Chăm sóc sức khỏe tại nhà đối với người bệnh “hậu Covid-19”

Thói quen sinh hoạt

Duy trì thời gian ngủ, nghỉ hợp lý, hạn chế ngủ nhiều vào ban ngày hoặc nằm tĩnh tại khiến cơ thể trì trệ, với người lớn tuổi dễ có triệu chứng chóng mặt do thay đổi huyết áp tư thế sau đợt nằm lâu. Khuyến khích người bệnh vận động nhẹ gồm đi bộ chậm, tập thể dục nhẹ, đạp xe đạp rất chậm, tập dưỡng sinh... Vận động nhẹ giúp tiêu hao 200 kilo calo/giờ.

Tiếp xúc với ánh nắng ít nhất 30 phút/ngày, có thể vào buổi sáng sớm hoặc chiều, sẽ giúp cho nhịp sinh học của cơ thể được điều hòa. Hạn chế nhìn vào màn hình điện thoại, các thiết bị điện tử khác. Với người đã hoàn thành thời gian tự cách ly, khuyến khích tham gia hoạt động cùng người thân như chuẩn bị bữa ăn, dọn dẹp nhà cửa để sớm quay lại trạng thái sinh hoạt thường ngày.

Đặc biệt với người lớn tuổi, việc trò chuyện cùng người trong gia đình sẽ giúp giảm sự lo lắng, kích thích hoạt động não. Khuyến khích người bệnh đọc sách, báo, bàn luận về tin tức trong ngày, cầu nguyện (nếu theo một đạo nào đó). Nếu có vấn đề lo lắng, đau buồn kéo dài do trải nghiệm bệnh vừa qua thì nên tìm đến chuyên gia tư vấn tâm lý. 

ThS-BS. Ngô Thị Kim Oanh thăm khám cho người bệnh hậu Covid-19

Chế độ dinh dưỡng

Ở giai đoạn bệnh, mức chuyển hóa cơ bản tăng 10% khi có sốt, khó thở, vì vậy nhu cầu dinh dưỡng để bù đắp cho sự chuyển hóa đó cần được duy trì kể cả khi đã qua giai đoạn nhiễm cấp. Số bữa ăn trong ngày có thể chia từ 3-5 bữa tùy theo sức ăn của người bệnh. Nên kết hợp đa dạng thực phẩm trong khẩu phần ăn.

Đối với người có hội chứng chuyển hóa, lượng chất béo < 25%, cholesterol < 300mg/ngày với người không có rối loạn lipid máu và khoảng 200mg/ngày với người có rối loạn lipid máu. Với người có rối loạn chuyển hóa đường, ưu tiên kết hợp với những nhóm thực phẩm có chỉ số đường huyết (GI) thấp như kiwi, gạo lứt, củ từ, đậu trái (đậu que, đậu đũa...). Nên cung cấp chất xơ từ 20-30g/ngày, rau quả từ 400-500g/ngày.

Nên hạn chế chiên xào nhiều dầu mỡ, nên kèm thêm các món súp xay, canh hầm (với xương heo, xương gà, các loại đậu, hạt sen, đại táo, câu kỷ tử...) để giúp việc tiêu hóa tốt hơn. Trong các nguyên tố vi lượng, kẽm đặc biệt cần bổ sung ở nhóm bệnh nhân có triệu chứng mệt mỏi, kém tập trung, buồn ngủ, tiêu hóa kém, dễ bị tiêu lỏng.

Với dạng viên uống có thể bổ sung từ 30-100mg kẽm nguyên tố/ngày, kéo dài từ 2-3 tháng tùy tình trạng sức khỏe. Kẽm có trong các loại thức ăn như hàu, sò, thịt gia súc, gia cầm, tôm, cua, cá... Nên bổ sung cùng với nhóm thực phẩm giàu vitamin C để tăng cường hấp thu kẽm. 

Tập dưỡng sinh

Đối với người bệnh còn trong thời gian tự cách ly (sau khi âm tính), khuyến khích duy trì tập các bài tập thở như thở 4 thời, theo dõi hơi thở trong quá trình tập các bài tập, như xoa ngũ quan (đặc biệt xoa kỹ vùng huyệt nghinh hương - thượng nghinh hương, thượng tinh). Đối với người có triệu chứng khó thở, hụt hơi, nên có người thân bên cạnh khi tập luyện, tập chậm và không gắng sức khi tập. Duy trì thời gian tập từ 15-30 phút/ngày.

Trước khi tập, có thể kết hợp các bài tập kéo giãn cơ, khởi động khớp, như động tác xem xa xem gần, sờ đất vươn lên, đạp xe đạp tại chỗ, tập kèm với dụng cụ như khăn hoặc gậy để kéo giãn hết tầm vận động của khớp. Việc tạo thành một nhóm cùng tập luyện với người bệnh, từ người trong gia đình đến nhóm trên mạng xã hội, sẽ giúp người bệnh có tinh thần và cam kết cho quá trình tập luyện. Độ bền và thể lực của người bệnh được luyện tập sẽ giúp cải thiện các triệu chứng như sợ lạnh, nặng ngực, mệt mỏi.

Đối với người bệnh có triệu chứng đầy hơi, khó tiêu, đi phân lỏng kéo dài sau nhiễm virus, nên kết hợp bài tập xoa tam tiêu (làm ấm ngực, bụng) và sử dụng túi chườm thảo dược (hoặc túi chườm ấm) để giữ ấm vùng bụng, sẽ hỗ trợ cải thiện triệu chứng. Đối với người bệnh còn ho khạc đàm kéo dài, trong quá trình tập, người thân có thể hỗ trợ vỗ lưng để giúp người bệnh tập ho khạc hiệu quả. 

Bài tập thở 4 thời: 

Nằm ngửa thẳng, kê gối ở mông (không phải ở thắt lưng) cao thấp tùy sức. Tay trái để trên bụng, tay phải để ở ngực. 

Thời 1: Hít vào đều, sâu, tối đa, ngực nở, bụng phình và căng. Thời gian từ 4-6 giây (hít ngực bụng nở).

Thời 2: Giữ hơi, mở thanh quản bằng cách liên tục hít thêm, đồng thời giơ một chân dao động qua lại, cuối thời hạ chân xuống. Thời gian 4-6 giây (giữ hơi hít thêm). 

Thời 3: Thở ra, tự nhiên, thoải mái, không kiềm thúc. Thời gian 4-6 giây (thở không kiềm thúc). 

Thời 4: Nghỉ, thư giãn, chân tay nặng ấm. Chuẩn  bị trở lại thời 1. Thời gian 4-6 giây (nghỉ nặng ấm thân). 

Trong quá trình hồi phục, việc đồng hành cùng người bệnh vô cùng quan trọng, đặc biệt khi họ phải trải qua một thời gian dài cách ly hay tự cách ly. Nếu các triệu chứng “hậu Covid-19” kéo dài, gây cản trở đến sinh hoạt và tinh thần, người bệnh cần đến các cơ sở y tế có điều trị “hậu Covid-19” để được thăm khám và điều trị sớm. 

(*) Cơ sở 3 Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM

Ths-BS. Ngô Thị Kim Oanh, BS. Phạm Anh Ngân