Doanh nghiệp muốn ra khỏi "sân nhà" hãy làm thật tốt việc nhỏ
Dù chiếm tới 97% tổng số doanh nghiệp Việt Nam và đóng góp hơn 40% GDP nhưng vì sao các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) vẫn chật vật khi bước ra khỏi sân nhà?
Câu hỏi này đã được "mổ xẻ" trong phiên thảo luận giữa các lãnh đạo doanh nghiệp tại Hội nghị Thượng đỉnh Đổi mới sáng tạo 2025 (VIS 2025) diễn ra sáng ngày 7/11 tại TP.HCM.
"Sát thủ" thầm lặng
Bà Fannie Soubiele - Trưởng bộ phận Phát triển kinh doanh đầu tư mạo hiểm khu vực Đông Nam Á của Google Cloud chỉ ra nguyên nhân căn bản: Đông Nam Á không phải là một thị trường thống nhất, mà là một “châu Âu thu nhỏ” gồm 10 quốc gia, mỗi nước có văn hóa, luật lệ, ngôn ngữ khác nhau. Điều hành một công ty ở Việt Nam hoàn toàn khác với Indonesia hay Thái Lan. Thị trường phân mảnh khiến việc mở rộng ra khu vực phức tạp hơn nhiều so với tưởng tượng.
Là doanh nghiệp xuất khẩu sản phẩm từ dừa lớn tại Việt Nam, bà Lan Anh - Tổng giám đốc Betrimex là điển hình của một SME đã vươn ra toàn cầu. Bà kể, từ một xưởng nhỏ ở Bến Tre, Betrimex nay đã có mặt tại 70 quốc gia với doanh thu hơn 200 triệu USD. Thế nhưng, khi sang Indonesia mở nhà máy, chúng tôi gặp hàng loạt thách thức từ khác biệt văn hóa lao động đến khung pháp lý. Ở Việt Nam, CEO có thể ra quyết định nhanh, nhưng ở Indonesia, mọi việc phải thông qua hội đồng gồm 5-6 người. Cách làm việc khác nhau khiến tiến độ chậm hơn nhiều.
Ông Khang Vương - Nhà sáng lập và CEO của Mira cũng chỉ ra sai lầm mà nhiều startup và SME thường mắ, đó là nghĩ quá lớn, quá nhanh, muốn vào châu Âu, Mỹ nhưng lại chưa làm chủ được thị trường lân cận. “Hãy làm thật tốt ở TP.HCM, rồi đến Đà Nẵng, Hà Nội. Khi đã vững trong nước, hãy tính đến Campuchia, Lào, Indonesia. Không thể vội vàng mở rộng nếu chưa hiểu khu vực quanh mình”, ông nói. Câu hỏi phải chăng bốn rào cản lớn nhất là: Vốn, quản trị, logistics và khung pháp lý chính là rào cản khiến SMEs khó bước ra sân chơi quốc tế? Câu trả lời của các diễn giả lại chính là: Quản trị và tuân thủ pháp lý. Đây mới là “sát thủ thầm lặng”.
Theo bà Fannie Soubiele - Phụ trách Quỹ đầu tư mạo hiểm tại Google Cloud: "Pần lớn SME mải làm sản phẩm mà quên thiết lập hệ thống quản trị và tuân thủ ngay từ đầu. Thiếu nền tảng đó, khi mở rộng, SME sẽ mất hàng năm chỉ để khắc phục hậu quả".
Nói thêm về vốn, ông Vũ Ngọc Bồng Lai - Giám đốc Chiến lược và Đổi mới của MSB cho hay, phần lớn doanh nghiệp nhỏ không có báo cáo tài chính minh bạch. Họ có hai, ba bộ sổ sách khác nhau cho thuế, cho ngân hàng, cho nội bộ. Khi thiếu minh bạch, ngân hàng chỉ có thể cho vay thế chấp, trong khi doanh nghiệp mới thành lập thường chẳng có tài sản để thế chấp...
Chìa khóa cho SMEs vượt rào cản
Chia sẻ thêm về rào cản vốn, ông Khang Vương cho rằng rào cản khu vực là yếu tố không nhỏ. Ví dụ, Đông Nam Á có 10% dân số thế giới, nhưng chỉ nhận 2% tổng vốn đầu tư toàn cầu vì chưa có thương hiệu khu vực như Mỹ - Latinh. Vì vậy, rất cần xây dựng thương hiệu đầu tư cho cả khu vực. Đặc biệt là hệ thống thanh toán tương thích. Ông nói: “Ở Việt Nam, 70% giao dịch TMĐT vẫn thanh toán khi nhận hàng. Trong khi ở Philippines chỉ 15%. Hệ thống thanh toán không tương thích khiến nhà đầu tư ngại mở rộng”.
Chia sẻ "chìa khóa" để mở rộng nguồn vốn, bà Lan Anh cho biết công ty của bà đang áp dụng truy xuất nguồn gốc bằng QR code từ cây dừa của nông dân đến sản phẩm trên kệ tại Mỹ, châu Âu. Khách hàng ở New York quét mã là biết trái dừa trồng ở xã nào, ai thu hoạch. Ngân hàng cũng dựa trên dữ liệu đó để cấp vốn cho nông dân. Nhờ vậy, công ty không cần thế chấp, mà vẫn có vốn tái đầu tư vụ sau. Đây chính là mô hình “số hoá nông nghiệp – kết nối tài chính”.
Ông Vũ Ngọc Bồng Lai bổ sung: “Ngân hàng không thể chỉ đòi sổ đỏ. Chúng tôi tạo hệ sinh thái tài chính chuỗi cung ứng - kết nối doanh nghiệp nhỏ với nhà cung cấp, người mua và ngân hàng. Khi nhìn thấy toàn bộ luồng hàng, luồng tiền, chúng tôi có thể cấp tín dụng tự động bằng công nghệ AI mà vẫn đảm bảo tuân thủ”.
Theo ông, chuyển đổi số là cơ hội “cắt ngắn khoảng cách” giữa SME và tập đoàn lớn, nhưng phải bắt đầu đúng cách. Chuyển đổi số không chỉ là mua phần mềm. Nó gồm ba tầng: Tư duy lãnh đạo, kỹ năng số và quy trình nội bộ. Với SME, quy trình còn đơn giản nên họ càng dễ số hoá từ sớm. Hãy bắt đầu từ kế toán, bán hàng, quản lý khách hàng. Khi đã làm chủ dữ liệu, họ sẽ tự nhiên hiểu khách hàng và cải tiến sản phẩm nhanh hơn.
Thành công toàn cầu không đến từ việc làm nhiều, mà từ việc làm giỏi một thứ. Khi bạn làm chủ thị trường nội địa, hiểu sâu khách hàng, bạn mới đủ bản lĩnh để nhân rộng ra khu vực.
Bà Fannie Soubiele - Phụ trách Quỹ đầu tư mạo hiểm tại Google Cloud
Đúc kết kinh nghiệm, bà Fannie cho rằng chiến lược “Do things that don’t scale” - Làm thật tốt việc nhỏ trước khi mở rộng vẫn là kim chỉ nam cho SMEs mạnh dạn bước ra khỏi sân nhà.