Văn hóa dân gian khơi nguồn cho nghệ thuật đương đại

1. Lĩnh vực sách chứng kiến sự bùng nổ sôi nổi của các ấn phẩm lấy cảm hứng từ "chuyện xưa tích cũ”. Một trong những ấn phẩm tạo cơn sốt là Truyện Kiều cảm tác do Cao Nguyệt Nguyên viết lời cùng phần hình của 12 họa sĩ. Sách phản ánh tâm thế, góc nhìn của thế hệ trẻ với một tác phẩm cách đây vài thế kỷ qua phần lời tự sự đa chiều, soi rọi tâm tư các nhân vật và phần vẽ minh họa tràn đầy năng lượng.

Việt sử diễn họa của Thanh Huyên - nữ họa sĩ sinh năm 1992 thì tóm tắt lịch sử của Việt Nam từ thuở hồng hoang với truyền thuyết con Rồng cháu Tiên cho đến khi triều Nguyễn chấm dứt trong 208 trang sách, mỗi truyện khoảng 2 trang và vẽ khoảng 100 bức tranh. Việc chọn hình thức diễn họa hoàn toàn phù hợp vì không cần chi tiết mà vẫn khái quát được từng giai đoạn lịch sử qua trang phục, bảo khí hay kiến trúc, trang phục... "Mục tiêu của tôi khi thực hiện quyển sách này để những người trẻ như tôi hình dung được rằng nước mình từ xưa đã là nơi thắng hội". Là một trong những thành viên đời đầu của Đại Việt Cổ Phong - một trong những nhóm nghiên cứu về trang phục, văn hóa Việt với hàng nghìn bạn trẻ nên phần hình ảnh của quyển sách không chỉ sinh động mà còn đảm bảo tính chính xác cao độ.

2.Trong khi đó, Mộng bình thường - triển lãm kết hợp giữa thời trang và nghệ thuật của nhà thiết kế Thủy Nguyễn đã mang đến cho người thưởng lãm bức tranh nhiều màu sắc và độc đáo khi được nhìn ngắm văn hóa dân gian thăng hoa và đi vào đời sống. Từ hữu hình như tranh Hàng Trống, tranh Đông Hồ, đạo Mẫu, áo dài, kỹ thuật dệt nhuộm xưa qua đôi tay khéo léo của các nghệ nhân, những bờ dậu phên nứa cho đến vô hình qua điệu hát, câu hò... đều được Thủy Nguyễn biến hóa tài tình, tạo nên một không gian phức hợp đậm căn tính Việt.

"Rất nhiều người hỏi tôi kỳ vọng gì vào triển lãm lần này. Thực ra, có gì lớn lao đâu, tôi chỉ muốn người xem khi ghé qua có thể tìm thấy được ký ức về bản thân, về tuổi thơ, về gia đình hoặc về làng quê và về thế hệ của họ trong đó. Bờ tre phên nứa, những câu hát, câu hò hay một tấm tranh dân gian... Đó là Việt Nam, là cảm thức của Việt Nam mà ta không thể diễn tả hết cho người nước ngoài hiểu được. Nhưng chỉ cần là người Việt bước vào, họ nhận ra ngay sự thân thương, gần gũi".

Cũng trong tâm thức sáng tạo này, nghệ sĩ 9X Nguyễn Ngọc Vũ mang đến triển lãm Tuồng lấy cảm hứng từ lối phục sức của loại hình nghệ thuật này đặt vào cái nhìn siêu thực cực đại (pha trộn giữa nghệ thuật hiện đại và quá khứ, dùng kỹ thuật hiện đại phục dựng hình ảnh xưa). Nghệ sĩ Trung Nghĩa thì đậm chất thôn quê với bờ tre, giỏ cá, các nông cụ và ngư cụ qua đôi tay tài hoa của các nghệ nhân ở triển lãm Nát giỏ còn bờ tre, đánh thức nơi người xem một phần ký ức đã mất hoặc có nguy cơ biến mất, đồng thời khơi gợi niềm tự hào và ý thức gìn giữ, phát huy sáng tạo, đoàn kết, sẻ chia của con người đương đại.

Harry Vũ có triển lãmLĩnh Nam: Họ Hồng Bàng, kết hợp nhiều loại hình nghệ thuật từ sắp đặt, xếp giấy, thời trang, âm nhạc, nhiếp ảnh. Triển lãm này lấy cảm hứng từ sách Lĩnh Nam chích quái (tập hợp các truyền thuyết và những tích truyện dân gian Việt Nam) nói về nguồn cội khởi sinh của dân tộc Việt.

3.Trước cơn lốc của thế giới phẳng, mọi thứ càng trở nên dễ gần hơn nhưng những nhóm yếu thế, trong đó có văn hóa dân gian, tính đặc trưng và khác biệt của văn hóa truyền thống càng đối mặt với nguy cơ biến mất nhiều nhất. NTK Thủy Nguyễn nói rằng, cách duy nhất để văn hóa dân gian và những gì thuộc về phạm vi truyền thống tồn tại là hãy tìm cách đưa chúng vào đời sống đương đại. Ứng xử này bày biện ra cho người xem thấy tính hữu dụng và gần gụi của văn hóa xưa, của những thứ tưởng đã trở nên lỗi thời, không còn phù hợp. "Mang tất cả những điều này kết hợp cùng sự sẻ chia, vòng kết nối sẽ mạnh hơn, nhờ đó mà có thế hệ kế thừa, hoặc là thấu hiểu được những gì người đi trước đã làm và tại sao họ làm như thế”.

"Lĩnh Nam hay Lĩnh Nam: Họ Hồng Bàng chỉ là những tiếng nói nhỏ để nếu ai cảm thấy được truyền cảm hứng, họ sẽ có nhiều ý tưởng tốt hơn, hay chí ít, họ biết đã có những điều như thế tồn tại. Người trẻ đôi lúc đánh mất mình với công nghệ, thời đại nhưng văn hóa là thứ không thể để mất. Chúng cần được định hình, nhắc nhở liên tục", Harry Vũ khẳng định.

Rõ ràng, khi "va chạm" với những đặc trưng của các nền văn hóa khác, tâm thức của người làm sáng tạo Việt đều có xu hướng trở về cội nguồn, tìm hiểu những gì nguyên bản nhất. Họ được đánh thức và từ đó, cùng đánh thức những dòng chảy ngầm, từ nghệ nhân, người gia công cho đến người xem.

Minh Nguyễn