“Cú hích” mới cho điện ảnh Việt Nam

Tính đến sáng 22/9, Mưa đỏ cán mốc hơn 692 tỷ đồng (theo Boxofficevietnam), trở thành phim “ăn khách” nhất trong lịch sử điện ảnh Việt Nam, chỉ sau một tháng công chiếu. Lấy bối cảnh 81 ngày đêm chiến đấu bảo vệ Thành cổ Quảng Trị năm 1972, phim tái hiện những trang sử bi tráng của dân tộc với góc nhìn vừa sử thi, vừa nhân văn. Thành công về doanh thu và hiệu ứng xã hội của Mưa đỏ còn tạo nên sức sống mới cho dòng phim chiến tranh, vốn kén khán giả và chủ yếu chiếu chào mừng rồi “cất kho”.

Phòng vé đang tiếp tục “sốt” với Tử chiến trên không, đạt doanh thu 66,8 tỷ đồng sau ba ngày chiếu chính thức (từ 19/9). Lấy cảm hứng từ vụ cướp máy bay có thật năm 1977 và 1978, phim tái hiện cuộc chiến sinh tử giữa phi hành đoàn, cảnh vệ hàng không và nhóm không tặc liều lĩnh... Tử chiến trên không có bản quyền thuộc về Điện ảnh Công an nhân dân và Galaxy Group. Một phim khác là Thiên đường máu có nội dung xoay quanh tệ nạn lừa đảo người Việt đi nước ngoài làm việc được Điện ảnh Công an nhân dân phối hợp sản xuất với Mega GS dự kiến ra rạp cuối năm nay.

Theo lãnh đạo Cục Điện ảnh, sự hợp tác giữa Điện ảnh Quân đội nhân dân và tư nhân trong trường hợp của Mưa đỏ là bước đi chủ động, xuất phát từ nhu cầu thực tiễn, mang ý nghĩa tiên phong thử nghiệm mô hình phối hợp công - tư (PPP) trong điện ảnh. Trong lễ ra mắt đoàn phim Tử chiến trên không, đại diện Điện ảnh Công an nhân dân cũng nói rằng, PPP là hướng đi khả quan của điện ảnh Việt Nam hiện tại, sự phối hợp này luôn mang lại hiệu quả tốt chứ không chỉ là một bộ phim tuyên truyền.

Giới chuyên môn đều nhận thấy, sự tham gia của tư nhân vào quá trình sản xuất đã thay đổi cách làm phim Nhà nước, cân bằng được nguồn lực đầu tư đủ lớn và đáp ứng những tiêu chuẩn cao của một bộ phim điện ảnh. Cụ thể, Mưa đỏ khắc phục được những điểm yếu của phim chiến tranh do Nhà nước đặt hàng trước đây. Phim được đầu tư lớn, nội dung hấp dẫn, tái hiện chân thực lịch sử chiến tranh, kỹ xảo điện ảnh hiện đại, dàn diễn viên trẻ diễn xuất tốt... Với Tử chiến trên không, rất lâu điện ảnh Việt mới có một bộ phim hành động gây phấn khích vì các pha hành động đều có cường độ cao, mãn nhãn qua từng khung hình, nghẹt thở theo từng thước phim. Từ thiết kế bối cảnh đến kỹ thuật quay của phim đều vượt trội về mặt sản xuất. Cả hai phim đều được tư nhân phát hành theo cách rất chuyên nghiệp, khai thác tốt hiệu ứng truyền thông và thời điểm công chiếu phù hợp.

Trước đây, Nhà nước từng đặt hàng tư nhân làm phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh, Thạch Thảo, Truyền thuyết về Quán Tiên, Maika - Cô bé đến từ hành tinh khác. Trong đó, Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh là phim đầu tiên của mô hình PPP này với Cục Điện ảnh (chủ đầu tư) và tư nhân (Galaxy Studio, Phương Nam Film, Saigon Concert). Công chiếu năm 2015, bộ phim có kinh phí 20 tỷ này đã thu về hơn 78 tỷ đồng bán vé, nhận giải Bông sen vàng tại LHP Việt Nam và được kỳ vọng mở ra xu hướng mới cho điện ảnh Việt. Nhưng năm 2021, Luật đầu tư theo hình thức PPP được ban hành, không xếp văn hóa vào lĩnh vực được triển khai hình thức hợp tác này. Luật Điện ảnh 2022 khuyến khích tư nhân tham gia sản xuất, phát hành phim, song Nghị định hướng dẫn không có chi tiết...

Nhiều năm nay, bên cạnh phim tư nhân đầu tư, Nhà nước vẫn sử dụng ngân sách đặt hàng các đơn vị (hãng phim Nhà nước chuyển sang mô hình công ty cổ phần) sản xuất phim phục vụ nhiệm vụ chính trị. Gần đây là Bình minh đỏ, Hồng Hà nữ sĩ, Thời thơ ấu của Bác Hồ, Ký ức Nam Xuân... nhưng không được phát hành thương mại như phim tư nhân. Nguyên nhân là phim Nhà nước đầu tư chỉ được cấp kinh phí sản xuất, chưa có cơ chế hỗ trợ truyền thông và phát hành. Duy nhất Đào, phở và piano bất ngờ gây “sốt” trên mạng xã hội, được một số rạp tư nhân nhận chiếu và nộp đủ doanh thu cho Nhà nước (21 tỷ đồng). Hiện Thanh âm vượt đại dương - phim Nhà nước đặt hàng, lấy cảm hứng từ những câu chuyện tại “địa ngục trần gian” Côn Đảo giai đoạn 1945 - 1954, nơi tù nhân chính trị phải đối diện với tra tấn man rợ nhưng vẫn nuôi ý chí cách mạng mãnh liệt - đang gây nhiều chú ý qua một clip giới thiệu thu hút hơn 3 triệu lượt xem cùng nhiều bình luận mong phim được chiếu rộng rãi.

Theo PGS-TS. Đỗ Lệnh Hồng Tú - Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam, cơ chế đầu tư công chưa cho phép phim Nhà nước được khai thác theo cơ chế thị trường. Các rạp chiếu chủ yếu thuộc quyền quản lý của tư nhân hay pháp nhân có vốn của nước ngoài. Muốn mang phim Nhà nước đến rạp thì phải trả tiền thuê rạp, chia doanh thu theo tỷ lệ… Từ cơn sốt Ðào, phở và piano đã cho thấy lỗ hổng này. Hiện nay, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đang hoàn thiện Dự thảo Nghị định quy định về phát hành, phổ biến phim phục vụ nhiệm vụ chính trị, dự kiến trình Chính phủ ban hành tháng 12/2025. Nhờ vậy, các phim như Thanh âm vượt đại dương, Thời thơ ấu của Bác Hồ... sẽ được rộng đường tiếp cận công chúng.

Nhà sản xuất, chuyên gia phát triển dự án quốc tế Charles Kim (Hàn Quốc) trong hội thảo Phát hiện và bồi dưỡng tài năng điện ảnh: Kinh nghiệm quốc tế và giải pháp của Việt Nam (LHP Quốc tế Đà Nẵng 2025) đánh giá: “Điện ảnh thương mại Việt Nam đang chủ yếu tập trung vào hài gia đình và kinh dị, nhờ chi phí thấp và lợi nhuận nhanh. Song những thể loại hoạt động tốt ở thị trường nội địa nhưng khó vươn ra toàn cầu do thiếu cảm xúc phổ quát hoặc khả năng tiếp cận. Để điện ảnh Việt Nam đi xa hơn, cần tích cực đa dạng hóa các thể loại”. Kỳ vọng, thành công về hợp tác sản xuất và phát hành của Mưa đỏ, Tử chiến trên không sẽ là “cú hích” cho Nhà nước và tư nhân mạnh dạn bắt tay làm phim lịch sử, chiến tranh, cổ trang, hành động... để điện ảnh nước nhà đa dạng và quy mô hơn, thu hút khán giả trẻ. Theo TS Trần Thị Phương Lan - Vụ trưởng Vụ trưởng Văn hóa - Văn nghệ, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, kinh nghiệm từ thực tế thu được là khán giả không phân biệt phim Nhà nước hay tư nhân, phim tuyên truyền hay thị trường, cứ phim hay là họ nhiệt tình “đẩy thuyền” truyền thông và mua vé ủng hộ.

Đinh Hương