Tháo điểm nghẽn trong giải ngân vốn đầu tư công và vốn vay ODA

Dù hệ thống pháp lý, cơ chế điều hành và quy trình quản lý vốn đầu tư công đã được hoàn thiện đáng kể trong thời gian qua, song nhiều “điểm nghẽn” vẫn tồn tại dai dẳng, làm chậm tiến độ giải ngân.

Các vấn đề về giải phóng mặt bằng, bồi thường, thủ tục đầu tư phức tạp, cùng sự phối hợp thiếu đồng bộ giữa các cấp, các ngành đang trực tiếp ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn, đặc biệt là vốn ODA và vốn vay ưu đãi nước ngoài - những nguồn lực quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng và phát triển bền vững.

Tại Hội nghị trực tuyến với các bộ, ngành và địa phương về giải ngân đầu tư công nguồn vốn nước ngoài năm 2025 diễn ra chiều 15/10, Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Quốc Phương nhấn mạnh rằng, vốn đầu tư công từ nguồn nước ngoài chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng vốn đầu tư công của cả nước.

Vì vậy, việc đẩy nhanh tiến độ giải ngân không chỉ mang ý nghĩa thúc đẩy kinh tế, mà còn là nhiệm vụ then chốt nhằm đảm bảo hiệu quả sử dụng vốn vay, đồng thời duy trì uy tín quốc gia đối với các đối tác phát triển.

Theo Phó Cục trưởng Cục Quản lý nợ và Kinh tế đối ngoại (Bộ Tài chính) Vũ Hoàng Nam, tổng kế hoạch vốn nước ngoài năm 2025 được Thủ tướng Chính phủ giao là hơn 23.416 tỷ đồng, trong đó các bộ, ngành được giao 11.060 tỷ đồng và các địa phương được giao 12.356 tỷ đồng.

Ngoài ra, có 15 bộ, ngành và địa phương được giao kế hoạch vốn kéo dài từ năm 2024 trị giá hơn 2.178 tỷ đồng. Tuy nhiên, tiến độ nhập dự toán và giải ngân hiện vẫn rất thấp. Tính đến ngày 14/10, tỷ lệ nhập dự toán chi tiết theo dự án trên hệ thống Tabmis mới đạt 85,63%, trong đó khối bộ, ngành đạt 78,35%, còn khối địa phương đạt 92,14%. Một số đơn vị như Bộ Y tế, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Đại học Quốc gia Hà Nội đã hoàn tất phân bổ kế hoạch vốn, trong khi nhiều địa phương như Lai Châu, Đồng Nai vẫn chưa triển khai.

Đáng lo ngại hơn, tỷ lệ giải ngân vốn nước ngoài của cả nước mới đạt 18,68%, thấp hơn nhiều so với cùng kỳ năm 2024. Hiện vẫn còn năm đơn vị chưa giải ngân được đồng nào, gồm Bộ Ngoại giao và các tỉnh Lai Châu, Hưng Yên, Đồng Nai, Tây Ninh.

Dự kiến đến hết tháng 10, tỷ lệ giải ngân chỉ đạt khoảng 20% kế hoạch, tương đương mức của năm 2021 và thấp hơn đáng kể so với giai đoạn 2022 - 2024.

“Tỷ lệ giải ngân có cải thiện qua từng tháng, nhưng chủ yếu dồn vào quý III. Nếu không có giải pháp mạnh tay, việc hoàn thành mục tiêu giải ngân 100% kế hoạch vốn năm 2025 theo Nghị quyết 273/NQ-CP của Chính phủ sẽ rất khó đạt được”, ông Vũ Hoàng Nam nhận định.

Trước tình hình này, Bộ Tài chính đã và đang triển khai nhiều biện pháp nhằm tháo gỡ vướng mắc, thúc đẩy tiến độ giải ngân. Từ đầu năm đến nay, Bộ đã tiếp nhận 557 bộ hồ sơ rút vốn, trong đó 549 bộ đã được xử lý, chỉ còn 8 bộ cần bổ sung, làm rõ.

Bộ Tài chính cũng đã rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ hợp lệ xuống còn một ngày làm việc, đồng thời chủ động hướng dẫn các bộ, ngành và địa phương trong việc điều chỉnh hiệp định vay, bảo đảm tính liên tục của dự án, nhất là tại các địa phương đang sáp nhập hoặc chuyển đổi mô hình hành chính.

Bên cạnh đó, Bộ thường xuyên làm việc với các nhà tài trợ quốc tế lớn để tháo gỡ khó khăn, xử lý kịp thời những vướng mắc về cơ chế, quy trình, hồ sơ rút vốn và điều kiện giải ngân. Tuy nhiên, Bộ Tài chính thừa nhận tiến độ giải ngân vẫn còn chậm, đặc biệt tại các dự án có khâu chuẩn bị đầu tư kéo dài hoặc vướng mắc trong công tác đền bù, giải phóng mặt bằng.

Phát biểu chỉ đạo tại hội nghị, Thứ trưởng Trần Quốc Phương yêu cầu các bộ, ngành và địa phương phải phân loại giải pháp thành hai nhóm. Với nhóm giải pháp ngắn hạn, cần tập trung triển khai ngay trong hai tháng cuối năm 2025, đẩy nhanh tiến độ giải ngân quý IV, hoàn thiện hồ sơ pháp lý, thanh toán khối lượng đã hoàn thành, tháo gỡ các vướng mắc liên quan đến mặt bằng và thủ tục hành chính.

Còn với nhóm giải pháp dài hạn, cần xây dựng kế hoạch cho giai đoạn sau năm 2025, tập trung khắc phục những tồn tại mang tính hệ thống, cải thiện khâu chuẩn bị dự án và cơ chế phối hợp giữa các bên liên quan.

“Chúng ta đã đi gần hết nhiệm kỳ, nhưng nhiều vướng mắc vẫn lặp lại qua từng năm. Năm tới, cần thay đổi cách làm, hành động mạnh mẽ và hiệu quả hơn”, Thứ trưởng nhấn mạnh.

Để hoàn thành mục tiêu giải ngân 100% kế hoạch vốn năm 2025, Bộ Tài chính kiến nghị Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành và địa phương khẩn trương rà soát, phân bổ chi tiết dự toán đến từng dự án, tập trung vốn cho những dự án có tiến độ tốt, sắp hoàn thành hoặc cần giải ngân theo hiệp định vay; đồng thời điều chuyển hoặc hủy kế hoạch vốn đối với những dự án chậm tiến độ, không đủ điều kiện triển khai.

Các cơ quan chủ quản cần chủ động phối hợp với Bộ Tài chính và nhà tài trợ để tháo gỡ kịp thời vướng mắc về điều chỉnh chủ trương đầu tư, thủ tục vay và cơ chế rút vốn; hoàn thiện hồ sơ pháp lý liên quan đến sáp nhập hành chính; và sớm phản hồi công văn số 12873/BTC-QLN ngày 21/8 để Bộ và nhà tài trợ kịp thời điều chỉnh thỏa thuận vay.

Đối với các chủ đầu tư, Bộ yêu cầu tập trung triển khai khối lượng thực tế để bảo đảm điều kiện giải ngân, phối hợp chặt chẽ với nhà thầu, tư vấn và cơ quan quản lý để xử lý ngay các vướng mắc phát sinh, tránh tình trạng đình trệ do chờ đợi ý kiến chỉ đạo.

Riêng các địa phương có dự án ODA, cần đẩy nhanh công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng, tái định cư, bàn giao mặt bằng sạch đúng tiến độ; tăng cường làm việc với nhà tài trợ để tháo gỡ tồn tại, đẩy nhanh quá trình đàm phán, ký kết và đưa hiệp định vay vào hiệu lực. Bộ Tài chính cũng khuyến khích triển khai hệ thống rút vốn điện tử nhằm rút ngắn quy trình, giảm tải thủ tục và tăng tính minh bạch trong quản lý vốn đầu tư công.

Việc giải ngân chậm không chỉ làm giảm hiệu quả đầu tư và kéo dài thời gian thực hiện dự án, mà còn ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế, làm suy giảm niềm tin của các nhà tài trợ quốc tế đối với Việt Nam.

Trong bối cảnh năm 2025 đã bước vào giai đoạn nước rút, yêu cầu đặt ra cho các bộ, ngành và địa phương là phải chuyển từ “đôn đốc hành chính” sang “hành động thực chất”, lấy tiến độ và kết quả giải ngân làm thước đo trách nhiệm người đứng đầu.

Nếu các giải pháp được triển khai đồng bộ, việc tháo gỡ các điểm nghẽn trong giải ngân vốn đầu tư công và vốn vay ODA không chỉ giúp đẩy nhanh tiến độ các dự án trọng điểm, mà còn góp phần cải thiện chất lượng tăng trưởng, tăng hiệu quả đầu tư và củng cố uy tín tài chính công của Việt Nam trong mắt các đối tác quốc tế.

Văn Sơn