Thanh tra Chính phủ yêu cầu rà soát dòng vốn chéo giữa các ngân hàng

Kết luận thanh tra mới công bố của Thanh tra Chính phủ cho thấy, sau khi Thông tư 01/2021/TT-NHNN được ban hành, dòng vốn giữa các ngân hàng, đặc biệt là từ nhóm ngân hàng thương mại nhà nước sang các ngân hàng thương mại cổ phần đã gia tăng đáng kể thông qua hoạt động mua trái phiếu doanh nghiệp. Nhiều thương vụ có lãi suất thấp bất thường, kỳ hạn dài nhưng thiếu căn cứ giám sát rõ ràng, làm dấy lên lo ngại về rủi ro trong quản lý vốn và an toàn hệ thống tài chính.

Theo Kết luận Thanh tra số 276/KL-TTCP, trước thời điểm ngày 17/5/2021, các tổ chức tín dụng và chi nhánh ngân hàng nước ngoài không được phép mua trái phiếu do ngân hàng khác phát hành. Tuy nhiên, sau khi Thông tư 01/2021/TT-NHNN có hiệu lực, quy định này được nới lỏng, cho phép các ngân hàng được phát hành và mua trái phiếu của nhau trong nước.

Sự thay đổi này khiến dòng vốn nội ngành giữa các ngân hàng tăng đột biến, đặc biệt là từ nhóm ngân hàng thương mại nhà nước (Big4) chảy sang các ngân hàng thương mại cổ phần. Một số thương vụ đầu tư có quy mô hàng chục nghìn tỷ đồng nhưng lãi suất trái phiếu lại rất thấp, không phản ánh đúng rủi ro thị trường và thiếu hướng dẫn cụ thể trong công tác giám sát.

Kết quả thanh tra cho thấy một số ngân hàng thương mại cổ phần đã phát hành thành công các lô trái phiếu quy mô từ 4.500 đến 8.000 tỷ đồng, kỳ hạn lên tới 36 tháng, với lãi suất cố định chỉ từ 1,8% đến 2,6%/năm, cao nhất là 3,5%/năm. Ba ngân hàng thuộc nhóm Big4 là nhà đầu tư chính trong các đợt phát hành này.

Với mức lãi suất thấp hơn nhiều so với thị trường, các giao dịch này không mang lại lợi ích kinh tế tương xứng và tiềm ẩn rủi ro trong quản trị vốn.

Thanh tra Chính phủ đánh giá, các quy định hiện hành về lãi suất trái phiếu của tổ chức tín dụng còn chung chung, thiếu cơ sở để giám sát và đánh giá tính hợp lý của các giao dịch. Việc chênh lệch lãi suất giữa các ngân hàng mà không có cơ sở thống nhất cho thấy cần sớm điều chỉnh quy định pháp lý nhằm đảm bảo minh bạch.

Trước các bất cập này, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo Ngân hàng Nhà nước rà soát, sửa đổi Thông tư 01/2021/TT-NHNN theo hướng cụ thể hóa cơ chế xác định lãi suất phát hành trái phiếu doanh nghiệp của tổ chức tín dụng, đảm bảo phù hợp với chính sách điều hành trong từng thời kỳ. Ngoài ra, hồ sơ phát hành phải công khai căn cứ tính toán và mức lãi suất áp dụng.

Thanh tra Chính phủ đồng thời đề nghị tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc mua bán trái phiếu giữa các ngân hàng, đặc biệt là các trường hợp ngân hàng có vốn nhà nước chi phối mua trái phiếu của ngân hàng thương mại cổ phần. Bên cạnh đó, cơ quan thanh tra kiến nghị ban hành hướng dẫn cụ thể về quản lý tài sản bảo đảm trong đầu tư trái phiếu để đảm bảo an toàn hoạt động tín dụng.

Theo giới chuyên môn, việc các ngân hàng mua trái phiếu của nhau không chỉ làm mờ ranh giới giữa đầu tư tài chính và điều chuyển thanh khoản mà còn tiềm ẩn rủi ro dây chuyền đối với hệ thống ngân hàng. Khi vốn giá rẻ được luân chuyển vòng quanh nội bộ, hiệu quả phân bổ tín dụng vào nền kinh tế thực có thể bị suy giảm.

Chuyên gia ngân hàng Nguyễn Trí Hiếu nhận định, việc nới lỏng quy định đầu tư trái phiếu nếu thiếu giám sát có thể dẫn đến hiện tượng che giấu nợ xấu, “làm đẹp” báo cáo tài chính hoặc tạo biến dạng trong cơ cấu vốn. Theo ông, “khi dòng tiền chảy lòng vòng trong hệ thống, rủi ro thanh khoản có thể xuất hiện bất cứ lúc nào nếu một mắt xích gặp sự cố”.

Trong bối cảnh Chính phủ đang tăng cường kiểm soát thị trường trái phiếu doanh nghiệp, kết quả thanh tra này là lời cảnh báo về nhu cầu hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động phát hành và đầu tư trái phiếu trong hệ thống ngân hàng. Việc sửa đổi Thông tư 01/2021/TT-NHNN là cần thiết để bịt lỗ hổng pháp lý, ngăn ngừa hiện tượng điều chuyển vốn lòng vòng và đảm bảo an toàn thanh khoản toàn hệ thống.

Thanh tra Chính phủ khẳng định sẽ phối hợp cùng Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan chức năng tiếp tục rà soát, tăng cường kiểm tra và công khai thông tin, nhằm bảo đảm mọi hoạt động phát hành, đầu tư trái phiếu của ngân hàng được giám sát chặt chẽ, minh bạch và tuân thủ đúng quy định pháp luật. Đây là điều kiện tiên quyết để củng cố kỷ luật tài chính và duy trì niềm tin đối với hệ thống ngân hàng Việt Nam.

Văn Hùng