Kiến tạo vị thế bằng tài sản số (Bài 4)
Việt Nam đã lựa chọn một con đường táo bạo và khác biệt: đặt cược vào tài sản số như một vũ khí chiến lược định hình tương lai tài chính khu vực.
Tính khả thi của TTTC quốc tế TP.HCM phụ thuộc vào việc xây dựng thành công một mô hình thể chế tài chính đặc thù, vượt trội. Đây là thách thức lớn nhất, đòi hỏi một sự cân bằng tinh vi giữa ba mục tiêu: đảm bảo tự do tài chính để thu hút đổi mới, kiểm soát chặt chẽ rủi ro hệ thống, và tuân thủ chủ quyền quốc gia.
Thách thức pháp lý và thể chế
Bài học từ các trung tâm thành công như Dubai (DIFC) cho thấy, niềm tin của nhà đầu tư quốc tế không được xây dựng bằng ưu đãi thuế, mà bằng sự chắc chắn về pháp lý. Nghị quyết 222/2025/QH15 đã vạch ra hướng đi đúng đắn khi đề ra việc thành lập một Tòa án chuyên biệt và Trung tâm trọng tài quốc tế ngay trong lòng TTTC quốc tế. Đây là một cam kết mạnh mẽ về một môi trường pháp lý độc lập, minh bạch và có thể dự đoán, nơi các tranh chấp thương mại phức tạp được giải quyết theo chuẩn mực quốc tế.
Tuy nhiên, thách thức thực thi là vô cùng lớn. Việc xây dựng một cơ quan giám sát độc lập, có đủ năng lực và quyền lực như Cơ quan Tiền tệ Singapore (MAS), cùng một hệ thống tư pháp chuyên biệt hiệu quả, đòi hỏi một cuộc cách mạng về tư duy quản lý và một nguồn nhân lực đẳng cấp quốc tế. Thất bại trong việc xây dựng niềm tin vào các định chế này sẽ khiến mọi ưu đãi khác trở nên vô nghĩa. Lộ trình tham vọng đưa trung tâm vào hoạt động cuối năm 2025 càng cho thấy chiến lược "kỹ thuật số đi trước", nghĩa là khung pháp lý và các nền tảng giao dịch số phải hoàn thiện trước cả hạ tầng vật lý.
Để cạnh tranh với Singapore hay Hong Kong, TP.HCM không thể đi theo lối mòn mà cần một đòn bẩy chiến lược. Tài sản số chính là câu trả lời, là cơ hội để Việt Nam từ một người đi sau trở thành người dẫn dắt trong một lĩnh vực mới.
Token hóa và các công cụ tài chính mới: Token hóa - quá trình chuyển đổi tài sản thực thành các token kỹ thuật số trên blockchain có tiềm năng cách mạng hóa thị trường vốn. Nó cho phép chia nhỏ các tài sản có giá trị lớn như bất động sản, tăng tính thanh khoản và dân chủ hóa cơ hội đầu tư. Với thị trường bất động sản token hóa được Deloitte dự báo đạt 4.000 tỷ USD vào năm 2035, đây là một mảnh đất màu mỡ. TTTC quốc tế TP.HCM có thể trở thành một trung tâm toàn cầu về token hóa bất động sản, trái phiếu doanh nghiệp số, khơi thông nguồn vốn khổng lồ đang nhàn rỗi trong dân và thu hút các dự án quốc tế.
Tài chính xanh và tín chỉ carbon: Kế hoạch hành động NetZero vào năm 2050 của Việt Nam đã xác định rõ mục tiêu phát triển một sàn giao dịch tín chỉ carbon. Công nghệ blockchain có thể tạo ra một thị trường tín chỉ carbon minh bạch, hiệu quả, chống gian lận, tương tự mô hình Climate Impact X (CIX) của Singapore. Lợi thế này giúp Việt Nam hiện thực hóa các cam kết khí hậu, biến TP.HCM thành trung tâm hàng đầu khu vực về tài chính bền vững.
Khuyến nghị
Để một sàn giao dịch tài sản số vận hành hiệu quả, các điều kiện cần bao gồm: một khung pháp lý rõ ràng (định nghĩa tài sản, quyền sở hữu), hạ tầng công nghệ vững chắc (an ninh mạng, lưu ký an toàn), và một cơ quan giám sát đủ năng lực.
Với tham vọng xây dựng TTTC quốc tế tại TP.HCM, việc thiết lập một khung quản trị rủi ro vững chắc chính là “tấm hộ chiếu” để được cộng đồng tài chính quốc tế công nhận.
Hiện nay, lỗ hổng lớn nhất nằm ở việc Việt Nam vẫn chưa có một khung pháp lý toàn diện cho tài sản số. Việc ban hành các định nghĩa pháp lý rõ ràng và một hệ thống quản lý toàn diện là yêu cầu cấp bách. Đặc biệt, tuân thủ các khuyến nghị của Lực lượng Đặc nhiệm Tài chính (FATF) về chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố (AML/CFT) là điều kiện sống còn. Nếu không thực hiện nghiêm “Quy tắc du lịch” (Travel Rule) và các tiêu chuẩn liên quan, TTTC quốc tế sẽ bị loại khỏi dòng chảy tài chính toàn cầu.
Song song đó, thế giới tài sản số biến đổi từng ngày, khiến một bộ luật cứng nhắc dễ trở nên lỗi thời ngay khi vừa ban hành. Giải pháp mà nhiều quốc gia tiên phong áp dụng là cơ chế thử nghiệm có kiểm soát. Đây được ví như một “phòng thí nghiệm sống”, nơi các công ty được phép thử nghiệm sản phẩm mới trong một môi trường giám sát chặt chẽ, còn các nhà hoạch định chính sách có cơ hội thu thập dữ liệu thực tế để điều chỉnh quy định. Những mô hình thành công ở Anh và Singapore đã chứng minh sandbox không chỉ thúc đẩy đổi mới mà còn bảo đảm an toàn cho toàn hệ thống.
Chính phủ và các cơ quan quản lý cần ưu tiên hàng đầu là khẩn trương ban hành các văn bản hướng dẫn Nghị quyết 222, trong đó định nghĩa rõ các loại tài sản số và xây dựng khung AML/CFT tuân thủ tuyệt đối chuẩn mực FATF. Khởi động ngay cơ chế sandbox với tiêu chí minh bạch, tập trung vào những lĩnh vực tiềm năng như token hóa bất động sản hay tín chỉ carbon. Song song, phải có chính sách đột phá để thu hút các chuyên gia quốc tế vào các vị trí then chốt trong quản lý, giám sát và tư pháp của TTTC quốc tế.
Các công ty công nghệ, tài chính, luật và bất động sản cần xem đây là cơ hội lịch sử, chủ động nghiên cứu, nâng cao năng lực, tham gia vào sandbox và đóng góp tiếng nói vào quá trình xây dựng chính sách.