Chiêm ngưỡng châu Âu TK XIX qua tranh Van Gogh

Van Gogh sinh ra và lớn lên ở Hà Lan, nhưng ông từng sống tại nhiều nước khác nhau. Trong những năm đầu khi trưởng thành, ông là một nhà môi giới nghệ thuật trẻ đầy triển vọng của hãng Goupil, chi nhánh London (Anh). Sau đó ông trở thành một mục sư, với mong muốn cứu rỗi linh hồn và giúp đỡ những người nghèo khổ tại mỏ than ở Borinage (Bỉ). Vỡ mộng vì nhận ra không thể giúp gì cho cuộc sống khốn khổ của các thợ mỏ Borinage, Van Gogh trở về Hà Lan, và cũng từ đây ông bắt đầu ấp ủ khát khao trở thành một hoạ sĩ.

Bức Bridge and Houses on the Corner of Herengracht-Prinsessegracht, The Hague (Cây cầu và những ngôi nhà ở góc giao Herengracht-Prinsessegracht, Hague) được Van Gogh thực hiện vào tháng 3 năm 1882. Đây là một bức tranh nhỏ, cỡ 24 x 33,9cm, vẽ bằng bút chì, bút mực và màu nước trên giấy. Bức tranh khắc hoạ một góc phố ở Hague (Hà Lan), với cây cầu bắc qua. Van Gogh đã gặp khó khăn khi thể hiện hình dáng của cây cầu thực tế, vì vậy ông thay đổi nó dựa theo một cây cầu khác tương tự.

Bức tranh này cũng giống như hầu hết các tác phẩm ở thời kỳ đầu của Van Gogh, mang màu sắc ảm đạm

Giai đoạn này Van Gogh di chuyển nhiều, nhưng sống chủ yếu chỉ là ở Hà Lan. Ông tập vẽ theo các bậc thầy kinh điển, một thời gian ông được sự hướng dẫn của danh họa người Hà Lan thời bấy giờ là Anton Mauve. Mauve đồng thời là họ hàng của Van Gogh. Nhưng rất nhanh chóng, mối quan hệ này rạn nứt.

Sự kiện làm thay đổi Van Gogh và phong cách tranh, biến đổi bảng màu của ông từ u tối và ảm đạm sang những màu sắc rực rỡ như ta vẫn biết về tranh Van Gogh ngày nay chính là việc ông chuyển đến Paris theo lời khuyên của người em trai - Theo Van Gogh.

Tại Paris, Van Gogh được tiếp xúc với các hoạ sĩ avant - garde, những người đang sục sôi đam mê nghệ thuật, muốn phá vỡ khuôn vàng thước ngọc truyền thống. Đó là Paul Gauguin, là  Henri de Toulouse-Lautrec, Georges Seurat…

Cũng tại Paris, Van Gogh lần đầu được tiếp xúc với các bậc thầy của trường phái Ấn Tượng thông qua những tác phẩm của họ, như Claude Monet, Camille Pissarro… Sự tiếp xúc này khiến Van Gogh ngỡ ngàng, bởi các hoạ sĩ Ấn tượng chỉ sử dụng những màu sáng, rực rỡ trong tranh của họ. Thậm chí họ còn không dùng màu đen. Điều này trái ngược hoàn toàn với phong cách của hội hoạ Hà Lan mà Van Gogh từng tiếp xúc.

Và thế là bảng màu của Van Gogh bắt đầu thay đổi.

Bức The Hill of Montmartre with Stone Quarry (Đồi Montmartre với mỏ đá) được vẽ năm 1886, thời kỳ Van Gogh mới chuyển đến Paris. Ở bức tranh này Van Gogh đã sử dụng chất liệu sau này trở nền rất quen thuộc trong các tác phẩm của ông: sơn dầu trên canvas.

Đồi Montmartre nằm không xa nơi ở của Van Gogh và Theo. Mỏ đá nằm ở chân đồi. Thời đó phía này của quả đồi chưa có các công trình xây dựng. Ta vẫn còn có thể thấy trong tranh lác đác một vài ngôi nhà và có cả cối xay gió.

Ngày nay Montmartre là một trong các khu phố chính và tấp nập ở Paris, tập trung nhiều phòng tranh, nhà hàng, quán cà phê, cửa hàng bán đồ lưu niệm. Đây là một trong những điểm đến không thể bỏ qua nếu ghé thăm kinh đô ánh sáng của nước Pháp. Một phần lý do khu phố nằm trên đồi này trở nên nổi tiếng chính là vì ở thời của Van Gogh, đây là nơi tập trung của rất đông các nghệ sĩ, và ngày nay người ta vẫn cố gắng duy trì không khí nghệ thuật phảng phất bao quanh nó.

Lần đầu tiên những chòm sao nổi tiếng bắt đầu xuất hiện trong tranh Van Gogh là ở bức Cafe Terrace on the Place du Forum (Quán vỉa hè ở quảng trường Forum). Van Gogh vẽ bức tranh này vào khoảng tháng 9 năm 1888.

Bức tranh sơn dầu nhỏ này vẽ một quán cà phê trên phố ở Arles, một thành phố ở miền Nam nước Pháp. Nhiều người tin rằng chính cái nắng chói chang rực rỡ của miền Nam đã để lại dấu ấn nơi những bức tranh sử dụng màu sắc chói gắt của Van Gogh thời kỳ này, đặc biệt là màu vàng.

Con phố nhỏ cùng với quán cà phê đến ngày nay vẫn còn nguyên vẹn. Nhờ bức tranh nổi tiếng của Van Gogh, nhiều du khách đã tìm đến đây, đứng ở góc đường nơi Van Gogh đã vẽ, để ngắm nhìn và cảm nhận những điều mà vị danh hoạ đã từng ngắm nhìn, từng cảm nhận.

Một bức tranh khác cũng được vẽ trong tháng 9 năm 1888, khi Van Gogh ở Arles, là bức Starry night over the Rhone (Đêm đầy sao trên sông Rhone).

Rhone là con sông lớn chảy qua cả lãnh thổ Thuỵ Sĩ và Pháp. Van Gogh vẽ bức tranh này cách ngôi nhà nơi ông ở không xa. Thời đó Van Gogh ở Nhà Vàng - ngôi nhà đã từng xuất hiện trong một số tác phẩm khác của ông. Đó là quãng thời gian Van Gogh đang chờ người bạn Gauguin đến, và ông còn nuôi những ước vọng lớn lao, những mộng mơ đẹp đẽ về hội hoạ và tương lai, cho chính ông, cũng như cho những người bạn nghệ sĩ nghèo.

Do đó, bức tranh của Van Gogh thể hiện một đêm trên sông Rhone, một đêm xanh thẳm với những vì sao xa xôi lấp lánh. Nhiều người tin rằng bức Starry night over the Rhone là một trong những tác phẩm mang vẻ tươi sáng cuối cùng trong sự nghiệp của Van Gogh.

Người ta tin như vậy vì chỉ vài tháng kể từ khi bức tranh trên được hoàn thành, sau khi Gauguin đến và hai hoạ sĩ có những tranh cãi, Gauguin rời đi, Van Gogh tự cắt tai. Ông bị cho rằng đã mắc bệnh tâm thần. Van Gogh phải chuyển đến nhà thương Saint-Rémy, cách Arles không xa.

Ở Saint-Rémy, một loạt tuyệt phẩm hội họa của Van Gogh ra đời. Trong đó phải kể đến Starry Night (Đêm đầy sao).

Bức tranh được vẽ vào tháng 6 năm 1889, tái hiện khung cảnh nhìn từ cửa sổ phòng bệnh của Van Gogh. Có một điều đặc biệt là bức tranh này được Van Gogh vẽ vào ban ngày, dựa theo trí nhớ. Bầu trời đêm xanh thẫm với mặt trăng, những ngôi sao cuộn xoáy khổng lồ trong bức tranh này ngày nay đã trở thành kinh điển, chỉ cần nhìn thấy chi tiết tương tự, người ta sẽ nghĩ ngay đến Van Gogh.

Làng Saint-Rémy thấp thoáng xa xa với những nóc nhà nhỏ bé và tháp nhà thờ vươn cao. Cây hoàng đàn cao vút vươn lên tận trời xanh. Van Gogh đã thay đổi nhiều chi tiết trong tranh so với thực tế, từ vị trí của dãy núi cho tới vị trí các chòm sao, và cả vị trí của cây hoàng đàn. Bức tranh này được đánh giá là tác phẩm đánh dấu bước ngoặt trong sự nghiệp hội hoạ của Van Gogh, khi ông bắt đầu dành không gian hội hoạ cho trí tưởng tượng nhiều hơn, thay vì đơn thuần tái hiện cảnh vật.

Năm bức tranh, năm câu chuyện, nằm ở những chặng khác nhau trong cuộc đời sáng tác của Van Gogh. Ngắm nhìn những bức tranh này, người yêu nghệ thuật không những đang chiêm ngưỡng một phần của châu Âu TK XIX qua góc nhìn Van Gogh, mà còn đang du hành theo một tâm hồn nghệ sĩ trên những nẻo đường ông đã qua.

Thùy Chi