Chính phủ triển khai cơ chế đặc thù thúc đẩy phát triển đường sắt đô thị Hà Nội và TP.HCM

Theo kế hoạch, Chính phủ yêu cầu các bộ, ngành và chính quyền địa phương xác định rõ nhiệm vụ, lộ trình, nguồn lực và trách nhiệm trong quá trình chuẩn bị, đầu tư và phát triển hệ thống đường sắt đô thị.

Việc triển khai phải bảo đảm tuân thủ quy định pháp luật, tiến độ, chất lượng, công khai, minh bạch, đồng thời phòng chống thất thoát, lãng phí và tiêu cực. Các cơ chế, chính sách đặc thù được triển khai theo hướng phát huy tối đa nguồn lực xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế đô thị gắn với giao thông công cộng, giảm ùn tắc và ô nhiễm môi trường.

Các giải pháp cụ thể sẽ được cụ thể hóa thông qua hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, tạo hành lang pháp lý đầy đủ cho việc huy động và sử dụng nguồn lực, đồng thời đảm bảo phù hợp với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Chính phủ giao các bộ, ngành liên quan khẩn trương xây dựng văn bản hướng dẫn triển khai, bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất trong quản lý và tổ chức thực hiện.

Trong đó, Bộ Xây dựng được giao chủ trì soạn thảo Nghị định quy định về nội dung và yêu cầu khảo sát, lập thiết kế kỹ thuật tổng thể (FEED) thay thế thiết kế cơ sở trong báo cáo nghiên cứu khả thi của dự án. Cơ chế mới này được kỳ vọng sẽ rút ngắn thủ tục, tăng tính chủ động và linh hoạt trong quá trình triển khai, đặc biệt với những dự án có quy mô lớn, yêu cầu kỹ thuật và công nghệ cao.

Ngoài ra, các văn bản hướng dẫn cũng sẽ quy định về phát triển khoa học - công nghệ, đào tạo nhân lực chuyên ngành đường sắt, cũng như tiêu chí lựa chọn doanh nghiệp trong nước tham gia cung cấp hàng hóa và dịch vụ công nghiệp đường sắt.

Các quy định này sẽ được xây dựng đồng bộ với kế hoạch triển khai Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam theo Nghị quyết số 106/NQ-CP ngày 23/4/2025 của Chính phủ, nhằm bảo đảm tính nhất quán trong định hướng phát triển ngành đường sắt quốc gia, hướng tới một mạng lưới giao thông hiện đại, xanh và bền vững.

Ở cấp địa phương, Hội đồng nhân dân TP. Hà Nội và TP.HCM được trao quyền ban hành nghị quyết riêng về phát triển đô thị theo mô hình gắn với giao thông công cộng (TOD).

Theo đó, hai thành phố được phép điều chỉnh quy hoạch vùng phụ cận ga, depot đường sắt, đồng thời tổ chức đấu giá quỹ đất quanh các tuyến metro để huy động nguồn lực đầu tư hạ tầng, giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước. Đây là một trong những cơ chế đột phá giúp các đô thị chủ động khai thác tiềm năng đất đai, đồng thời hình thành các khu đô thị mới hiện đại, thông minh và thân thiện môi trường.

Hai thành phố có trách nhiệm ban hành cơ chế thu, quản lý và sử dụng nguồn thu từ việc khai thác quỹ đất để tái đầu tư cho phát triển hệ thống đường sắt đô thị và hạ tầng giao thông công cộng kết nối. Đồng thời, cần bố trí nguồn vốn ngân sách địa phương phục vụ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và tạo quỹ đất đấu giá, đảm bảo tiến độ thực hiện các dự án. Việc triển khai phải được thực hiện công khai, minh bạch, hiệu quả, tránh tình trạng trục lợi chính sách hoặc thất thoát tài sản công.

Song song đó, các bộ, ngành và chính quyền địa phương sẽ phối hợp triển khai Đề án phát triển công nghiệp và nguồn nhân lực đường sắt theo Nghị quyết số 127/NQ-CP ngày 13/5/2025 của Chính phủ. Việc đào tạo và phát triển đội ngũ kỹ sư, chuyên gia, công nhân kỹ thuật trình độ cao được xác định là nhiệm vụ trọng tâm, bảo đảm năng lực tự chủ công nghệ và tính bền vững của hệ thống đường sắt đô thị trong tương lai.

Chính phủ yêu cầu Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ và Chủ tịch UBND hai thành phố tập trung chỉ đạo thực hiện các nhiệm vụ được giao, định kỳ báo cáo hằng quý và hằng năm về tiến độ triển khai cho Bộ Xây dựng tổng hợp, trình Chính phủ và Ban Chỉ đạo các công trình trọng điểm quốc gia trong lĩnh vực đường sắt.

Trong trường hợp cần thiết, các bộ, ngành và địa phương có thể đề xuất điều chỉnh, bổ sung cơ chế, chính sách đặc thù để Bộ Xây dựng tổng hợp, trình Chính phủ hoặc Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định.

Việc thí điểm cơ chế đặc thù phát triển hệ thống đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.HCM được đánh giá là bước đột phá trong công tác quy hoạch và đầu tư hạ tầng giao thông đô thị, mở ra cơ hội hình thành mạng lưới vận tải khối lượng lớn, hiện đại, xanh và thông minh, góp phần định hình diện mạo đô thị mới, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững và nâng cao chất lượng sống của người dân trong giai đoạn phát triển mới của đất nước.

Văn Sơn