Văn hóa doanh nghiệp trong không gian văn hóa Hồ Chí Minh
Văn hóa doanh nghiệp chính là hệ thống các giá trị, quan niệm và nguyên tắc hành vi được chia sẻ bên trong doanh nghiệp, chi phối tình cảm, nếp suy nghĩ và cách thức hành động của các thành viên, tạo nên bản sắc riêng của mỗi doanh nghiệp.
Không gian văn hóa Hồ Chí Minh nhìn từ góc độ văn hóa vật thể, đó là những khu trưng bày, phòng đọc, bộ sưu tập tài liệu, các hoạt động văn hóa, nghệ thuật mang nội dung về tư tưởng, đạo đức và phong cách Hồ Chí Minh được tổ chức trong môi trường công sở, doanh nghiệp hay cộng đồng; mục tiêu là truyền cảm hứng, định hướng giá trị và củng cố niềm tin xã hội. Nhìn từ góc độ văn hóa phi vật thể, đó là nơi tôn vinh tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, qua đó nâng cao đời sống tinh thần, ý thức chính trị - xã hội cho người dân; đồng thời, thông qua Không gian văn hóa Hồ Chí Minh, lan tỏa các giá trị văn hóa tích cực vào mọi lĩnh vực đời sống, trong đó có giáo dục, quản lý công, cộng đồng, và đặc biệt là trong môi trường doanh nghiệp.
Cho đến nay, Thành phố đã triển khai rộng khắp, xây dựng được 4.580 mô hình Không gian văn hóa Hồ Chí Minh tại các cơ quan, đơn vị, tổ chức, địa bàn dân cư, cơ sở tin ngưỡng, tôn giáo và trong nhiều doanh nghiệp. Trong đó, cộng đồng doanh nghiệp trên địa bàn Thành phố (trước sáp nhập) đã xây dựng được 286 mô hình, chiếm 5,9 % tổng số mô hình, cho thấy nhiều doanh nghiệp đã chủ trương xây dựng Không gian văn hóa Hồ Chí Minh như một cách thức để thúc đẩy văn hóa doanh nghiệp trong bối cảnh phát triển mới.
Giữa Không gian văn hóa Hồ Chí Minh và văn hóa doanh nghiệp có mối quan hệ chặt chẽ, hữu cơ với nhau. Không gian văn hóa Hồ Chí Minh định hướng và bồi đắp giá trị đạo đức, tư tưởng cho doanh nghiệp. Ngược lại, doanh nghiệp chính là cầu nối lan tỏa không gian văn hóa này vào thực tiễn đời sống xã hội, nhất là trong môi trường làm việc, sản xuất, kinh doanh. Có thể thấy, mối quan hệ này biểu hiện cụ thể trên những phương diện sau đây:
Không gian văn hóa Hồ Chí Minh là nơi truyền cảm hứng từ tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh vào doanh nghiệp.
Không gian văn hóa Hồ Chí Minh giúp gắn kết doanh nghiệp với cộng đồng và xã hội: việc xây dựng “không gian văn hóa Hồ Chí Minh” không chỉ trong khu vực công mà còn lan tỏa vào khu vực tư nhân, doanh nghiệp tại TP.HCM, nhằm nâng cao trách nhiệm xã hội và tính nhân văn trong hoạt động kinh doanh. Doanh nghiệp tham gia các hoạt động cộng đồng, giáo dục văn hóa, tạo ra môi trường làm việc có chiều sâu văn hóa và nhân văn.
Không gian văn hóa Hồ Chí Minh góp phần tạo bản sắc riêng cho doanh nghiệp: doanh nghiệp ở TP.HCM có thể vận dụng tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh như một phần bản sắc văn hóa của tổ chức, giúp tạo sự khác biệt, uy tín và lòng tin với người lao động, khách hàng và đối tác. Ví dụ: văn hóa doanh nghiệp gắn với triết lý phụng sự cộng đồng, yêu nước, học tập suốt đời...
Không gian văn hóa Hồ Chí Minh tham gia vào quá trình tạo động lực tinh thần và phát triển con người trong doanh nghiệp: Không gian văn hóa Hồ Chí Minh chú trọng xây dựng con người mới, có lý tưởng, đạo đức và trí tuệ, điều này hoàn toàn tương thích với mục tiêu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong doanh nghiệp. Từ đó, hình thành môi trường làm việc tích cực, truyền cảm hứng, khơi gợi tinh thần tự học, sáng tạo và đổi mới.
Việc gắn kết giữa Không gian văn hóa Hồ Chí Minh và văn hóa doanh nghiệp sẽ giúp doanh nghiệp phát triển bền vững hơn, có bản sắc văn hóa doanh nghiệp rõ ràng hơn, và góp phần tạo nên diện mạo TP.HCM vừa hiện đại, vừa đậm đà bản sắc dân tộc.
Tích hợp văn hóa doanh nghiệp trong Không gian văn hóa Hồ Chí Minh tại TP.HCM
Tại TP.HCM trong thời gian qua, nhiều doanh nghiệp và cơ quan đã thiết lập Không gian văn hóa Hồ Chí Minh dưới dạng phòng trưng bày, thư viện doanh nghiệp, phòng truyền thống và các hoạt động văn nghệ chuyên đề; hình thức triển khai đa dạng, từ nhà máy, văn phòng đến khu cư trú công nhân, cho thấy xu hướng lan tỏa trong đời sống doanh nghiệp. Các hội thảo, diễn đàn chuyên môn nhấn mạnh tầm quan trọng việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp đặc trưng trong Không gian văn hóa Hồ Chí Minh và đề xuất các giải pháp pháp lý, tiêu chuẩn đạo đức và mô hình thực nghiệm cho doanh nghiệp địa phương.
Theo quan niệm của Edgar Schein (2010), cấu trúc của văn hóa là một mô hình gồm ba cấp độ: Biểu hiện hữu hình gồm có những cấu trúc và quá trình có thể nhìn thấy và cảm thấy, những hành vi có thể quan sát; Các niềm tin và giá trị được đồng thuận gồm lý tưởng, mục đích, giá trị, khát vọng, hệ tư tưởng, các lý giải. Các mặc định căn bản làm nền móng gồm các giá trị và niềm tin vô thức hiển nhiên đúng, không tranh cãi, quyết định hành vi, nhận thức, suy nghĩ và cảm xúc. Nếu không giải mã được các mặc định căn bản đang vận hành, sẽ không thể lý giải một cách đúng đắn các sản phẩm do con người tạo ra và không biết nên tin tưởng các giá trị được đồng thuận đến mức độ nào. Cốt lõi văn hóa nằm trong các mặc định căn bản.
Như vậy, để tích hợp văn hóa doanh nghiệp trong Không gian văn hóa Hồ Chí Minh tại TP.HCM, cần quan tâm tới mô hình văn hóa tổ chức của Edgar Schein. Theo đó, văn hóa doanh nghiệp sẽ bao gồm các biểu hiện hữu hình; Các niềm tin và giá trị được đồng thuận; Các mặc định căn bản quyết định cảm xúc, hành vi. Trong đó, các mặc định cơ bản của văn hóa doanh nghiệp cần được gắn kết với những giá trị tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh gần gũi với hoạt động của doanh nghiệp. Mô hình gồm các lớp tích hợp theo thứ tự từ biểu tượng đến thực hành được đề xuất như sau:
Nhận diện biểu tượng và truyền thông: Thiết kế không gian văn hóa Hồ Chí Minh tại doanh nghiệp với hình ảnh, tư liệu, hiện vật và tổ chức các hoạt động văn hóa nghệ thuật về Hồ Chí Minh để truyền cảm hứng; xây dựng chiến lược truyền thông nội bộ đưa thông điệp văn hóa vào mọi kênh giao tiếp. Không gian văn hóa Hồ Chí Minh là nguồn tài nguyên biểu tượng và nội dung để doanh nghiệp hấp thụ, chuyển hóa thành yếu tố nhận diện văn hóa nội bộ, giáo dục đạo đức nghề nghiệp, và làm cơ sở cho các chương trình văn hóa và đào tạo nhân viên.
Xác lập các chuẩn mực và giá trị: Xây dựng Bộ quy tắc ứng xử lấy cảm hứng từ giá trị tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, chẳng hạn đề cao tính trung thực, tiết kiệm, tinh thần phục vụ... tích hợp vào hợp đồng lao động, quy trình đánh giá hiệu suất và chính sách khen thưởng. Thiết lập cơ chế giám sát tuân thủ quy tắc ứng xử văn hóa, kênh phản hồi ẩn danh và cơ chế xử lý vi phạm; liên kết mục tiêu văn hóa với KPI của quản lý. Việc tiếp nhận có chủ ý các nội dung trong Không gian văn hóa Hồ Chí Minh giúp định hình hệ giá trị chung của doanh nghiệp (trung thực, phụng sự cộng đồng, sáng tạo, tiết kiệm) để làm nền tảng xây dựng các chuẩn mực hành vi nội bộ.
Trải nghiệm: Xây dựng chương trình học tập bắt buộc cho nhân viên mới và chương trình nâng cao nhận thức thường xuyên dựa trên nội dung Không gian văn hóa Hồ Chí Minh; tổ chức hoạt động thực hành cộng đồng (tình nguyện, phục vụ khách hàng) để nhân rộng giá trị. Các hoạt động cần được tổ chức linh hoạt theo quy mô và ngành nghề, chẳng hạn doanh nghiệp sản xuất chú trọng vào trải nghiệm tại xưởng và khu công nhân; Doanh nghiệp dịch vụ tập trung vào giao tiếp khách hàng và đạo đức nghề nghiệp... Tinh thần phục vụ cộng đồng sẽ góp phần làm sâu sắc thêm cam kết trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, nâng cao uy tín với khách hàng và cộng đồng.
(*) Học viện Cán bộ TP.HCM