ Đầu tư (ISF) đã mở ra kênh tài chính trực tiếp cho doanh nghiệp công nghệ cao.
Hiện, Trung tâm Điện tử và Bán dẫn (ESC) được đầu tư để đào tạo kỹ sư vi mạch, phát triển công nghệ chip và hỗ trợ doanh nghiệp nội địa hóa sản phẩm. TP.HCM cũng đang mở rộng khu đô thị sáng tạo phía Đông, hình thành mạng lưới kết nối giữa doanh nghiệp, trường đại học và viện nghiên cứu.
Theo các chuyên gia, để chuyển dịch từ gia công sang sáng tạo, TP.HCM cần:
- Thiết lập cơ chế ưu đãi tri thức, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận dữ liệu, tài sản trí tuệ và vốn mạo hiểm, chứ không chỉ dừng ở ưu đãi thuế.
- Mở rộng quỹ bảo lãnh tín dụng cho các dự án R&D, đồng thời thành lập trung tâm tư vấn sở hữu trí tuệ và tiêu chuẩn kỹ thuật để hỗ trợ doanh nghiệp đăng ký sáng chế.
-Việc kết nối giữa khu vực FDI và doanh nghiệp nội địa cũng cần được thúc đẩy mạnh hơn, thông qua cơ chế chia sẻ dữ liệu công nghệ và đào tạo kỹ sư tại chỗ.
Theo Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM, hiện trên địa bàn có hơn 2.000 startup và 70 trung tâm ươm tạo đang hoạt động, tạo nền tảng quan trọng cho sự hình thành “thị trường công nghệ” của thành phố. Nhiều doanh nghiệp đã chủ động đầu tư công nghệ, thành lập bộ phận nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới. Khảo sát của Trung tâm Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa (Sở Tài chính) cho thấy gần 30% doanh nghiệp công nghiệp tại TP.HCM đã có nhóm kỹ thuật R&D nội bộ, tăng gấp đôi so với năm 2019.
Bà Công Tằng Tôn Nữ Thuỳ Trang cho rằng, cơ chế PPP và sandbox mở ra không gian thử nghiệm ý tưởng và mô hình kinh doanh mới trong khuôn khổ kiểm soát, giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro chính sách trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh và huy động nguồn lực giữa khu vực công - tư, nếu được triển khai minh bạch sẽ khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào hạ tầng số và dịch vụ đô thị. “Nếu TP.HCM triển khai đồng bộ cả hai cơ chế này với tinh thần “mở cửa, thử nghiệm và chấp nhận rủi ro có kiểm soát”, chắc chắn sẽ tạo động lực mạnh mẽ để doanh nghiệp dấn thân đổi mới sáng tạo, góp phần kiến tạo những giải pháp đô thị đột phá và bền vững”, bà nói.
Vướng mắc lớn nhất hiện nay là thủ tục hành chính phức tạp và thiếu đầu mối hướng dẫn cụ thể. Chúng tôi mong Thành phố thiết lập một đầu mối duy nhất để hướng dẫn doanh nghiệp tiếp cận từng chính sách và tiêu chí hỗ trợ một cách rõ ràng, khả thi.
Bà Công Tằng Tôn Nữ Thuỳ Trang