Đề xuất tăng quyền tự chủ cho đơn vị sự nghiệp công lập
Bộ Nội vụ vừa hoàn thiện hồ sơ dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi), gửi Bộ Tư pháp thẩm định trước khi trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 10.
Điểm nhấn quan trọng trong dự luật là tăng cường quyền tự chủ cho đơn vị sự nghiệp công lập, thay thế cơ chế “xin - cho” biên chế, mở rộng hình thức tuyển dụng và tạo điều kiện để khu vực tư nhân tham gia cung cấp dịch vụ công theo hướng minh bạch, cạnh tranh.
Theo dự thảo, các đơn vị sự nghiệp công lập sẽ được phân loại lại dựa trên hai tiêu chí: tính chất nhiệm vụ (dịch vụ công thiết yếu hay không thiết yếu) và mức độ tự chủ tài chính.
Những đơn vị có khả năng tự chủ cao sẽ được trao quyền quyết định toàn diện về tổ chức, nhân sự và tài chính. Người đứng đầu có thể bổ nhiệm lãnh đạo, chủ động quyết định số lượng nhân sự, ký hợp đồng trực tiếp với chuyên gia, nhà khoa học, người có tài năng. Nguyên tắc “tự chủ càng cao, quyền càng lớn” đi đôi với trách nhiệm giải trình rõ ràng.
Đồng thời, các đơn vị có nguồn thu phải ban hành quy chế chi tiêu nội bộ, tạo cơ sở chi trả thu nhập tăng thêm cho viên chức nhằm đảm bảo công bằng và khuyến khích nâng cao chất lượng dịch vụ.
Một trong những thay đổi quan trọng là bỏ cơ chế thi thăng hạng chức danh nghề nghiệp, vốn bị cho là hình thức và thiếu gắn kết với hiệu quả công việc. Thay vào đó, viên chức sẽ được quản lý theo vị trí việc làm và kết quả đầu ra, với thu nhập gắn trực tiếp vào hiệu quả thực hiện nhiệm vụ.
Dự thảo cũng bổ sung cơ chế khuyến khích đổi mới sáng tạo. Viên chức tham gia nghiên cứu, thử nghiệm nhưng chưa thành công có thể được miễn hoặc giảm trách nhiệm, nhằm xóa bỏ tâm lý e ngại rủi ro. Ngoài ra, viên chức được phép góp vốn, tham gia quản lý và điều hành doanh nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học và công nghệ.
Dự luật đa dạng hóa hình thức tuyển dụng, ngoài thi tuyển và xét tuyển truyền thống, các đơn vị sự nghiệp có thể ký hợp đồng trực tiếp với chuyên gia, nhà khoa học, nhân lực chất lượng cao từ khu vực ngoài công lập.
Viên chức cũng được phép ký hợp đồng ngoài cơ quan chủ quản hoặc tham gia hoạt động nghề nghiệp tại tổ chức tư nhân, miễn là không vi phạm đạo đức nghề nghiệp và không gây xung đột lợi ích.
Quản lý viên chức sẽ được đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số, với cơ sở dữ liệu kết nối, liên thông trên phạm vi toàn quốc, thay thế cho hồ sơ giấy thủ công. Điều này vừa giúp giảm chi phí, tránh sai sót, vừa nâng cao hiệu quả giám sát.
Trách nhiệm của người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập cũng được quy định rõ hơn, bao gồm quản lý nhân lực, tài chính, cơ sở vật chất, xử lý vi phạm trong nội bộ và công khai quy trình thủ tục hành chính, nhằm đảm bảo quyền lợi của người dân và doanh nghiệp.
Những đổi mới trong dự luật được kỳ vọng sẽ khắc phục bất cập của Luật Viên chức năm 2010 và sửa đổi năm 2019. Hiện nay, việc phân loại đơn vị chỉ dựa vào mức độ tự chủ tài chính, trong khi cơ chế tuyển dụng còn cứng nhắc, thủ tục phức tạp, khó thu hút và giữ chân nhân tài.
Bên cạnh đó, khu vực sự nghiệp công lập vẫn còn cồng kềnh, thiếu cơ chế xã hội hóa mạnh mẽ để huy động nguồn lực từ doanh nghiệp và tổ chức tư nhân trong cung ứng dịch vụ công không thiết yếu.