Đạo đức kinh doanh trong tư tưởng Hồ Chí Minh
Doanh nhân phải có ý thức làm chủ, thực hành dân chủ, tôn trọng kỷ luật, đề cao trách nhiệm và tinh thần tương trợ. Nhà quản lý phải điều hành xí nghiệp hiệu quả, coi “kinh doanh có lãi” là mục tiêu cao cả vì lợi ích quốc gia. “Cần, kiệm, liêm, chính” là thước đo phẩm chất của người làm kinh tế và phê phán chủ nghĩa cá nhân, lòng tham, hành vi đầu cơ… những quan điểm này của Chủ tịch Hồ Chí Minh chính là định hướng xây dựng văn hóa, đạo đức kinh doanh của doanh nhân.
Để phát huy đạo đức trong kinh doanh, Chủ tịch Hồ Chí Minh chú trọng đề cao giáo dục chính trị, tư tưởng và bàn về lòng yêu nước - một thứ của quý, một truyền thống quý báu giúp người Việt Nam quét sách lũ xâm lăng, vượt qua khó khăn, nguy hiểm. Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu quan điểm, tất cả mọi người Việt Nam con Lạc cháu Hồng cần phải biết quý trọng, nâng niu, giữ gìn, phát huy, phát triển tinh thần yêu nước ấy. Thực hành công việc yêu nước kháng chiến kiến quốc, xây dựng đất nước. Trước nguy cơ và đòi hỏi của dân tộc, cùng với các giới khác, doanh nhân Việt Nam phải hy sinh hết cả ý riêng, tâm tính riêng, lợi ích riêng cho đến cả tính mạng cũng không tiếc. Chủ tịch Hồ Chí Minh khuyến khích đoàn kết thi đua yêu nước, tăng năng suất lao động, tiết kiệm nguyên liệu, thực hành phê bình, tự phê bình để nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh.
Về trách nhiệm xã hội của doanh nhân, doanh nghiệp trong tư tưởng Hồ Chí Minh
Bên cạnh việc đề cập đến đạo đức kinh doanh, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn nhấn mạnh về mối quan hệ lợi ích và trách nhiệm của doanh nhân, doanh nghiệp với quốc gia: “Việc nước và việc nhà bao giờ cũng đi đôi với nhau. Nền kinh tế quốc dân thịnh vượng nghĩa là các sự kinh doanh của các nhà công nghiệp, thương nghiệp thịnh vượng”.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, vai trò, trách nhiệm lớn nhất của doanh nhân và doanh nghiệp Việt Nam là góp phần phát triển kinh tế quốc dân, làm ích quốc, lợi dân, đất nước giàu có, thịnh vượng, bởi “dân có giàu thì nước mới mạnh”. Đây là nền tảng của trách nhiệm xã hội - đặt lợi ích quốc gia, dân tộc lên trên lợi ích riêng, coi sự phát triển của doanh nghiệp gắn liền với sự hưng thịnh của đất nước. Trách nhiệm của doanh nhân và doanh nghiệp Việt Nam, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, không chỉ dừng lại ở việc phát triển kinh tế mà còn phải đồng hành cùng dân tộc trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Ngay sau Cách mạng tháng Tám, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã vận động giới tư sản yêu nước đóng góp cho “Quỹ Độc lập”, “Tuần lễ Vàng”. Đây vừa là giải pháp kinh tế, vừa mang ý nghĩa chính trị – khẳng định tinh thần đoàn kết dân tộc, quyết tâm bảo vệ độc lập, tự do. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, sự quyên góp của các nhà giàu, giới tư sản không chỉ nhằm giải quyết nạn đói trước mắt mà điều quan trọng hơn là mang ý nghĩa chính trị to lớn. Đó là biểu hiện của tinh thần đoàn kết toàn dân tộc, là cơ sở để củng cố quốc phòng, giữ vững nền độc lập, tự do của Tổ quốc. Xa hơn nữa, hành động này còn là thông điệp gửi đến thế giới, khẳng định tinh thần tự lực, tự cường và quyết tâm bảo vệ độc lập, tự do của nhân dân Việt Nam.
Để thực hiện tốt trách nhiệm xã hội của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu doanh nhân nâng cao trình độ văn hóa, khoa học - kỹ thuật, rèn luyện tác phong làm việc khoa học. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “làm nghề gì cũng phải học, phải thông thạo nghề đó.” Chủ tịch Hồ Chí Minh đánh giá cao những doanh nghiệp dám nghĩ, dám làm, sáng tạo kỹ thuật, cải tiến quy trình. Nhận thức Việt Nam xuất phát từ nền nông nghiệp lạc hậu, Người khẳng định con đường phát triển tất yếu là công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đẩy mạnh cơ giới hóa sản xuất. Doanh nhân, công nhân, cán bộ phải học hỏi kinh nghiệm quốc tế, kết hợp sáng kiến trong nước để nâng cao năng suất lao động, hạ giá thành, đẩy mạnh sản xuất và xây dựng cơ bản.
Xây dựng đạo đức kinh doanh và trách nhiệm xã hội cho doanh nghiệp Việt Nam hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh
Các nghị quyết của Đảng về xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ doanh nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế đều trở về với những giá trị căn cốt trong di sản Hồ Chí Minh về doanh nhân. Trong bối cảnh mới, nhiều khái niệm như kinh doanh, doanh nghiệp, doanh nhân đã có sự thay đổi về nội hàm và phạm vi. Tuy nhiên, giữa những biến đổi đó vẫn có những giá trị không thể thay đổi, đó là: lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, ý thức bổn phận và trách nhiệm công dân, mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Các giá trị nhân văn và nhân đạo, lý tưởng về dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh; tinh thần hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển; khát vọng phồn vinh, hạnh phúc, hùng cường; những chuẩn mực đạo đức như cần - kiệm - liêm - chính, nhân - nghĩa - trí - dũng, chí công vô tư - tất cả đều là những tư tưởng mà Chủ tịch Hồ Chí Minh – nhà yêu nước vĩ đại, anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa kiệt xuất – đã cống hiến trọn đời mình để thực hiện.
Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng hiện nay, doanh nhân Việt Nam phải tận dụng tối đa các thành tựu khoa học – công nghệ của thế giới để phát triển sản xuất, kinh doanh, nhưng đồng thời cần giữ vững bản sắc và cốt cách Việt Nam. Càng hội nhập toàn diện càng cần gìn giữ “hồn cốt Việt”, gốc rễ văn hóa Việt. Những giá trị vĩnh cửu của dân tộc, ý thức cộng đồng, lối sống có tình có nghĩa, “trọng nghĩa khinh tài”, đức tính cần cù, sáng tạo, tinh thần tương thân tương ái, sẵn sàng giúp đỡ bạn bè quốc tế trong khó khăn chính là những chuẩn mực tạo nên đạo đức kinh doanh và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp theo chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức kinh doanh và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp không chỉ mang tính định hướng lịch sử mà còn là giá trị bền vững, có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Việc vận dụng sáng tạo tư tưởng này sẽ giúp cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam không chỉ nâng cao năng lực cạnh tranh mà còn đóng góp tích cực vào sự phát triển bền vững của đất nước, hiện thực hóa mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.
(*) Đại học Nguyễn Tất Thành