Hiện thực hóa JETP bằng hành động cụ thể

JETP đã được Việt Nam cùng các nước trong và ngoài nhóm G7 thông qua trong khuôn khổ Hội nghị cấp cao kỷ niệm 45 năm quan hệ ngoại giao giữa ASEAN và Liên minh Châu Âu (EU) tại Bỉ, vào tháng 12/2022. Việt Nam là nước thứ ba sau Nam Phi và Indonesia đã thông qua JETP.

Theo cam kết JETP, các đối tác quốc tế sẽ giúp Việt Nam hoàn thiện chính sách nhằm thu hút đầu tư vào chuyển đổi và nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng, củng cố hạ tầng lưới điện, giáo dục và đào tạo nghề, huy động sự tham gia của khu vực tư nhân vào phát triển các trung tâm năng lượng tái tạo, lưu trữ - cất trữ và sử dụng carbon, sản xuất thiết bị và pin lưu trữ năng lượng, sản xuất hydrogen xanh và amoniac xanh, phát triển điện gió ngoài khơi…

Các đối tác quốc tế đã cam kết sẽ huy động số tiền ban đầu là 15,5 tỷ USD trong vòng 3 - 5 năm tới để hỗ trợ Việt Nam giải quyết nhu cầu chuyển đổi năng lượng công bằng. Trong đó, 7,75 tỷ USD sẽ do Nhóm các đối tác quốc tế (IPG) huy động với điều kiện vay hấp dẫn hơn so với thị trường vốn hiện tại; “Liên minh tài chính Glasgow vì mục tiêu phát thải ròng bằng không (GFANZ)”, sẽ huy động 7,75 tỷ USD tài chính từ khu vực tư nhân để hỗ trợ trực tiếp cho các doanh nghiệp Việt Nam thông qua các khoản đầu tư của các tập đoàn, doanh nghiệp quốc tế.

Dự kiến, số tiền huy động hỗ trợ cho giai đoạn sau sẽ có thể còn cao hơn nếu Việt Nam sử dụng tốt các khoản huy động ban đầu và đáp ứng tốt các điều kiện của các đối tác và các định tế tài chính quốc tế. Cả nhóm IPG và GFANZ đều đưa ra cam kết sẽ hợp tác chặt chẽ với Chính phủ Việt Nam để xác định các cơ hội triển khai tài chính một cách nhanh chóng.

Trung những nỗ lực để sớm hiện thực hóa JETP vào thực tiễn, ngày 14/7/2023 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã thành lập Ban Thư ký triển khai do Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường làm Trưởng ban, các phó trưởng ban là đại diện cấp thứ trưởng các bộ: Tài nguyên và Môi trường, Công Thương, Kế hoạch và Đầu tư, Tài chính.

Ban Thư ký triển khai JETP có chức năng giúp Thủ tướng Chính phủ - Trưởng Ban Chỉ đạo COP26 điều phối giải quyết những công việc liên quan đến JETP, phối hợp với nhóm các đối tác quốc tế trong quá trình triển khai thực hiện.

Đại diện Ban Thứ ký triển khai JETP cho biết, hiện nay, các nhóm công tác hỗ trợ triển khai thực hiện JETP cũng đang được xúc tiến thành lập, gồm: Nhóm tổng hợp do lãnh đạo Bộ Tài nguyên và Môi trường phụ trách; Nhóm thể chế, chính sách và đầu tư do lãnh đạo Bộ Kế hoạch và Đầu tư phụ trách; Nhóm công nghệ và năng lượng do lãnh đạo Bộ Công Thương phụ trách; Nhóm tài chính do lãnh đạo Bộ Tài chính phụ trách. Các bộ chủ trì của mỗi nhóm công tác hỗ trợ triển khai này cũng có thể mời thêm đại diện của Nhóm IPG tham gia đồng phụ trách (đồng trưởng nhóm).

Theo chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường mới đây đã trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Đề án triển khai JETP”, trong đó xác định rõ quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ chủ yếu và phân công trách nhiệm cụ thể cho các bộ, ngành, địa phương và các cơ quan, tổ chức có liên quan trong việc triển khai thực hiện JETP. Tại dự thảo đề án trình Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã đề xuất 10 nhóm nhiệm vụ trọng tâm, gồm:

Hoàn thiện thể chế, chính sách thúc đẩy chuyển đổi năng lượng; thúc đẩy chuyển đổi điện than sang năng lượng sạch; phát triển hệ sinh thái công nghiệp và dịch vụ về năng lượng tái tạo; sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả; nâng cấp hệ thống truyền tải và phân phối điện, đẩy nhanh lộ trình xây dựng lưới điện thông minh và phát triển hệ thống lưu trữ năng lượng; chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí nhà kính ngành giao thông vận tải; đổi mới sáng tạo, phát triển và chuyển giao công nghệ; bảo đảm công bằng trong chuyển đổi năng lượng; truyền thông, nâng cao nhận thức; thúc đẩy hợp tác quốc tế chuyển đổi năng lượng công bằng.

Đồng thời, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã phối hợp với các bộ, ngành, cơ quan có liên quan và tiến hành tham vấn ý kiến của các thành viên Nhóm IPG… để xây dựng “Kế hoạch huy động nguồn lực thực hiện JETP (RMP)”, trong đó cũng đã đề ra lộ trình cụ thể nhằm đạt được các mục tiêu về chuyển đổi năng lượng công bằng và huy động nguồn tài chính để thực hiện.

Tại Hội thảo tham vấn ý kiến xây dựng, hoàn thiện RMP diễn ra ở Hà Nội ngày 11/8 vừa qua, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường - Lê Công Thành, cho biết: Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến 2050 (Quy hoạch điện 8) và Quy hoạch tổng thể năng lượng quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến 2050, trong đó xác định triển khai tích cực, hiệu quả JETP là một trong những giải pháp quan trọng cho quá trình chuyển đổi năng lượng.

Ông Thành cho biết, Ban thư ký thực hiện JETP rất mong nhận được đề xuất các dự án để đưa vào RMP. Các tiêu chí đối với các dự án này cần phù hợp với bộ tiêu chí khung giúp Việt Nam triển khai thực hiện tốt Quy hoạch điện VIII và Quy hoạch tổng thể năng lượng quốc gia, phù hợp với ưu tiên của Việt Nam và của các đối tác, đảm bảo tính khả thi về công nghệ, nguồn lực thực hiện và có thể triển khai được ngay với việc ưu tiên các dự án mang tính đột phá, có tác động lan tỏa, thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng công bằng tại Việt Nam.

Đại diện Nhóm IPG, Đại sứ Anh tại Việt Nam - ông Iain Frew cho rằng, việc xây dựng và thực hiện thành công RMP sẽ góp phần quan tọng, giúp Việt Nam hiện thực hóa tham vọng về chuyển đổi năng lượng công bằng, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, xã hội, tăng cường an ninh năng lượng và năng lực cạnh tranh quốc gia.

Đại diện UNDP tại Việt Nam, cũng cho rằng, RMP sẽ là một cột mốc quan trọng trong việc hiện thực hóa JETP của Việt Nam. Xây dựng được một lộ trình rõ ràng để hướng tới nền kinh tế xanh, carbon thấp, có khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu, không chỉ là yêu cầu cấp thiết đối với sự phát triển thịnh vượng của Việt Nam, mà nó còn chứng minh về tính hiệu quả của hành động chung toàn cầu liên quan đến vấn đề này, khẳng định sức mạnh quan hệ đối tác trong chuyển đổi năng lượng.

Theo đại diện của UNDP, thành công của quá trình chuyển đổi năng lượng của Việt Nam sẽ phụ thuộc quan trọng vào những yếu tố, đó là khả năng huy động các nguồn lực tài chính. Việc huy động ban đầu đối với nguồn tài chính 15,5 tỷ USD để hỗ trợ cho Việt Nam chuyển đổi năng lượng công bằng do các thành viên của IPG và GFANZ triển khai là rất có ý nghĩa.

Tuy nhiên, đó mới chỉ là một phần nhỏ so với nhu cầu vốn đầu tư để chuyển đổi năng lượng của Việt Nam. Chỉ tính riêng nhu cầu về các khoản đầu tư cần thiết phát triển năng lượng đến năm 2030, nhu cầu vốn của Việt Nam đã cần đến khoảng 135 tỷ USD. Nguồn tài chính huy động hỗ trợ của quốc tế cũng như từ khu vực tư nhân trong nước tham gia vào chuyển đổi năng lượng tới đây đối với Việt Nam sẽ tiếp tục đóng một vai trò thiết yếu. Để thu hút hiệu quả được các nguồn lực tài chính đó, thì cải cách chính sách, thúc đẩy tài chính đổi mới sáng tạo đóng một vai trò quan trọng mà Việt Nam cần quan tâm thúc đẩy.

Một yếu tố khác đại diện các đối tác quốc tế khuyến nghị, đó là Việt Nam cần lưu ý trong quá trình thực hiện JETP, như phải chú trọng đến sự “công bằng” trong chuyển đổi năng lượng. Tức là cần phải quan tâm hơn đến các hỗ trợ thiết yếu, bảo vệ người lao động và các nhóm dễ bị tổn thương trong quá trình chuyển đổi năng lượng, đảm bảo rằng phát triển năng lượng có giá cả phải chăng cho tất cả mọi người, duy trì và thúc đẩy được sự phát triển kinh tế của các địa phương, đồng thời tạo ra nhiều việc làm xanh và bền vững.

Để chuyển đổi năng lượng công bằng hiệu quả, bên cạnh sự nỗ lực, tích cực vào cuộc từ các các bộ chủ chốt như: Tài Nguyên và Môi trường, Công Thương, Tài chính, Kế hoạch và Đầu tư, các chuyên gia quốc tế cũng cho rằng, Việt Nam cần huy động có sự tham gia tích cực của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, Bộ Giáo dục và Đào tạo vào quá trình này.

Đối thoại toàn diện, tham vấn những nhóm người bị ảnh hưởng và cộng đồng địa phương trong quá trình chuyển đổi năng lượng công bằng cũng có vai trò thiết yếu. Bởi theo ông Thomas Wiersing - Đại biện lâm thời EU tại Việt Nam, chuyển đổi năng lượng công bằng cần phải có sự nỗ lực để thúc đẩy sao cho đảm bảo có được sự đồng thuận rộng rãi trong xã hội.

Lan Ngọc