Văn hóa kinh doanh định hình chuẩn mực văn hóa doanh nhân

Nếu lấy năm 1986 làm cột mốc thì tính đến năm 2005, nền kinh tế đất nước đã chuyển từ tập trung, bao cấp sang kinh tế thị trường, bắt đầu hội nhập với nền kinh tế thế giới là 19 năm. Trong thời gian ấy, lớp doanh nhân “đời đầu” hình thành sau ngày đất nước thống nhất, và chỉ trong 10 năm, từ năm 2000 - thời điểm Luật Doanh nghiệp 1999 mở rộng quyền kinh doanh - tới năm 2010, hàng trăm ngàn chủ doanh nghiệp tiếp tục xuất hiện. Họ là những doanh nhân kế tục sự thành công trong kinh doanh của lớp doanh nhân đầu tiên của Việt Nam, nổi tiếng với tinh thần yêu nước, tự hào dân tộc, có những đóng góp lớn cho sự nghiệp cách mạng và đất nước như Bạch Thái Bưởi (1874-1932) “ông vua” tàu thủy, Nguyễn Sơn Hà (1894-1980) “ông tổ” ngành sơn, Trịnh Văn Bô (1914-1988) và Hoàng Thị Minh Hồ (1914-2017) đôi vợ chồng doanh nhân sản xuất và buôn bán tơ lụa, đã hiến tặng cả gia tài cho cách mạng, Ngô Tử Hạ (1882-1973) nhà tư sản dân tộc nổi tiếng nhất Đông Dương, đã mua nhà in của Pháp tặng cho Việt Minh để in sách báo, tài liệu tuyên truyền, Đỗ Đình Thiện (1904-1972) chủ nhiều đồn điền, nhà máy, là thư ký đầu tiên của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Lương Văn Can (1854 - 1927) chí sĩ không những kinh doanh giỏi mà còn viết hàng chục quyển sách, trong đó có hai cuốn dạy buôn bán là Kim cổ cách ngôn và Thương học phương châm, đưa ra lời khuyên “Nhà buôn cần có đủ thương đức, thương tài mới cạnh tranh được với tư bản thế giới”.

“Thương đức, thương tài” chính là “đạo làm giàu” đối với doanh nhân, đó chính là văn hóa kinh doanh, văn hóa doanh nghiệp.

Trong 10 năm ấy, nhiều thương hiệu Việt thành danh, bứt phá trong nhiều lĩnh vực. Đó là FPT, Hoàng Anh Gia Lai, Trung Nguyên, Vingroup, PNJ, DOJI, Saigon Co.op, Đồng Tâm, Kinh Đô, Minh Long, Thiên Long, Eximbank, Techcombank… Nhiều doanh nhân Việt Nam đã tranh thủ được cơ hội để tích lũy kinh nghiệm, tài sản và bắt đầu bước ra thị trường khu vực và thế giới, nhiều thương hiệu Việt thành danh, bứt phá trong nhiều lĩnh vực.

Đặc biệt, một lớp doanh nhân trẻ kế tục không ngừng lớn mạnh, rút những bài học thất bại chưa xa lắm của những người đi trước cùng nền tảng vững vàng về khoa học - công nghệ, về tri thức, sự nhân văn của nền kinh tế vì con người, vì sự phát triển bền vững của đất nước đang thành công trên thương trường trong và ngoài nước. Họ vẫn tiếp tục ghi thêm những dấu ấn trong các giai đoạn phát triển của nền kinh tế Việt Nam.

Nhưng cũng thời gian ấy và tiếp tục những năm sau này, những doanh nhân chân chính là nhân chứng của một giai đoạn bùng phát “doanh nghiệp làm ăn lớn”, nhiều lúc thái quá, thậm chí bất chấp luật pháp. Đó là giai đoạn trào lưu kinh doanh dàn trải, dễ dãi. Chỉ khoảng 5 năm, với sự phát triển của thị trường chứng khoán, sự trỗi dậy của thị trường bất động sản, sự dễ dàng trong tiếp cận vốn ngân hàng, nhiều “đại gia” xuất hiện với những công trình tỷ USD. Không ít doanh nhân thành danh với lĩnh vực sản xuất hàng tiêu dùng, công nghệ thông tin, thực phẩm… cũng lao vào bất động sản, chứng khoán, dẫn đến thất bại. Sự phát triển ảo ấy đã tạo ra một đội ngũ doanh nhân ảo, tác động xấu đến nền kinh tế, làm lạm phát gia tăng, lãi suất cho vay có lúc đến 22-23%, thị trường bất động sản “đóng băng”, nhiều khu đô thị xây dựng dở dang, để mặc cho hoang hóa đến tận bây giờ.

Nhưng chính “bong bóng” chứng khoán và bất động sản đã sàng lọc những doanh nhân thiếu chuyên nghiệp, nặng về đầu cơ, coi nhẹ đầu tư trí lực lâu dài, tức những doanh nhân thiếu văn hóa kinh doanh.

Theo nhiều tài liệu thì văn hóa kinh doanh hay cụ thể hơn là văn hóa doanh nghiệp và văn hóa doanh nhân chính là thành tố bảo đảm sự phát triển bền vững của đất nước. Văn hóa kinh doanh là “sức mạnh mềm”. Xây dựng văn hóa kinh doanh, kinh doanh có trách nhiệm để doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, tạo dựng uy tín, bảo đảm quyền lợi người tiêu dùng, đóng góp cho cộng đồng, góp phần giải quyết các vấn đề về an sinh xã hội, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, sử dụng tài nguyên hiệu quả, áp dụng phương pháp sản xuất xanh, cung cấp sản phẩm, dịch vụ chất lượng tốt, trung thực về thông tin sản phẩm, dịch vụ, tuân thủ cam kết quốc tế để phát triển bền vững, góp phần quan trọng nhất vào mục tiêu xây dựng đất nước phồn thịnh. Do vậy, văn hóa doanh nghiệp và văn hóa doanh nhân chính là xương sống của văn hóa kinh doanh.

Ngày nay, văn hóa kinh doanh đang được “khuếch đại” cùng sự sáng tạo và áp dụng công nghệ số gắn với kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế tri thức, kinh tế chia sẻ, góp phần xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ gắn với hội nhập quốc tế sâu rộng, thực chất, hiệu quả, hướng tới không gian rộng mở hơn, đòi hỏi doanh nhân phải cạnh tranh mạnh mẽ hơn, chuyên nghiệp hơn bởi Việt Nam đã tham gia 15 hiệp định thương mại tự do với nhiều nước và tổ chức quốc tế. Những hiệp định thương mại thế hệ mới ấy đang tạo nên động lực để đổi mới tư duy phát triển - điều kiện cần để tạo dựng một cộng đồng doanh nhân bài bản, chuyên nghiệp theo tiêu chuẩn quốc tế với những đột phá về tổ chức bộ máy, nghĩ sâu làm lớn, nhìn xa trông rộng, là động lực quan trọng đưa đất nước hướng đến kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình tới hùng cường.

Mười lăm năm sau ngày thống nhất đất nước, hai từ “doanh nghiệp” và “doanh nhân” mới trở nên “chính danh” khi có Luật Công ty và Luật Doanh nghiệp tư nhân mở đường cho doanh nghiệp tư nhân ra đời và cùng với đó là sự hồi sinh, phát triển của đội ngũ doanh nhân Việt Nam.

Nhưng để có một ngày tôn vinh doanh nhân thì phải đợi thêm 15 năm nữa, khi Báo Doanh Nhân Sài Gòn - Cơ quan ngôn luận của Hiệp hội Doanh nghiệp TP.HCM (nay là Tạp chí Doanh Nhân Sài Gòn) đề xuất lấy ngày 13/10 hằng năm là Ngày Doanh nhân Việt Nam và được Chính phủ chấp thuận. Đó là một ngày của năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho giới công thương “hoan nghênh giới công thương đã đoàn kết lại thành Công Thương Cứu quốc Đoàn, đem vốn làm ích nước lợi dân và để xây dựng một nền kinh tế và tài chính vững vàng và thịnh vượng”.

Năm 2025, Ngày Doanh nhân Việt Nam đã bước sang năm thứ 21 trong bối cảnh sự trì trệ của bộ máy công quyền trong quản lý, điều hành kinh tế - xã hội đang giảm mạnh và tiến tới giảm hẳn sau khi bỏ cấp huyện, sáp nhập cấp tỉnh, cấp xã trong xu thế kiến tạo, phục vụ nhân dân, phục vụ doanh nghiệp ngày một lan tỏa, càng làm cho đội ngũ doanh nhân tin tưởng vào chủ trương xây dựng lực lượng doanh nghiệp tư nhân trở thành động lực quan trọng phát triển kinh tế - xã hội, để từ đó nâng cao đạo đức kinh doanh, kinh doanh đúng pháp luật và có trách nhiệm với xã hội, làm nên hình ảnh của một nền kinh tế Việt Nam hội nhập, cạnh tranh bằng năng suất, chất lượng…

Phương Hà