Đề xuất khôi phục ưu đãi, đơn giản hóa quy trình điện mặt trời mái nhà

Theo Hiệp hội, quá trình lắp đặt điện mặt trời mái nhà hiện đang gặp phải nhiều rào cản pháp lý. Dù hệ thống dưới 100kW không thuộc diện bắt buộc theo luật chuyên ngành, người dân vẫn có thể bị yêu cầu xin giấy phép xây dựng, thẩm duyệt phòng cháy chữa cháy hay hồ sơ môi trường. Ngoài ra, quy định về nghiệm thu công trình và hồ sơ bán điện dư kèm chấp thuận của cơ quan chức năng vượt quá khả năng của các hộ nhỏ lẻ.

Đáng chú ý, mẫu thông báo lắp đặt (mẫu 01) buộc hộ dân phải gửi đồng thời đến nhiều cơ quan, từ Sở Công Thương, điện lực đến PCCC, xây dựng và môi trường. Điều này khiến thủ tục vốn mang tính “thông báo” bị biến thành “xin phép trá hình”, gây tốn kém thời gian và công sức.

Hiệp hội cũng chỉ ra rằng các chính sách hỗ trợ phát triển điện mặt trời mái nhà đã bị thu hẹp đáng kể. Nếu như Nghị định 135/2024 có tới 9 chính sách ưu đãi, thì Nghị định 58/2025 chỉ còn 2 điều mang tính nguyên tắc. Quy định mới này thiếu tính đột phá, chưa đủ hấp dẫn để đạt mục tiêu 50% hộ gia đình lắp điện mặt trời mái nhà vào năm 2030.

Ngoài ra, việc giới hạn chỉ được bán 20% sản lượng dư với giá thấp (1.092 đồng/kWh), chưa có cơ chế cho pin lưu trữ (BESS), cộng đồng năng lượng hay mô hình khu dân cư cũng khiến người dân thiếu động lực đầu tư. Thêm vào đó, hiện chưa có một đầu mối hỗ trợ thống nhất, dẫn đến tình trạng mỗi địa phương hiểu và áp dụng khác nhau.

Để thúc đẩy phát triển, Hiệp hội Năng lượng tái tạo TP.HCM đề xuất đơn giản hóa thủ tục cho hộ gia đình lắp đặt dưới 100kW, chỉ cần thông báo theo mẫu 01 kèm hồ sơ kỹ thuật cơ bản như sơ đồ đấu nối, thông số inverter và thông tin chủ hộ. Hồ sơ này nên được tiếp nhận duy nhất tại điện lực địa phương hoặc Sở Công Thương. Với hệ thống từ 100kW trở lên, doanh nghiệp vẫn phải thực hiện đầy đủ theo quy định chuyên ngành.

Hiệp hội kiến nghị áp dụng cơ chế “thông báo - hậu kiểm” thay cho “xin phép - tiền kiểm”. Đồng thời, Bộ Công Thương cần ban hành thông tư hướng dẫn thống nhất trên toàn quốc, khẳng định ngoài danh mục quy định, địa phương không được yêu cầu thêm giấy tờ nào khác.

Về chính sách, Hiệp hội đề xuất khôi phục các ưu đãi trong Nghị định 135/2024, bao gồm ưu đãi thuế, tín dụng và hỗ trợ nghiên cứu - đào tạo. Đồng thời, khuyến khích các mô hình ESCO/PPA, tức nhà đầu tư bỏ vốn lắp đặt hệ thống, còn hộ dân hoặc doanh nghiệp chỉ trả phí điện hàng tháng hoặc chia sẻ phần tiết kiệm, thay vì phải đầu tư ban đầu. Cơ chế “0 đồng trả trước” cũng được đề xuất nhằm tạo điều kiện cho người dân dễ dàng tiếp cận.

Đối với cơ chế mua bán điện, Hiệp hội kiến nghị bỏ giới hạn 20% sản lượng dư, áp dụng công tơ hai chiều để đo đếm trực tiếp, đồng thời thí điểm cơ chế giá điện theo thời gian (TOU) để khuyến khích lắp đặt pin lưu trữ và điều hòa phụ tải.

Về hệ thống lưu trữ (BESS), Hiệp hội đề xuất hỗ trợ vay ưu đãi, khuyến khích mua bảo hiểm cho hộ gia đình dưới 50kWh và cho phép triển khai mô hình Solar + Storage PPA (SPPA), trong đó doanh nghiệp đầu tư toàn bộ hệ thống, hộ dân chỉ trả tiền điện hàng tháng.

Ngoài ra, cần ban hành sớm bộ tiêu chuẩn quốc gia (QCVN/TCVN) cho hệ thống lưu trữ điện và hybrid inverter theo chuẩn quốc tế, yêu cầu doanh nghiệp cung cấp thiết bị phải có chứng chỉ an toàn và bảo hiểm trách nhiệm. Hiệp hội cũng khuyến nghị thí điểm mô hình cộng đồng năng lượng tái tạo và phát triển nhà máy điện ảo (VPP), kết nối các hệ thống điện mặt trời và pin lưu trữ hộ gia đình như một nhà máy lớn tham gia thị trường điện.

Để bảo đảm nguồn lực, Ngân hàng Nhà nước cần chỉ đạo các ngân hàng thương mại dành gói tín dụng xanh cho điện mặt trời mái nhà và BESS, đồng thời huy động nguồn vốn từ các quỹ quốc tế. Song song, mỗi tỉnh, thành nên thành lập trung tâm dịch vụ tổng hợp để tiếp nhận hồ sơ, tư vấn, cấp mã số và hỗ trợ đấu nối, giúp người dân không phải “chạy nhiều cửa”.

Hiệp hội Năng lượng tái tạo TP.HCM cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải ban hành Luật Năng lượng tái tạo, nhằm tạo nền tảng pháp lý đồng bộ và bền vững, góp phần thúc đẩy điện mặt trời mái nhà phát triển mạnh mẽ, phục vụ mục tiêu chuyển dịch năng lượng quốc gia.

Sơn Nguyễn