Cần thông tin khoa học - Hướng tới dinh dưỡng chủ động

* Thưa ông Dũng, ông nhận xét thế nào về thói quen ăn uống của người Việt hiện nay?

- Việt Nam hiện đã trở thành một trong những quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu, đồng thời mức tiêu thụ thịt, trứng, sữa, cá và các thực phẩm giàu đạm, béo cũng tăng đáng kể so với trước đây.

Tuy nhiên, mặt trái là ở các đô thị lớn, nhiều người tiêu thụ năng lượng vượt nhu cầu, dẫn đến tỷ lệ thừa cân, béo phì đặc biệt ở trẻ em gia tăng nhanh. Thừa cân, béo phì không bắt nguồn từ một loại thực phẩm riêng lẻ mà là do mất cân bằng giữa năng lượng nạp vào và năng lượng tiêu hao. Khi năng lượng hấp thu vượt quá năng lượng sử dụng, cân nặng sẽ tăng, dù người đó có “ăn kiêng” đến đâu.

* Nhiều người hiện nay có xu hướng “tẩy chay” đường vì cho rằng đường là nguyên nhân chính gây béo phì. Theo ông, có nên loại bỏ hoàn toàn đường trong chế độ ăn không?

- Đây là một hiểu lầm phổ biến. Giống như muối, đường là một gia vị cần thiết, góp phần làm món ăn ngon hơn và hỗ trợ bảo quản thực phẩm. Vấn đề không nằm ở việc “có đường hay không”, mà ở mức độ tiêu thụ hợp lý.

Thực tế, không có loại thực phẩm hay đồ uống đơn lẻ nào có thể gây béo phì. Nếu chỉ “đổ lỗi” cho đường hay đồ uống có đường sẽ khiến công chúng hiểu sai và có thể dẫn đến những lựa chọn cực đoan, như kiêng khem quá mức hoặc loại bỏ hoàn toàn nhóm chất cần thiết.

Đường có mặt trong rất nhiều loại thực phẩm và đồ uống hàng ngày, đôi khi chúng ta nạp vào mà không hề hay biết. Theo khảo sát của Nielsen Việt Nam (2020), lượng đường trung bình trong nước giải khát chỉ từ 5-11g/100ml, thấp hơn nhiều so với bánh kẹo, trà sữa trung bình gấp đôi, gấp ba mức khuyến nghị tối đa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho người trưởng thành (dưới 25g đường tự do mỗi ngày).

Về bản chất, đường là nguồn năng lượng cần thiết cho cơ thể. Khi vào cơ thể, đường được chuyển hóa thành glucose và fructose giúp duy trì hoạt động của não bộ, cơ bắp và các cơ quan nội tạng.

Não tiêu thụ gần một nửa năng lượng từ glucose để duy trì khả năng học tập, ghi nhớ và tư duy. Nếu thiếu glucose, quá trình truyền dẫn thần kinh bị gián đoạn, ảnh hưởng đến khả năng tập trung và hiệu suất làm việc. Trong khi đó, fructose được chuyển hóa thành năng lượng hiệu quả trong các hoạt động thể chất, giúp cơ thể linh hoạt và dẻo dai hơn.

Do đó, điều quan trọng không phải là loại bỏ đường mà phải sử dụng chừng mực, cân đối và kết hợp với vận động hợp lý.

* Vậy thế nào là một chế độ ăn uống cân bằng, hợp lý để vừa khỏe mạnh, vừa kiểm soát cân nặng?

- Nguyên tắc quan trọng nhất là cân bằng năng lượng, nghĩa là năng lượng nạp vào không vượt quá năng lượng tiêu hao. Chúng ta cần ăn đủ no, đủ chất nhưng phải đa dạng thực phẩm. Mỗi bữa nên có đầy đủ tinh bột, chất đạm, chất béo, rau xanh, trái cây, vitamin và khoáng chất.

Nếu chỉ ăn một nhóm thực phẩm, ví dụ chỉ tinh bột hoặc chỉ đạm, sẽ gây mất cân đối, ảnh hưởng đến chuyển hóa. Với mức tiêu thụ trung bình khoảng 2.500 calo/ngày, tỷ lệ hợp lý là: carbohydrate (tinh bột, đường, chất xơ) chiếm khoảng 45-65%, protein (chất đạm) 10-35%, chất béo 20-35%, chất xơ 25-38g/ngày và nước khoảng 2,5-3 lít/ngày.

Bên cạnh ăn uống, hoạt động thể chất là yếu tố không thể thiếu. Việt Nam hiện nằm trong nhóm các quốc gia có mức độ vận động thấp. Vì vậy, mỗi người nên duy trì thói quen tập luyện thường xuyên, đi bộ, đạp xe, hoặc vận động nhẹ giúp cân bằng năng lượng và cải thiện sức khỏe.

* Thưa PGS.TS Việt, xu hướng tiêu dùng “lành mạnh” và “giảm đường” đang trở nên rõ rệt. Ngành đồ uống Việt Nam đã thay đổi như thế nào để thích ứng với xu hướng này?

- Có thể thấy, xu hướng tiêu dùng lành mạnh, ít đường, không calo đang lan tỏa mạnh mẽ không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn cầu. Người tiêu dùng ngày nay muốn được lựa chọn sản phẩm vừa ngon miệng, vừa tốt cho sức khỏe, thân thiện với môi trường và đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng mới.

Trước xu thế đó, các doanh nghiệp trong ngành đồ uống Việt Nam đã rất chủ động đổi mới. Nhiều đơn vị đã đầu tư nghiên cứu, ứng dụng công nghệ tiên tiến để giảm hàm lượng đường, cho ra mắt các dòng nước giải khát không đường, ít calo, thay thế bằng chất tạo ngọt tự nhiên, bổ sung vitamin và khoáng chất nhằm tạo ra những sản phẩm phù hợp hơn với lối sống hiện đại.

Tuy nhiên, quá trình cải tiến sản phẩm không hề đơn giản, đòi hỏi thời gian, và nguồn lực đáng kể, từ khâu nghiên cứu công thức, thử nghiệm, đánh giá đến sản xuất và lưu hành. Vì vậy, sự hỗ trợ của Chính phủ và các bộ, ngành là rất quan trọng, đặc biệt trong xây dựng chính sách khuyến khích đổi mới công nghệ, và truyền thông khoa học tới người tiêu dùng.

* Xin trân trọng cảm ơn hai ông!

Nguyễn Hồng