Mu - biến chủng tiềm ẩn nguy cơ kháng vaccine mạnh mẽ

Hiện, biến chủng Mu chưa được phát hiện tại khu vực Đông Nam Á. Ảnh: The Scientist

Cùng với Lambda, biến chủng Mu, còn gọi là B.1.6.21, lần đầu được ghi nhận ở Nam Mỹ - khu vực duy nhất mà biến chủng Delta không chiếm ưu thế. Các ca nhiễm đầu tiên do Mu được phát hiện ở Colombia vào tháng 1/2021. Biến chủng này sau đó đã gây ra một số chùm ca bệnh rải rác ở châu Mỹ và châu Âu, với số ca dương tính tại Mỹ đạt đỉnh hồi giữa tháng 7 và có xu hướng giảm từ thời điểm đó.

Đến đầu tháng 9, bà Marcela Mercado - một viên chức y tế cấp cao của Colombia, cho biết Mu đã gây ra đợt dịch thứ ba tại Colombia từ tháng 4 đến tháng 6/2021. Giai đoạn này, Colombia ghi nhận khoảng 700 ca tử vong/ngày và gần 2/3 trong đó cho kết quả xét nghiệm dương tính với biến chủng trên. Hiện, Mu đã có mặt tại xấp xỉ 50 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới.

Cuối tháng 8, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xếp biến chủng này vào nhóm "đáng lo ngại" (Variants of Concern/VOC), do sở hữu một số đột biến mang khả năng thoát miễn dịch cao hơn các biến chủng trước đó. 

Link bài viết

Tuy nhiên, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) chưa đưa ra phân loại tương tự, dù Mu đã được phát hiện tại 49/50 bang của nước này, trừ Nebraska. Theo Tiến sĩ Anthony Fauci - chuyên gia dịch tễ học hàng đầu của Mỹ, giới chức y tế đang "theo dõi kỹ" Mu, dù nó khó có khả năng trở thành biến chủng chiếm ưu thế tại Mỹ.

Tại châu Âu, Giám đốc chiến lược vaccine của Cơ quan Dược phẩm châu Âu (EMA) Marco Cavaleri ngày 10/9/2021 cho biết, cơ quan này "cũng đang xem xét các biến chủng khác có khả năng lây lan rộng như Lambda, hay gần đây là Mu", dù mối quan tâm chủ yếu vẫn xoay quanh biến chủng Delta.

"Có nhiều sự lo ngại xung quanh biến chủng Mu, do nó có khả năng thoát miễn dịch cao hơn", ông Calaveri nói, đồng thời khẳng định EMA sẽ thảo luận về hiệu quả chống lại biến chủng Mu của những loại vaccine Covid-19 hiện nay với các đơn vị sản xuất. Theo ông Calaveri, EMA hiện chưa có dữ liệu cho thấy biến chủng Mu có bất kỳ khả năng nào để lấn lướt Delta và trở thành chủng trội.

Khả năng "né miễn dịch" cao hơn

Tiến sĩ Vinod RMT Balasubramaniam - nhà virus học phân tử tại trường Khoa học Y tế và Sức khỏe Jeffrey Cheah thuộc trường Đại học Monash, Malaysia, cho biết Mu sở hữu một loạt đột biến khiến nó có khả năng tránh miễn dịch cao hơn. "Mu có các đột biến E484K và K417N, có liên quan tới khả năng né kháng thể. Hai đột biến này từng xuất hiện ở chủng Beta. Do đó, Mu có thể sẽ hoạt động tương tự như Beta, làm giảm hiệu quả của một số vaccine", ông nói.

Dù mối quan tâm chủ yếu hiện vẫn xoay quanh biến chủng Delta, giới y tế tại nhiều khu vực trên thế giới cũng đang xem xét các biến chủng khác có khả năng lây lan rộng như Lambda, hay gần đây là Mu

Ngoài ra, Mu cũng chứa các đột biến khác như P681H, lần đầu xuất hiện ở chủng Alpha với khả năng lây lan nhanh, và hai đột biến R346K, Y144T nhưng chưa rõ tác động của chúng đối với biến chủng này. "Thực sự chúng ta chưa biết liệu các đột biến ở Mu có làm tăng khả năng lây nhiễm và gây bệnh hay không. Nhưng những báo cáo đáng chú ý về Mu đã xuất hiện", ông Balasubramaniam nói.

Trong khi đó, một nhóm nghiên cứu thuộc trường Đại học Tokyo, Đại học Chiba và Tokai vừa đưa ra cảnh báo mới về Mu trên trang bioRxiv và đang chờ phản biện. Theo nhóm nghiên cứu, biến chủng Mu có khả năng chống lại sự trung hòa từ huyết thanh người khỏi bệnh hoặc đã tiêm vaccine Pfizer. Khả năng này của Mu được nhóm đánh giá là lớn hơn tất cả biến chủng VOC hoặc đáng chú ý (VOI) khác mà WHO đã xếp loại.

Để cho ra kết quả nghiên cứu trên, nhóm đã tạo ra các giả dạng của SARS-CoV-2 (pseudovirus) chứa đột biến của Mu hoặc của các biến chủng VOI/VOC khác. Các xét nghiệm trung hòa virus cho thấy Mu có khả năng chống lại kháng thể của 8 bệnh nhân đang điều trị Covid-19. Khả năng này cao gấp 12,4 lần so với chủng SARS-CoV-2 nguyên bản. 

Link bài viết

Ngoài ra, Mu có khả năng kháng huyết thanh cao hơn 7,6 lần ở 10 người được tiêm vaccine Pfizer. Đặc biệt, khi so sánh với biến chủng Beta, các pseudovirus của Mu kháng lại huyết thanh của người khỏi Covid-19 cao hơn đáng kể. Do đó, nhóm chuyên gia cảnh báo rằng, Mu có khả năng chống lại các kháng thể tự nhiên và từ vaccine khá rõ rệt.

Dù vậy, dữ liệu về khả năng né miễn dịch của Mu hiện còn hạn chế. Một nghiên cứu từ phòng thí nghiệm ở Rome, Italy cho thấy hiệu quả của vaccine Pfizer giảm nhiều hơn ở Mu so với các biến chủng khác. Tuy nhiên, nghiên cứu khẳng định vaccine này vẫn có khả năng bảo vệ khá mạnh mẽ trước biến chủng Mu. ​​Theo ông Balasubramaniam, cho tới khi giới khoa học có được bức tranh toàn diện về biến chủng Mu, các quốc gia phải nâng cao cảnh giác, thắt chặt kiểm soát, tăng cường xét nghiệm, đặc biệt ở khu vực biên giới, cũng như theo dõi chặt chẽ sự phát triển của chủng mới này.

Delta vẫn là biến chủng gây lây nhiễm cao nhất

Về biến chủng Mu, chuyên gia dịch tễ Maria Van Kerkhove - Trưởng nhóm kỹ thuật ứng phó Covid-19 của WHO, đánh giá Mu chưa đáng lo ngại bằng Delta - biến chủng hiện đã được ghi nhận ở ít nhất 170 quốc gia và vùng lãnh thổ. "Đối với tôi, Delta là biến chủng đáng lo ngại nhất vì khả năng lây nhiễm cao. Nó có khả năng lây lan gấp đôi chủng sơ khai", bà Kerkhove nói.

Nhiều nhà nghiên cứu khác cũng cho biết, Delta có thể sẽ tiếp tục "giữ vững" vị thế là chủng lây nhiễm chủ đạo so với các biến chủng khác. Trevor Bedford - một nhà virus học thuộc Trung tâm Nghiên cứu Ung thư Fred Hutchinson ở Seattle (Mỹ) nói: "Cho đến nay chưa có biến chủng nào có thể 'cạnh tranh' được với Delta".

Cho tới khi giới khoa học có được bức tranh toàn diện về biến chủng Mu, các quốc gia phải nâng cao cảnh giác, thắt chặt kiểm soát, tăng cường xét nghiệm, đặc biệt ở khu vực biên giới

Theo Mike Ryan - người đứng đầu chương trình sức khỏe khẩn cấp của WHO, các biến chủng mới của SARS-CoV-2 sẽ tiếp tục xuất hiện trong tương lai. Trong số chúng, sẽ có các biến chủng nguy hiểm không kém gì Delta, nhưng cũng sẽ có biến chủng ít nguy hiểm hơn. "Không phải mỗi biến chủng mới đều sẽ khiến mọi thứ sụp đổ. Các biến chủng cần được xem xét các đặc điểm về khả năng gây bệnh nặng, khả năng lây nhiễm và khả năng kháng vaccine", ông Ryan nói.​​

"Tôi nhận thấy những đợt bùng dịch liên tiếp sẽ diễn ra khắp thế giới", Michael Osterholm - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu bệnh truyền nhiễm và chính sách thuộc trường Đại học Minnesota, một cố vấn của Tổng thống Mỹ Joe Biden, nhận xét. Ông cũng nói thêm: "Sau đó, đại dịch sẽ đi xuống, thậm chí có thể giảm theo chiều dốc đứng. Nhưng tôi cho rằng chúng ta rất dễ phải đương đầu với một làn sóng lây nhiễm nữa trong mùa thu và mùa đông năm nay".

Đến nay, hàng tỷ người trên thế giới vẫn chưa tiêm vaccine và cơ hội tiêu diệt hoàn toàn SARS-CoV-2 là gần như không thể. Bởi vậy, sự lây nhiễm tại các lớp học, trên các phương tiện giao thông công cộng, tại các nhà máy, công xưởng, văn phòng là kịch bản gần như chắc chắn trong những tháng tới, nhất là khi các nền kinh tế mở cửa trở lại.

Ngay cả khi tỷ lệ tiêm chủng tăng lên, vẫn luôn có những người dễ bị tổn thương như trẻ sơ sinh, những người không thể hoặc không muốn tiêm vaccine, những người đã tiêm vaccine nhưng vẫn mắc Covid-19 do mức độ bảo vệ của vaccine ở họ giảm xuống.

Khởi Vũ