Nhạc sĩ Lam Phương: Vượt “kiếp nghèo” thành nhạc sĩ vang danh

Bước chân vào tân nhạc bằng bài hát của số phận

17 tuổi, Lam Phương cùng mẹ và năm người em chen chúc trong một căn phòng trọ ọp ẹp, chật vật tại khu lao động nghèo ở Đa Kao, Q.1. Lam Phương thấm thía mọi cay đắng, cơ cực mà bản và gia đình đang chịu đựng. Kiếp nghèo - ca khúc đánh dấu tên tuổi Lam Phương trên con đường sáng tác chuyên nghiệp - mà ông viết không lâu sau đó đã tham chiếu mọi ngõ ngách sâu kín nhất trong trạng thái cô đơn, bi đát trước đời sống hiện thực của ông khi đó: “Đi về giữa đêm mưa, trong cái cư xá lầy lội, nghèo khổ, tôi thấy mình thật cô đơn, bé nhỏ và hình như bị đời ruồng rẫy đến vô tình. Tôi đi mãi cho tới khi về nhà, không kịp thay quần áo, ôm cây đàn và cứ thế viết về kiếp nghèo, về phận bạc của mình”.

Lên mười, cậu bé Lam Phương giã từ mái tranh xơ xác nơi vùng quê nghèo, bươn bã lên Sài Gòn làm thuê làm mướn. Cũng chính tại đây, nhạc sĩ Hoàng Lang đã gieo vào lòng Lam Phương những nốt nhạc đầu tiên và khơi dậy trong ông niềm nhạc cảm tuyệt vời. Không chỉ học với thầy, Lam Phương còn tự mua sách vở chong đèn mày mò học thêm. Về sau, ông còn được nhạc sĩ Lê Thương tận tâm truyền nghề.Tên thật là Lâm Đình Phùng, Lam Phương chào đời tại Rạch Giá, Kiên Giang vào năm 1937, trong một gia đình có sáu người con mà ông là anh cả. Tuổi thơ Lam Phương sớm chìm ngập trong thiếu thốn và vất vả vì cha ông rời bỏ gia đình khi các con còn nheo nhóc. Bảy miệng ăn trong nhà oằn lên vai người mẹ lam lũ quanh năm. Bà đã trở thành ngọn nguồn nuôi dưỡng cảm xúc, giúp Lam Phương viết rất nhiều những ca khúc nổi tiếng, trong đó có Khóc mẹ. Lam Phương đã không ít lần bật khóc nức nở khi nhắc đến người mẹ thân yêu đã qua đời vào năm 1979: “Tôi thương má tôi lắm. Má tôi là một người đàn bà quê mùa nhưng mà thực lòng thương tôi lắm. Con trai lớn mà! Má tôi chỉ cần nói một câu thôi mà tôi đã ráng làm muốn chết luôn”.

Bút hiệu Lam Phương được ông sử dụng từ ca khúc đầu tay Chiều thu ấy (khi ông 15 tuổi) cho tới những nhạc phẩm cuối cùng trong đời. Theo cách lý giải của ông, nó rất giản dị và bắt nguồn từ chính tên thật của mình. Lâm Đình Phùng gần như chỉ lấy họ và tên của mình để ghép thành hai từ: Lam Phương. Chính từ cái tên gợi sự nhẹ nhàng ấy, nền tân nhạc Việt Nam đã có một tên tuổi gắn với 217 nhạc khúc (theo thống kê của Thời báo Canada) với nhiều chủ đề, đồng hành cùng nhiều thăng trầm của dân tộc và thời cuộc.

Nhạc sĩ Lam Phương thời trẻ. Ảnh: Tư liệu

Chiều thu ấy được Lam Phương xem như một kỷ niệm suốt đời không thể nào quên. Ông viết ca khúc này làm nhạc nền cho một vở kịch tại trường. Ít ai có thể tượng tượng một cậu bé 15 tuổi, độ tuổi còn đầy mộng mơ, hồn nhiên và rất con trẻ lại có thể viết được những ca từ khắc khoải và nặng nợ với duyên phận tình yêu đến vậy. Sau đó, nó đã được những ca sỹ nổi tiếng nhất của Tân nhạc Việt Nam thời kỳ đó thể hiện như Bích Thủy, Túy Hồng. Tuy nhiên, không một nhà sản xuất âm nhạc nào lại dám tin vào ca khúc của cậu học sinh nhỏ tuổi, với vốn nhạc lý tầm thường mà bỏ tiền ra xuất bản. Vì thế, Lam Phương đã có một quyết định vô cùng táo bạo - vay mượn bạn bè được 600 đồng (khi đó rất lớn) để tự in bản nhạc rồi thuê xe lam chở đi giao ở các quầy hàng bán lẻ khắp Sài Gòn và gỡ gạc được chút vốn.

Năm 1955, Lam Phương tung loạt ca khúc viết về quê hương, trong đó nổi tiếng nhất là Khúc ca ngày mùa. Bối cảnh sinh hoạt văn hóa Sài Gòn từ những năm 1960 hun đúc tài năng ông qua nhiều tình khúc, đưa Lam Phương dần thoát kiếp nghèo của đời nhập cư, gia nhập vào làng nhạc, sân khấu kịch nghệ và tỏa sáng với hàng loạt ca khúc như: Chuyến đò vĩ tuyến, Nhạc rừng khuya, Trăng thanh bình, Nắng đẹp miền Nam, Biển tình, Em là tất cả, Biển sầu... Ca khúc Thành phố buồn được ông sáng tác trong một lần lên Đà Lạt được bán với giá 12 triệu đồng, một gia tài rất lớn thời đó. 

Những dấu lặng

Sau thời gian đó, Lam Phương chuyển sang cộng tác với các đoàn kịch nổi tiếng lúc bấy giờ như Hoàng Lan, Văn Phụng. Chính trong thời điểm này ông đã gặp và yêu Túy Hồng. Vốn là bạn thân của anh trai Túy Hồng, những ngày thứ bảy và chủ nhật, Lam Phương thường đến nhà bạn để hòa nhạc và dạy hát cho Túy Hồng cùng vài nữ sinh khác. Thời điểm này, Lam Phương lại đang hợp tác với ban nhạc kịch lớn Dân Nam nên liền đề nghị Túy Hồng cùng “đầu quân” về đó làm việc. Kể từ đó, Túy Hồng bắt đầu trình diễn các ca khúc của Lam Phương và rất thành công, nhất là hai bản Chiều tàn và Phút cuối. Gần nhau lại hợp nhau về nghệ thuật nên năm 1959, Lam Phương - Túy Hồng kết hôn, làm thành một cặp đẹp đôi trong giới văn nghệ sĩ lúc bấy giờ.

Sau 1975, vợ chồng Lam Phương di cư sang Mỹ. Để có tiền nuôi vợ con, Lam Phương làm đủ thứ nghề, từ lau sàn nhà, dọn dẹp cho hãng Sears, đến những việc nặng nhọc như thợ mài, thợ tiện. Cuộc sống nơi đất khách dần ổn định, mỗi cuối tuần ông cố gắng thu xếp thuê một quán ăn làm sân khấu để ông và Túy Hồng có cơ hội sống lại với nhạc kịch. Nhưng hạnh phúc đó không kéo dài.

Nghe ca khúc "Thành phố buồn" qua tiếng hát Chế Linh:

Sau khi ly dị với Túy Hồng, ông sang Pháp sinh sống cùng em gái. Đổ vỡ hôn nhân, chuyện buồn tình cảm, thăng trầm trong cuộc sống khiến ông cho ra đời nhiều tình khúc say lòng khán giả như: Tình bơ vơ, Cho em quên tuổi ngọc, Lầm, Buồn, Say, Mơ, Hạnh phúc mang theo, Ngày tạm biệt… Bước qua đau khổ, Lam Phương đã tìm được nguồn an ủi ở một cuộc tình khác. Như ông đã giãi bày thì cuộc tình thứ hai này là cuộc tình đẹp nhất trong đời ông. Nhạc của Lam Phương vì thế trở nên tha thiết hơn, trau chuốt hơn với Bài tango cho em, Ngày hạnh phúc, Cỏ úa… từng rất thành công với tiếng hát Lê Hiếu, Đan Trường, Hồ Ngọc Hà.

Năm 1995, Lam Phương sang Mỹ định cư. Từ năm 1996 đến 1998, ông cộng tác với các trung tâm âm nhạc người Việt tại Mỹ, Pháp và lưu diễn ở nhiều nước châu Âu. Ông qua đời ở tuổi 83, tối 22/12 sau hai tuần nhập viện. Thời gian dài trước khi mất, nhạc sĩ liệt nửa người do biến chứng của tai biến, bệnh tim và các bệnh tuổi già. Trong nền âm nhạc Việt Nam đương đại, âm nhạc của Lam Phương vẫn có sức lan tỏa mạnh mẽ khi nhạc của ông được nhiều ca sĩ ngày nay thể hiện như Thanh Hà, Đức Tuấn, Phạm Quỳnh Anh…

Văn Khoa