Tri thức - di sản quý nhất của doanh nghiệp gia đình
Chuyển giao thế hệ trong doanh nghiệp (DN) gia đình từ lâu đã là “bài toán khó”. Nhiều nghiên cứu, trong đó có cuốn Thịnh vượng gia tộc, chỉ ra rằng bí quyết để một gia tộc trường tồn qua nhiều thế hệ không nằm ở khối tài sản khổng lồ, mà ở cách bồi đắp “tài sản con người” và gìn giữ giá trị, văn hóa, tầm nhìn do các thế hệ cùng xây dựng.
Trên thế giới, DN gia đình luôn là hạt nhân của nền kinh tế, đóng vai trò quan trọng trong tăng trưởng bền vững. Từ đế chế điện tử Samsung (Hàn Quốc), tập đoàn bán lẻ Walmart đến “ông lớn” phần mềm Oracle (Mỹ) đều khởi đầu là DN gia đình.
Tại Việt Nam, theo Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), cả nước hiện có khoảng 100 DN gia đình lớn nhất, đóng góp khoảng 25% GDP. Khu vực kinh tế ngoài nhà nước chiếm 96,5% tổng số DN, trong đó DN gia đình chiếm tới 70%. Với bản sắc riêng, tính bền bỉ và linh hoạt, DN gia đình không chỉ là trụ cột kinh tế, mà còn tiên phong thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tinh thần khởi nghiệp và quảng bá thương hiệu Việt ra thế giới.
Khi bước vào giai đoạn tái cấu trúc, câu hỏi kế thừa không chỉ là “ai sẽ tiếp quản” mà là “tiếp quản thế nào” để giữ vững giá trị cốt lõi và phát triển tiếp. Đây không chỉ là vấn đề quản trị, mà còn là thách thức văn hóa, tư tưởng, đòi hỏi sự chuẩn bị bài bản về tầm nhìn, chiến lược và tri thức.
Trong dòng sách quốc tế về chủ đề này, Thịnh vượng gia tộc: Phương thức bảo tồn và chuyển giao gia sản con người, trí tuệ và tài chính qua các thế hệ của James E. Hughes Jr., Susan Massenzio và Keith Whitaker là tác phẩm đáng chú ý. Sách nhấn mạnh rằng sự thịnh vượng bền vững của một gia tộc hình thành từ sáu loại vốn, trong đó “vốn định tính” gồm con người, di sản, mối quan hệ, cấu trúc và vốn xã hội đóng vai trò then chốt. Nhiều gia đình giàu có thất bại không phải vì thiếu tiền, mà vì xem nhẹ những giá trị phi vật chất họ đang sở hữu.
Kế thừa nội dung từ các tác phẩm trước như Thịnh vượng gia đình (1997, 2004), Gia đình: Khế ước giữa các thế hệ (2007), Chu trình của ban tặng (2014), Tiếng nói của thế hệ đang lên (2015) và Quỹ tín thác gia đình (2016), cuốn sách mở rộng khái niệm “chuyển giao” sang chiều sâu văn hóa, tinh thần và giáo dục. Thông điệp cốt lõi: Chuyển giao tài sản chỉ có ý nghĩa khi đi kèm chuyển giao hiểu biết, trách nhiệm và mục tiêu sống.
Nếu không chuẩn bị kỹ lưỡng, của cải có thể trở thành “tiêu sản”, dẫn đến xung đột hoặc thoái trào ở thế hệ kế nhiệm. Chỉ khi người thừa kế được “trao quyền có trách nhiệm” và từng bước tham gia vào hoạt động kinh doanh, quá trình chuyển giao mới diễn ra suôn sẻ và bền vững.
Ở Việt Nam, tuy sách chuyên sâu về chuyển giao DN gia đình chưa nhiều, nhưng đã xuất hiện những câu chuyện truyền cảm hứng. Một ví dụ tiêu biểu là Doanh nhân Kao Siêu Lực: Từ một câu chuyện khó khăn đến ABC Bakery - thương hiệu Việt vươn ra thế giới. Khác với sự hàn lâm của tài liệu quốc tế, đây là câu chuyện gần gũi, giàu cảm xúc, khắc họa hành trình khởi nghiệp hai lần của “vua bánh mì” Kao Siêu Lực - từ một lò bánh nhỏ năm 1982 đến ABC Bakery với hơn 40 cửa hàng trên toàn quốc, xuất khẩu sang nhiều thị trường. Năm 2023, ông tiếp tục ra mắt thương hiệu kem cao cấp GoGelato.
Không chỉ nói về khởi nghiệp, cuốn sách còn là bài học thực tiễn về đổi mới sáng tạo, thể hiện qua ý tưởng tạo bánh mì táo từ… vỏ táo nhặt ngoài thùng rác, hay các chiến dịch giải cứu nông sản. Đây cũng là minh chứng cho quá trình chuyển giao tại một DN gia đình Việt, khi ông Lực tiết lộ việc dần trao quyền cho các con, những người đang đưa ABC Bakery theo hướng hiện đại, bền vững.
“Trên đời này không có gì là dễ dàng” - câu kết giản dị trong sách cũng là lời đúc kết tinh thần vượt khó, bền bỉ và khôn ngoan - những yếu tố cốt lõi tạo nên sức sống lâu dài của DN gia đình.
Từ các tác phẩm quốc tế đến trải nghiệm thực tiễn ở Việt Nam, điểm chung rõ ràng là: Tài sản lớn nhất của DN gia đình không phải tiền bạc, mà chính là tri thức. Trong bối cảnh hàng nghìn DN Việt đối mặt với thách thức chuyển giao thế hệ, sự chuẩn bị kỹ về kiến thức, tư duy và thấu cảm sẽ là “chìa khóa” giúp duy trì và phát triển thịnh vượng bền lâu.