Ngũ danh thắng Việt
Tài nguyên du lịch Việt Nam phong phú, đa dang chủng loại nhưng chưa được hệ thống. Việc xét chọn và xếp hạng danh thắng dựa theo những số liệu cụ thể về độ cao (núi và thác), dài (sông), rộng (hồ và rừng), tọa độ (tâm điểm). Lâu nay, người ta nói nhiều về “tứ đại đỉnh đèo”, “tứ cực”. Núi, sông, hồ, rừng, thác ít được nhắc đến.
Nay đề xuất thống nhất cách gọi, thay cho “tứ” là “ngũ” - “ngũ danh thắng Việt”. Trước mắt là núi, rừng, sông, hồ, thác và cực. Sau này có thể bổ sung thêm, càng nhiều càng tốt, nhưng phải chuẩn.
Ngũ danh thắng Việt
Gồm rừng, núi, đèo, sông, hồ, thác và cực.
Ngũ danh rừng Việt (Vườn quốc gia - VQG, tính theo diện tích).
VQG Phong Nha - Kẻ Bàng (Quảng Bình) - di sản thế giới, 123.326ha, bao gồm cả quần thể hang động như Sơn Đoòng (nhất thế giới), Thiên Đường, Phong Nha, Tiên Sơn, Tú Làn…
VQG Yok Đôn (Đắk Lắk), 115.545ha, rừng khộp đặc dụng, rừng thưa lá rộng, rụng theo mùa, chủ yếu là cây họ dầu; khu bảo tồn voi.
VQG Pu Mat (Nghệ An), 91.113ha, giáp biên giới Việt Nam - Lào, có thác Kem hùng vĩ, rừng săng lẻ (bằng lăng, thao lao) và tộc người Đan Lai độc đáo với tục ngủ ngồi, đẻ ngồi.
VGQ Sông Tranh (Quảng Nam), 76.670ha, thành lập tháng 12/2020 (mới nhất) là khu bảo tồn hổ, nối kết rừng Trường Sơn và di sản Hội An, Mỹ Sơn.
VQG Cát Tiên thuộc các tỉnh Đồng Nai, Lâm Đồng, Bình Phước, 73.837ha. Vườn nhỏ nhất trong ngũ danh rừng Việt nhưng đón khách du lịch nhiều nhất, có sông Đồng Nai và hồ Trị An (ngũ danh sông và hồ Việt), nơi xem thú lý tưởng nhất Việt Nam.
Ngũ danh núi Việt (tính theo chiều cao)
Núi Fansipan cao 3.143m, thuộc tỉnh Lào Cai. Từ năm 2016, khi cáp treo Fansipan mở ra, con đường trekking bị lãng quên. Với cáp treo, ai cũng có thể “chinh phục” nóc nhà Đông Dương trong nửa giờ.
Núi Pasilung cao 3.080m, thuộc tỉnh Lai Châu, sát biên giới Việt Nam - Trung Quốc.
Núi Putaleng cao 3.049m, cũng thuộc tỉnh Lai Châu.
Núi Kỳ Quan San cao 3.046m, nằm ở ranh giới hai tỉnh Lào Cai và Lai Châu.
Núi Khuong Su Van cao 3.012m, thuộc tỉnh Lai Châu.
Ngũ danh núi Việt đều thuộc hai tỉnh Lào Cai và Lai Châu. Fansipan đã có cáp treo, do vậy nên chọn Pasilung hoặc Putaleng tổ chức các cuộc thi leo núi hằng năm.
Ngũ danh đèo Việt (tính chiều dài)
Đèo Ô Quy Hồ dài 50km, cao 2.035m, ranh giới Lai Châu và Lào Cai, cao nhất.
Đèo Khau Phạ dài 35km, độ cao 1.300m, Yên Bái.
Đèo Pha Đin dài 32km, cao 1.648m, ranh giới Sơn La và Điện Biên.
Đèo Mã Phí Lèng dài 21km, cao 1.200m, Hà Giang, hiểm trở nhất
Đèo Hải Vân dài 20km, cao 500m, ranh giới Thừa Thiên - Huế và Đà Nẵng, đèo duy nhất trong ngũ danh đèo Việt giáp biển, có đường hầm bộ dài nhất ASEAN (6.280m) và Hải Vân Quan (Thiên hạ đệ nhất hùng quan).
Bốn đèo phía Bắc quanh năm mây phủ, đèo Hải Vân là nơi uống cà phê và đón bình minh cực chất.
Ngũ danh hồ Việt (tính theo diện tích)
Hồ Trị An, 32.300ha ở Đồng Nai, (sông Đồng Nai), thủy điện công suất 400M, đang nâng lên 600MW. Đây là vương quốc cá lìm kìm, cá cơm nước ngọt.
Hồ Sơn La, 22.400ha ở Sơn La (sông Đà), thủy điện công suất 2.400MW, lớn nhất Việt Nam.
Hồ Hòa Bình, 21.800ha ở Hòa Bình (sông Đà), thủy điện công suất 1.920MW (sau thủy điện Sơn La), nổi tiếng với cá lăng, cá trắm đen, cá thủy tinh (cá nến).
Hồ Thác Bà, 19.000ha ở Yên Bái (sông Chảy), thủy điện công suất 108MW (đầu tiên ở Việt Nam), lừng danh với cá chày, cá thầu dầu (cá mương), cá nheo, cá ngạnh, chạch và tép.
Hồ Nà Hang, 9.000ha ở Tuyên Quang (sông Gâm), thủy điện công suất 342MW, với các đặc sản cá anh vũ, cá chép dòn, cá rô đơn tính.
Cả 5 hồ đều là hồ thủy điện, công suất và dung tích không tỷ lệ thuận với diện tích. Hồ nào cũng cảnh quan cực đẹp, có nhiều đảo. Hồ Thác Bà có gần 1.300 đảo.
Ngũ danh sông Việt (chiều dài chảy trong lãnh thổ Việt Nam)
Sông Đồng Nai dài 586km (Tây Nguyên và Đông Nam bộ). Các phụ lưu là sông Đa Nhim, Đạ Hoai, La Ngà, Bé, Sài Gòn, Vàm Cỏ. Sông Đồng Nai có 9 thủy điện, sông La Nga 5 thủy điện, sông Bé có 6 thủy điện.
Sông Đà dài 527km (Tây Bắc, trung du), là phụ lưu chính của sông Hồng với hàng chục chi lưu bắt đầu bằng từ Nậm (tiếng Thái là nước). Có 54 thủy điện lớn nhỏ trên sông Đà và các chi lưu.
Sông Hồng dài 510km, còn gọi là sông Cái, sông Thao, Nhị Hà (Tây Bắc, Việt Bắc, Đồng bằng sông Hồng). Hai phụ lưu chính là sông Đà, sông Lô cùng hàng chục chi lưu. Các thủy điện chủ yếu là trên hai phụ lưu và các chi lưu.
Sông Mã dài 410km (Điện Biên và Thanh Hóa) với 7 phụ lưu là sông Chu, Bưởi, Lũng, Luồng, Soi, Cầu Chày, Quan Hóa. Có 9 thủy điện trên dòng chính, 4 thủy điện trên phụ lưu.
Sông Lam dài 362km (Nghệ An) với 6 phụ lưu là sông La, Hiếu, Ngàn Phố, Ngàn Sâu, Giăng, Năm Giải. Có 4 thủy điện trên dòng chính và 4 trên các phụ lưu.
Trong ngũ danh sông Việt, chỉ có sông Đồng Nai bắt nguồn và chảy trọn vẹn trên lãnh thổ Viêt Nam. Sông Hồng, sông Đà bắt nguồn từ Trung Quốc, sông Mã, sông Lam bắt nguồn từ Lào. Sông Mê Kông 4.350km, dài thứ 12 thế giới nhưng chảy trên lãnh thổ Việt Nam chỉ 235km.
Ngũ danh thác Việt (tính theo chiều cao)
Thác Đỗ Quyên (suối cùng tên) cao khoảng 300m ở xã Lộc Trì, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên - Huế, trong vườn quốc gia Bạch Mã (độ cao 1.450m).
Thác Bạc (suối Mường Hoa) cao chừng 200m ở phường Ô Quy Hồ, thị xã Sapa (cao 1.600m), tỉnh Lào Cai, dưới chân đèo Ô Quy Hồ, sát quốc lộ 4D.
Thác Vũ Môn và thác Tiên (suối Thần) cao khoảng 150m, trên đỉnh núi Giăng Màn (cao 1.400m) ở xã Phú Gia, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh. Thác Vũ Môn có sự tích cá chép hóa rồng, khó đi nhất, phải ngủ qua đêm trong rừng.
Thác Sương Mù (suối Gấu) cao khoảng 100m ở xã Đa Mi (độ cao 700m), huyện Hàm Thuận Bắc, Bình Thuận, trekking 6km vượt rừng, lội suối, phải có dây chuyên dụng và hướng dẫn viên chuyên nghiệp để xuống thác.
Thác Bản Giốc (sông Quây Sơn) cao khoảng 70m ở xã Đàm Thủy, huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng, là biên giới Việt Nam - Trung Quốc, hùng vĩ và đẹp nhất ASEAN.
Độ cao ngũ thác có sai số nhất định, cách tính cũng chưa thống nhất. Thác càng cao dòng chảy càng hẹp, trừ thác Bản Giốc (vực rộng 300m, sâu 60m). Ngũ danh thác Việt đang rất cần bổ sung, hoàn thiện với không ảnh toàn cảnh và độ cao chính xác. Danh sách và thứ tự độ cao sẽ thay đổi vì còn nhiều thác chưa được phát hiện.
Ngũ danh cực Việt (trên lãnh thổ đất liền)
Cực Đông Mũi Đôi, xã Vạn Thịnh, huyện Vạn Ninh, Khánh Hòa. Trước đây, cực Đông là mũi Điện (mũi Đại Lãnh) xã Hòa Tâm, Đông Hòa, Phú Yên.
Cực Tây A Pa Chải, xã Sín Thầu, huyện Mường Nhé, Điện Biên, giao điểm biên giới Việt Nam - Lào - Trung Quốc.
Cực Nam Mũi Cà Mau, xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển, Cà Mau.
Cực Bắc Lũng Cú, xã Lũng Cú, huyện Đông Văn, Hà Giang nhưng cực Bắc chính xác về tọa độ cách cột cờ Lũng Cú vài kilomet về phía Bắc, trên sông Nho Quế (ranh giới Việt Nam - Trung Quốc).
Cực Trung tâm lãnh thổ Việt Nam, hình như chưa ai nghĩ tới?
Lãnh thổ đất liền Việt Nam giới hạn bởi vĩ độ cực Bắc 23o23’ (đỉnh Lũng Cú, Hà Giang) đến vĩ độ cực Nam 8o33’ (Mũi Cà Mau). Vĩ độ cực Bắc, các số liệu đều thống nhất. Vĩ độ cực Nam, chênh lệch từ 8o28’ đến 8o37. Trên biểu tượng Mũi Cà Mau có ghi tọa độ 8o37’30”. Như vậy, cực Tâm ở vĩ độ 15o80’
Có hai địa phương trong tọa độ này là Quảng Nam (vĩ độ 15o13’ - 16o12’) và Đà Nẵng (vĩ độ 15o15’ - 16o40’). Theo tính toán của tôi, vị trí cực Tâm đất liền Việt Nam thuộc địa bàn huyện Hòa Vang, TP. Đà Nẵng.
Tính theo đường bộ, tâm điểm Việt Nam là UBND TP. Tam Kỳ, Quảng Nam, cách cột mốc quốc gia Mũi Cà Mau 1.284km và cách đỉnh Lũng Cú, Hà Giang 1.285km.
Vài kiến giải
Trừ 4 cực Đông - Tây - Nam - Bắc và đỉnh Fansipan, các ngũ danh khác hầu như chưa có biểu tượng. Đề nghị Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam phối hợp các địa phương có ngũ danh tổ chức thi và chọn biểu tượng từng ngũ danh, chọn vị trí đặt biểu tượng, xác định ngũ danh thắng Việt là những điểm đến du lịch đặc thù, tạo sự khác biệt với nhiều nước khác. Riêng cực Tâm Việt Nam, cần được Cục Bản đồ xác nhận.
Ngành du lịch cần khẩn trương thực hiện, có kế hoạch quảng bá, đưa ngũ danh thắng Việt vào khai thác sớm nhất. Với ngũ danh thắng Việt, du lịch Việt Nam có thêm nhiều điểm đến ý nghĩa, thú vị cho người Việt và bạn bè thế giới, góp phần để du lịch Việt tăng tốc.
(*) Chủ tịch Lửa Việt Tours