Văn hóa doanh nghiệp và tinh hoa phương Đông - Kỳ 1: Niềm tin cơ bản nhất

Nổi bật nhất chính là Phật học, tư tưởng Khổng - Mạnh, Lão - Trang, triết lý Ấn Độ, Kim Cang Tây Tạng và dòng tư duy từ thời Minh Trị của Nhật Bản với những Yikichi Fukuzawa, Hideki Yukawa...

Những dòng nước tươi mát của tinh hoa phương Đông cho chúng ta thấy rõ hơn các khái niệm và giá trị cốt lõi như niềm tin, trách nhiệm, chất lượng, tôn trọng trong ứng xử, tận tâm và đoàn kết thương yêu nhau...

Về niềm tin, đạo Phật tổng kết rất hệ thống về 4 khía cạnh có cơ sở, có thực chứng: Phật, pháp, tăng và niềm tin vào khả năng bản thân.

Đạo ở đây là con đường và cũng là phương cách (tiếng Anh dùng chữ “the way” rất hay trong trường hợp này và dùng chữ Tao như một biểu ý bao trùm hơn của Đức Phật, Chúa Jesus và cả Lão Tử, người dùng chữ này đầu tiên trong Đạo Đức kinh (Tao Te Ching) để siêu nhiên hóa sự thật và chân lý). 

Chính từ tinh thần đó mà Lão Tử viết câu đầu tiên trong cuốn sách kinh điển này là “Đạo khả đạo, phi thường đạo”

Có đến 45 định nghĩa về đạo.

Văn hóa và văn hóa doanh nghiệp chính là phương cách và con đường (the way) của suy nghĩ, hành động và tương tác (to think, to act and interact).

Niềm tin vào khả năng bản thân rất quan trọng và khả năng đó phải được tu tập. Theo đạo Phật, tu là sửa và tập là thực hành. Bát Chánh Đạo bao gồm chánh kiến (hiểu biết chấn chỉnh), chánh tư duy (suy nghĩ chân chính), chánh ngữ (lời nói chân chính), chánh nghiệp (hành vi chân chính), chánh mạng (nghề nghiệp chân chính), chánh tinh tấn (học tập và tu sửa chân chính), chánh niệm tỉnh giác (kiểm soát tâm trong sáng) và chánh định (chú tâm trong chánh niệm, có tầm có tứ, giữa tâm an trụ).

Hiểu một cách đơn giản về hệ thống này không dễ! Nhưng nói chung là dựa trên nên tảng văn hóa chân chính để xây dựng con người và cộng đồng chân chính, nhờ đó mà có niềm tin vào bản thân tốt đẹp và có ích cho cộng đồng miễn dịch với cái xấu, cái không thiện.

Như vậy niềm tin là gì và tin vào cái gì? Đây là vấn đề mà mỗi người phải tự vấn để thẩm định giá trị niềm tin của mình. Nếu tin tưởng vào một điều gì đó một cách thái quá thì nó trở thành cuồng tín. Còn tin mà không hiểu điều mình tin là gì thì đó là mê tín.

Kinh Hoa Nghiêm nói: “Tín là căn nguyên của đạo, là mẹ của mọi công đức, nuôi lớn hết thảy thiện pháp, đoạn trừ lưới nghi”. Vì vậy, theo đạo Phật, niềm tin đó không gì khác hơn là tin vào chính mình, tin vào định luật nhân quả, tin nguyên lý duyên khởi, tin chân lý của cuộc đời là tứ diệu đế.

Niềm tin vào chính bản thân mình là nền tảng quan trọng nhất. Đức Phật đã dạy: “Hãy tự xem con là hải đảo của con. Hãy tự xem con là chỗ nương tựa của con. Không nên tìm nương tựa nơi ai khác“ “lòng tin và hiểu biết phải cùng có đủ để làm cội gốc” (Kinh Niết Bàn).

Niềm tin trong đạo Phật là niềm tin trên cơ sở hiểu biết, trí tuệ. Đức Phật đã từng dạy: “Đừng nên tin bất cứ điều gì chỉ vì điều ấy từng được nghe nói đến, đừng nên tin bất cứ điều gì chỉ vì điều ấy được quảng bá rộng rãi, đừng nên tin bất cứ điều gì chỉ vì điều ấy do truyền thống để lại, đừng nên tin bất cứ điều gì chỉ vì điều ấy được kinh điển truyền tụng, đừng nên tin bất cứ điều gì chỉ vì điều ấy do một vị giáo chủ nói ra, đừng nên tin bất cứ điều gì chỉ do suy đoán, đừng nên tin bất cứ điều gì chỉ do suy luận, đừng nên tin bất cứ điều gì chỉ vì mình thấy điều đó có lý, đừng nên tin bất cứ điều gì chỉ vì điều đó phù hợp với thành kiến, quan điểm nhận thức của mình, đừng nên tin bất cứ điều gì chỉ vì điều ấy do thầy mình nói ra. 

Nhưng chỉ khi nào tự mình biết rằng những điều đó là không đúng, những điều đó không chính đáng, những điều đó bị người hiền trí phê phán, và khi chấp nhận, khi thực hành sẽ đưa đến tai hại và khổ đau thì các người hãy từ bỏ những điều đó. 

Khi nào chính các người biết rằng những điều đó là chân chính, những điều đó không bị chê trách, những điều đó được người hiền trí khen ngợi, những điều đó khi được chấp nhận và thực hành sẽ dẫn đến an lạc hạnh phúc, thì các người phải nỗ lực mà thực hành” (KinhKalama, Tăng Chi Bộ kinh I).

Như vậy là phải có phương pháp tư duy độc lập! Chính vì thế mà Mạnh Tử đã nói một điều rất đúng cho cả thời Internet, Facebook, Youtube, TikTok... “hoàn toàn tin sách, thà chẳng có sách còn hơn” (tập tin bất như vô thư).

Xin tóm lại, niềm tin phải đi đôi với nhận thức đúng đắn, chân chính và sáng suốt, nhất là niềm tin vào khả năng của bản thân là khởi đầu của mọi khởi đầu, nguyên nhân của mọi nguyên nhân trong mối quan hệ với khách hàng, với đồng nghiệp, với cấp trên, với cộng đồng xã hội.

Khi bản thân không được tin tưởng, thử hỏi làm sao ta có thể tin tưởng người khác được. Người mà không còn tin vào bản thân nữa thì chẳng còn tin ai cả và chẳng khiến cho ai tin người này.

Hình thức không quyết định niềm tin mà chính là nội dung.

Tin ở bản thân, đi tới đâu cũng an lạc và chuyển hóa năng lượng tích cực đó thành “niềm tin vào người khác và của người khác” thì sẽ nhận từ người khác những điều tốt đẹp. Xây dựng niềm tin không phải bằng cách ra lệnh mà cuộc cách mạng thường xuyên thay đổi con người của chính ta tốt hơn lên mới là “men trong bột”.

Nếu xây dựng niềm tin không vững chắc, hoặc niềm tin có được trên cơ sở nhận thức cảm tính mà không xuất phát từ lý trí, từ kinh nghiệm thực tiễn thì sớm muộn niềm tin ấy cũng bị đổ vỡ.

Khi mọi thành viên chỉ tin vào những gì đem lại an lạc hạnh phúc cho mình, cho người trong hiện tại và tương lai, văn hóa doanh nghiệp sẽ có khả năng chi phối nhận thức, quy định thái độ và định hướng, điều chỉnh hành vi và tạo động lực. 

-----------------

Kỳ 2: "Tinh thần trách nhiệm trong ứng xử"

Nguyễn Thanh Lâm