Lãnh đạo bằng câu hỏi - Sức mạnh từ những câu hỏi đúng

Đó là lý do vì sao “Lãnh đạo bằng câu hỏi” của tác giả Michael J. Marquardt trở thành một cuốn sách thiết yếu trong hành trang của những nhà quản trị hiện đại.

Từ “người ra lệnh” đến “người đặt câu hỏi

Thực tế cho thấy, những tổ chức thành công nhất hiện nay đều vận hành theo nguyên tắc hợp tác trao đổi phản hồi liên tục, nơi mọi thành viên đều có cơ hội đóng góp ý kiến và tham gia vào quá trình ra quyết định. Điều này đòi hỏi một mô hình lãnh đạo mới, trong đó sự tương tác, thấu hiểu, học hỏi và sáng tạo được đặt lên hàng đầu, thay cho sự kiểm soát cứng nhắc.

Với hàng chục năm nghiên cứu, giảng dạy và tư vấn cho các tổ chức lớn trên toàn thế giới, Michael J. Marquardt chỉ ra một chân lý: những nhà lãnh đạo vĩ đại không nhất thiết là người luôn có câu trả lời đúng, mà là người đặt ra được những câu hỏi đúng.

Thay vì cảm thấy có trách nhiệm phải “biết mọi thứ”, các nhà lãnh đạo nên học cách khơi gợi trí tuệ tập thể thông qua việc đặt câu hỏi. Một câu hỏi đúng lúc có thể mở ra cánh cửa đổi mới, giúp nhân viên vượt qua bế tắc, thúc đẩy tinh thần trách nhiệm và tạo ra những bước đột phá cho tổ chức.

Vì sao câu hỏi lại quan trọng đến thế?

Tác giả Michael J. Marquardt phân tích, câu hỏi chính là công cụ học tập mạnh mẽ nhất của con người. Từ thời thơ ấu, chúng ta đã học thông qua việc đặt câu hỏi – “Vì sao?”, “Như thế nào?”, “Nếu… thì sao?” và chính quá trình này đã mở rộng kiến thức, khơi dậy trí tò mò, thúc đẩy khám phá.

Trong giao tiếp và quản trị, việc đặt câu hỏi không đơn thuần là tìm kiếm thông tin. Mỗi câu hỏi còn là một cây cầu kết nối giữa người hỏi và người trả lời, thể hiện sự quan tâm, tôn trọng, và sẵn sàng lắng nghe. Một câu hỏi khéo léo có thể khơi gợi những suy nghĩ sâu sắc, truyền cảm hứng để người khác chia sẻ ý tưởng, thậm chí bộc lộ những điều họ chưa từng nói ra.

Marquardt dẫn chứng nhiều nghiên cứu và trường hợp thực tế cho thấy: Những tổ chức duy trì thói quen đặt câu hỏi thường xuyên có khả năng thích nghi, học hỏi và đổi mới cao hơn hẳn so với những tổ chức chỉ tập trung vào việc “ra lệnh và thực thi”. Ở đó, câu hỏi trở thành nhiên liệu cho sự tiến bộ, và mỗi cuộc trò chuyện là một cơ hội để phát triển.

Câu hỏi nào là “câu hỏi lãnh đạo”?

Không phải mọi câu hỏi đều tạo ra giá trị. Tác giả phân loại rõ ràng các dạng câu hỏi thường thấy trong lãnh đạo:

Câu hỏi đóng – giúp xác nhận thông tin, nhưng dễ giới hạn tư duy. Câu hỏi mở – khơi gợi suy nghĩ sâu sắc, mời gọi chia sẻ và sáng tạo. Câu hỏi định hướng – giúp tập trung vào mục tiêu cụ thể. Câu hỏi phản tư giúp người đối diện suy nghĩ lại trải nghiệm hoặc bài học .

Quan trọng nhất là người lãnh đạo phải học cách lắng nghe chủ động, tạo không gian cho nhân viên trả lời một cách an toàn và chân thành.

Nghệ thuật đặt câu hỏi hiệu quả

Cuốn sách không chỉ nêu lý thuyết mà còn đưa ra các kỹ thuật thực tế để xây dựng kỹ năng lãnh đạo bằng câu hỏi:

Chuẩn bị kỹ lưỡng: Trước mỗi cuộc họp hay đối thoại quan trọng, người lãnh đạo cần xác định rõ mục tiêu và soạn trước một loạt câu hỏi phù hợp.
Tạo không khí tin tưởng: Không ai muốn trả lời câu hỏi nếu họ cảm thấy bị đánh giá hay chỉ trích. Hãy tạo môi trường an toàn, nơi câu hỏi được xem là công cụ khám phá – không phải công cụ điều tra.
Tránh “câu hỏi phán xét”: Ví dụ như “Tại sao anh lại làm như vậy?” dễ khiến người nghe phòng thủ. Thay vào đó, có thể hỏi: “Anh có thể chia sẻ thêm điều gì đã dẫn đến quyết định đó?”
Lắng nghe tích cực: Hỏi xong phải thật sự lắng nghe, không ngắt lời, không phản bác ngay lập tức. Lắng nghe là một phần không thể tách rời của nghệ thuật đặt câu hỏi.

Marquardt dành một chương quan trọng để phân tích các ví dụ thực tiễn: từ các tập đoàn như Siemens, Novartis, Alcoa, đến các tổ chức phi lợi nhuận hay cơ quan chính phủ. Dù quy mô khác nhau, nhưng điểm chung là: mọi sự chuyển đổi văn hóa tổ chức bền vững đều bắt đầu từ những câu hỏi tốt.

Lãnh đạo bằng câu hỏi trong thời đại AI và biến động

Ở phần cuối sách, tác giả cập nhật bối cảnh hiện đại: Nơi công nghệ, dữ liệu và trí tuệ nhân tạo đang làm thay đổi cách tổ chức vận hành. Trong thế giới nơi “câu trả lời” ngày càng dễ dàng có được (nhờ Google hay Chat GPT), thì người lãnh đạo giỏi sẽ không còn được đánh giá bởi những gì họ biết, mà bởi những câu hỏi họ đặt ra.

Lãnh đạo bằng câu hỏi trở thành một năng lực cốt lõi của lãnh đạo chuyển đổi (transformational leadership) – những người có thể dẫn dắt tổ chức vượt qua thay đổi, truyền cảm hứng học tập liên tục và tạo dựng môi trường làm việc linh hoạt, sáng tạo.

Lãnh đạo không cần có tất cả câu trả lời – chỉ cần có những câu hỏi đúng

Khi một nhà lãnh đạo dám đặt câu hỏi đúng, họ không chỉ tìm kiếm thông tin mà đang mở ra những cánh cửa mới cho tư duy, cho sự sáng tạo và cho sức mạnh tập thể. Câu hỏi đúng khơi gợi trí tò mò, thúc đẩy sự tham gia và tạo ra cảm giác được tôn trọng ở mỗi cá nhân. Chính nhờ đó, nhân viên không còn chỉ là người thực hiện mệnh lệnh, mà trở thành những cộng sự chủ động đóng góp trí tuệ và trách nhiệm vào thành công chung.

Ngược lại, một nhà lãnh đạo cố gắng tự mình có câu trả lời cho mọi thứ dễ rơi vào cái bẫy tư duy đóng – nơi mọi ý tưởng bị giới hạn bởi kiến thức và góc nhìn của một người. Trong khi đó, bằng việc đặt ra câu hỏi đúng, lãnh đạo có thể kích hoạt sức mạnh tiềm ẩn của cả tổ chức: những góc nhìn khác biệt, những giải pháp đột phá và thậm chí là những cảnh báo sớm giúp tránh khỏi rủi ro.

Lãnh đạo bằng câu hỏi không chỉ dành cho những ai đang giữ vị trí quản lý hay điều hành, mà còn phù hợp với bất kỳ ai muốn nâng cao kỹ năng giao tiếp, tư duy phản biện và khả năng truyền cảm hứng.

Dù bạn là CEO, quản lý nhóm, giảng viên, hay chỉ đơn giản là muốn cải thiện cách trò chuyện và hợp tác với người khác, những nguyên tắc trong Lãnh đạo bằng câu hỏi sẽ mang đến cho bạn những công cụ mạnh mẽ để dẫn dắt, truyền cảm hứng và đạt được kết quả bền vững.

DNSG