Giữ hồn Sài Gòn xưa giữa nhịp thở siêu đô thị

Những giá trị không thể thay thế

TP.HCM không chỉ là trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước mà còn là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa và kiến trúc đặc trưng đã tạo nên “chất Sài Gòn” không thể trộn lẫn. Các công trình biểu tượng như chợ Bến Thành, Nhà thờ Đức Bà, Bưu điện Thành phố, những dãy phố cổ ở quận 1 hay khu vực Chợ Lớn, là những công trình đã đi vào lòng người dân thành phố và trở thành một phần không thể thiếu trong di sản văn hóa của Sài Gòn.

Ngoài những công trình kiến trúc, TP.HCM còn sở hữu những di sản văn hóa phi vật thể vô giá, như “nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ” được UNESCO ghi nhận hay “nghệ thuật Lân Sư Rồng của người Hoa” được đưa vào danh mục di sản văn hoá phi vật thể quốc gia. Những giá trị này không chỉ có ý nghĩa đối với người dân thành phố mà còn đối với văn hóa Việt Nam. Đặc biệt, nghệ thuật Đờn ca tài tử đã trở thành cầu nối văn hóa giữa các thế hệ và được bảo tồn qua bao năm tháng.

Với một diện mạo mới đang dần hình thành, TP.HCM cần giữ vững những giá trị này trong quá trình phát triển. Theo TS.KTS Ngô Viết Nam Sơn, chuyên gia quy hoạch đô thị và bảo tồn di sản, bảo tồn di sản không chỉ là gìn giữ những công trình cũ kỹ mà còn là việc khẳng định giá trị văn hóa chung của thành phố. “Hoàn toàn có thể phát triển kinh tế xã hội song hành với bảo tồn di sản và môi trường tự nhiên”, ông Nam Sơn nhấn mạnh. Khi những giá trị văn hóa được gìn giữ, chính chúng sẽ làm phong phú thêm bức tranh phát triển của thành phố.

Đối mặt với áp lực phát triển

Tuy nhiên, tốc độ đô thị hóa nhanh chóng khiến TP.HCM đối mặt với không ít thách thức trong việc bảo tồn các không gian văn hóa truyền thống. Những biệt thự cổ bị phá bỏ, các con hẻm nhỏ, sân khấu nghệ thuật, không gian cộng đồng dần bị thu hẹp. Đây là những dấu hiệu rõ rệt cho thấy nguy cơ mai một bản sắc văn hóa của thành phố nếu không có những biện pháp quyết liệt để bảo vệ và phát huy các giá trị ấy.

Việc nhiều công trình hiện đại như Bitexco Financial Tower, Landmark 81, hay cầu Thủ Thiêm 2, cầu Phú Mỹ được xây dựng đã tạo ra một diện mạo đô thị hiện đại, nhưng cũng đặt ra câu hỏi về việc làm sao để duy trì những không gian văn hóa, di sản mà không bị áp lực từ sự phát triển quá nhanh.

Theo TS.KTS Ngô Viết Nam Sơn, sự hiện đại hóa nếu không được kiểm soát có thể vô tình bào mòn di sản văn hóa, khiến TP.HCM mất đi vẻ đẹp cổ kính, những dấu ấn lịch sử của một thành phố hơn 300 năm tuổi. Tuy nhiên, ông cũng khẳng định rằng, với sự chung tay của chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng, TP.HCM hoàn toàn có thể tìm được sự cân bằng giữa phát triển và bảo tồn. Singapore và Paris là những thành phố điển hình đã bảo tồn được những giá trị truyền thống trong khi vẫn phát triển mạnh mẽ. “Bảo tồn không hề mâu thuẫn với phát triển mà ngược lại, là yếu tố nâng tầm giá trị đô thị, tạo sức hấp dẫn lâu dài về văn hóa, du lịch và bản sắc”, ông Nam Sơn nói thêm.

Bảo tồn di sản và giữ bản sắc giữa phát triển

Để bảo tồn di sản và giữ bản sắc riêng, nhiều năm qua, chính quyền TP.HCM đã triển khai các giải pháp đồng bộ, bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống. Ông Trần Thế Thuận - Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao TP.HCM, cho biết ngân sách đầu tư vào việc tu bổ di tích của thành phố đã tăng hơn 600% trong những năm qua, góp phần tạo dựng không gian văn hóa đậm đà bản sắc cho thành phố. Các loại hình nghệ thuật truyền thống cũng được chú trọng phát huy, đặc biệt là nghệ thuật Lân - Sư - Rồng của cộng đồng người Hoa, được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Tuy nhiên, bảo tồn và phát huy giá trị di sản không thể chỉ là trách nhiệm của chính quyền, mà cần có sự chung tay của cả doanh nghiệp và cộng đồng. Các doanh nghiệp không chỉ đóng góp vào phát triển kinh tế mà còn cần nhận thức rõ trách nhiệm trong việc bảo tồn di sản văn hóa. Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường phát triển mạnh mẽ, ngành di sản văn hóa có thể ứng dụng các công nghệ số hóa, phục vụ việc bảo tồn và phát huy giá trị các di tích văn hóa, giúp đưa các yếu tố này đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là giới trẻ. Đây chính là cơ hội để TP.HCM đạt được sự phát triển bền vững trong thời đại số hóa.

Phát triển các không gian sáng tạo gắn với di sản không chỉ là giải pháp hữu hiệu để bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống mà còn mang lại động lực mới cho đô thị. Những không gian này có thể là các triển lãm nghệ thuật, các khu vực sáng tạo cộng đồng hoặc các dự án nghiên cứu di sản, nơi mọi người có thể tham gia và học hỏi. Điều này không chỉ giúp kết nối các thế hệ, mà còn tạo ra cơ hội giáo dục và khám phá những giá trị văn hóa đã có. Cùng với đó, công tác truyền thông và giáo dục cộng đồng cần được đẩy mạnh, nhằm nâng cao nhận thức của người dân về vai trò quan trọng của di sản trong việc phát triển thành phố. Qua các chiến dịch truyền thông, sự kiện và hoạt động giáo dục, người dân sẽ hiểu rõ hơn về giá trị di sản, từ đó xây dựng tình yêu và trách nhiệm với những giá trị ấy, góp phần bảo tồn lâu dài cho tương lai.

Sự mở rộng về không gian địa giới hành chính là cơ hội lớn để TP.HCM phát triển thành một siêu đô thị hiện đại, năng động và hội nhập sâu rộng hơn với khu vực và thế giới. Việc kết nối với các tỉnh lân cận không chỉ mang lại lợi thế về hạ tầng giao thông, mà còn tạo ra cơ hội phát triển kinh tế mạnh mẽ, thu hút đầu tư quốc tế và nâng cao năng lực cạnh tranh. Tuy nhiên, trong khi các công trình hiện đại ngày càng phát triển, TP.HCM vẫn cần duy trì và bảo tồn các giá trị văn hóa đặc trưng đã làm nên hồn cốt của thành phố. Chỉ khi các di sản văn hóa và ký ức lịch sử được gìn giữ và phát huy, TP.HCM mới thực sự trở thành một thành phố đáng sống, đáng tự hào, vừa hiện đại, vừa đậm đà bản sắc, hòa quyện giữa quá khứ và tương lai.

Giữ hồn Sài Gòn xưa không chỉ là trách nhiệm của chính quyền mà là bài toán cần sự chung tay của toàn xã hội. Khi các thế hệ cùng nhìn về di sản với sự trân trọng và khi phát triển luôn đặt bản sắc văn hóa là nền tảng, TP.HCM sẽ vừa lớn mạnh, vừa sâu sắc, vừa hiện đại, vừa gìn giữ được hồn cốt của một thành phố hơn 300 năm tuổi.

Hoài Lê