Doanh nhân Hứa Bổn Hòa: Từ hai bàn tay trắng đến ông “trùm” bất động sản Sài thành

Hứa Bổn Hòa tên thật và Huỳnh Văn Hoa, hiệu Tình Nham, dân gian thường gọi là Chú Hỏa. Ông sinh năm 1845, gốc tổ ở huyện Nam An tỉnh Phúc Kiến, đến đời ông cụ thân sinh thì dời đến thôn Văn Táo, trấn Hòa Sơn, huyện Hạ Môn (Phúc Kiến). Năm 20 tuổi (1865), ông lưu lạc qua Việt Nam và đến Sài Gòn lập nghiệp.

Từ hai bàn tay trắng

Theo các giai thoại dân gian lưu truyền về Chú Hỏa, lúc lưu lạc từ quê nhà đến Sài Gòn lập nghiệp chỉ với hai bàn tay trắng. Ông qua lại làm ăn với ông Antoine Ogliastro - một doanh nhân người Pháp vừa bị phá sản. Lúc đó, Huỳnh Văn Hoa đã tận tình giúp đỡ lộ phí cho ông Ogliastro về nước. Mang ơn Chú Hỏa, ông Ogliastro đã tiết lộ cho ông thông tin về khu vực nhà cầm quyền Pháp sắp quy hoạch để xây dựng đường sắt từ Sài Gòn đi Chợ Lớn.

Huỳnh Văn Hoa bèn gom tiền mua lại bãi đất sình lầy rộng lớn ở khu đó với giá rẻ, nhờ vậy ông được chính quyền thực dân đền bù số tiền lớn và có đủ vốn mở tiệm cầm đồ đầu tiên của mình, có trụ sở tại số 97 rue d’Alsace Lorraine (nay là đường Phó Đức Chính, quận 1, TP.HCM).

Với xuất phát điểm thấp, Chú Hỏa trở nên giàu có không chỉ nhờ vào sự cần cù, chịu khó mà còn nhờ vào chút may mắn. Chuyện được kể rằng có một người Pháp đến Nam kỳ kinh doanh và sau một thời gian dài đã tích lũy được một số tài sản vô cùng lớn. Tuy nhiên, do một tai nạn bất ngờ, ông ta qua đời mà chưa kịp viết di chúc. Luật sư đã yêu cầu con cái ông sang Việt Nam để thừa kế di sản của người cha quá cố.

Tuy nhiên, người con này lại không muốn ở lại Việt Nam nên quyết định bán toàn bộ tài sản của cha để mang tiền về nước. Tài sản này gồm các nhà cửa, trang trại, doanh nghiệp và một số tiền lớn được gửi tại ngân hàng. Người con đã bán hết tài sản trong nhà vì chủ nhân mới không muốn sử dụng đồ đạc của người đã qua đời.

Khi đó, Chú Hỏa đang làm nghề mua bán ve chai và ông đã mua toàn bộ những vật dụng này từ một phiên đấu giá. Trong số những vật phẩm lặt vặt đó, có một tấm thảm đã cũ nhưng vẫn còn dùng được. Chú Hỏa đã chải sạch tấm thảm để bán lại, nhưng sau đó ông phát hiện ra một kho báu lớn gồm vàng lá, tiền vàng, giấy bạc loại lớn và một số viên kim cương... Với số tiền này, Chú Hỏa bắt đầu đầu tư vào bất động sản, xây nhà cho thuê và kinh doanh. Nhờ đó đã có một khởi đầu tốt đẹp để rồi trở thành một trong những người giàu nhất tại Sài Gòn - Chợ Lớn vào đầu thế kỷ XX.

Kinh doanh cầm đồ và bất động sản

Khi vừa khởi nghiệp trong ngành kinh doanh cầm đồ, Chú Hỏa đã hợp tác kinh doanh cùng doanh nhân người Pháp là ông Antoine Ogliastro và cả hai về sau đã trở thành bạn tâm giao với nhau. Được biết, ông Ogliastro là chủ sở hữu Công ty Antoine Ogliastro & Cie ở Paris. Không ai biết chính xác cả hai quen nhau trong trường hợp nào, chỉ biết từ 1887, Huỳnh Văn Hoa đã là người quản lý toàn bộ ngành kinh doanh cầm đồ của Antoine ở xứ Nam kỳ. Những năm tiếp theo đó, cả hai luôn hùn hạp trong mọi cuộc làm ăn, cùng sánh vai nhau xây dựng sự nghiệp.

Cũng trong năm 1887, để thuận tiện và được ưu đãi trong kinh doanh, theo gợi ý của ông Ogliastro, Huỳnh Văn Hoa đã đăng ký nhập Pháp tịch, lấy theo tên thánh là Jean Baptiste Hui Bon Hoa. Cụm từ Hui-Bon-Hoa được con cháu sau này dùng làm họ, và “Chú Hỏa” cũng thành tên chung được truyền thừa, dùng để gọi người đứng đầu của gia tộc này ở Việt Nam qua các thời kỳ.

Đến năm 1900, các cửa tiệm cầm đồ của Antoine đều được Huỳnh Văn Hoa hùn vốn, từ đó công ty của Antoine đã đổi tên thành Công ty hợp doanh Ogliastro, Hui Bon Hoa et Cie. Năm 1901, khi Huỳnh Văn Hoa qua đời, thế hệ Chú Hỏa thứ hai thừa kế cổ phần của hợp doanh này. Chẳng những thế, đến sau khi Antoine qua đời (1908), hai con ông là Lucien Ogliastro và Louis Ogliastro vẫn tiếp tục hợp tác với các con của Huỳnh Văn Hoa. Năm 1912, ông Lucien mất. Năm 1927, Louis chuyển hướng kinh doanh ra thị trường Bắc kỳ và Cao Miên (Campuchia). Mãi đến năm 1935, ông Louis mới tuyên bố giải thể, rút vốn và rời khỏi thị trường Đông Dương.

Chuỗi tiệm cầm đồ do thế hệ thứ hai của hai dòng họ ngày càng khuếch trương: ra Gò Vấp, Hóc Môn, Bà Chiểu và xuống tới tận Mỹ Tho, Gò Công, Bãi Xàu, Sóc Trăng… Có thể thấy, mạng lưới kinh doanh của doanh nghiệp này đã phủ khắp các thị tứ và cảng sông trọng yếu của miền Nam.

Về kinh doanh bất động sản, như đã nói ở trên, lúc ban đầu lập nghiệp, Chú Hỏa nhờ biết được thông tin sắp xây dựng tuyến đường sắt Saigon - Chợ Lớn nên đã mua được khu đất lớn cả chục héc ta. Sau khi được chính quyền đền bù, ông vẫn còn đất. Khu vực đó sau khi mở nhà ga liền trở nên sầm uất, Chú Hỏa bèn cho cất nhà trên diện tích còn lại để bán và cho thuê.

Có vốn tích lũy, Chú Hỏa đã đẩy mạnh chuyển sang kinh doanh nhà đất, chiếm lĩnh thị trường bất động sản mà Sài Gòn thời đó vẫn chưa có nhiều người kinh doanh lĩnh vực này. Hứa Bổn Hòa đã thành lập Công ty Bất động sản Societe Immobiliere Hui Bon Hoa chuyên kinh doanh nhà đất, xây dựng tại Nam Kỳ. Theo đó, Công ty đã xây dựng rất nhiều công trình công cộng có giá trị lớn ở Sài Gòn - Chợ Lớn vẫn còn tồn tại đến ngày nay. Trong số đó có khách sạn Majestic - một công trình kiến trúc mang phong cách châu Âu vẫn còn hoạt động đến ngày nay tại TP.HCM. Rồi Bệnh viện Sài Gòn trên đường Lê Lợi, Bệnh viện Từ Dũ đường Cống Quỳnh, khách sạn Palace Long Hải, cùng với đó là nhiều trụ sở ngân hàng thương mại ở quận 5 và các công trình nhà riêng, chùa chiền, bệnh viện khác…

Đặc biệt là ngôi nhà của chú Hỏa tọa lạc tại số 97 đường Phó Đức Chính, (nay thuộc phường Sài Gòn, TP.HCM) là công trình nổi tiếng nhất của gia tộc Hứa Bổn Hòa, với kiến trúc độc đáo, gồm 99 cửa theo phong thủy trên khu tứ giác đắc địa của Sài Gòn… Ngôi nhà 99 cửa này khởi thủy là tiệm cầm đồ của chú Hỏa, về sau mở rộng ra và xây dựng lại vào năm 1920. Trải qua 100 năm, ngôi biệt thự vẫn giữ được vẻ cổ kính hài hòa giữa hai trường phái kiến trúc Âu - Á rất kiên cố theo thời gian mà ngày nay dùng làm Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM.

Không chỉ giàu có, doanh nhân Hứa Bổn Hòa còn được biết đến với triết lý kinh doanh “Lợi nhuận thu được từ cộng đồng phải được dùng để phục vụ trở lại cho cộng đồng, nâng cao phúc lợi xã hội”. Sinh thời, Chú Hỏa được khắp miền Nam nhớ đến không phải vì tài sản kếch sù, mà vì những đóng góp cho xã hội. Không tài nào thống kê được cụ thể có bao nhiêu ngôi nhà do Công ty Hứa Bổn Hòa xây dựng cho dân nghèo thuê với giá rẻ. Nhiều người dân nghèo bất kể là người Hoa hay người Việt, đều có thể tìm đến Công ty của ông để thuê hoặc mua trả góp một ngôi nhà khang trang đủ tiện nghi gia đình và phù hợp với túi tiền của mình.

Vinh danh

Năm 1901, trong lúc cùng vợ về thăm quê nhà ở Trung Quốc, doanh nhân Hứa Bổn Hòa đột ngột qua đời và được chôn cất ngay tại Tuyền Châu, hưởng dương 56 tuổi. Lúc đó, sử sách ghi chép là vào cuối đời Mãn Thanh, ông được truy phong hàm trong Cửu phẩm, có quyền "nộp thóc ghi tên Thái học", vợ ông được tôn xưng Nhất phẩm phu nhân.

Tại Nessa thuộc đảo Corse có một con đường mang tên Hui Bon Hoa, để ghi nhớ công lao ông đã đóng góp 25 ngàn franc cho làng giúp cải tạo vỉa hè vào năm 1930, thông qua hai gia đình Massari và Luciani ở làng từng quen biết ông. Tại Sài Gòn trước kia cũng có một con đường mang tên Hui Bon Hoa. Năm 1955, chính quyền Việt Nam Cộng hòa đổi tên thành đường Lý Thái Tổ.

Thanh An