Người Việt ở nước ngoài: Mai Thi - nhà khoa học trẻ ở Đức

Sau khi hoàn thành luận án tiến sĩ ở Đức và Đại học Harvard, Mỹ, Mai Thi đã chọn một "sứ mệnh" có vẻ khác lạ: gợi ý, thuyết phục mọi người tự suy nghĩ về những vấn đề khoa học để từ đó có thể tiếp cận khoa học.  

Ngoài khoa học, Mai Thi còn có nhiều "tài vặt" như thể thao, âm nhạc. Giới khoa học và truyền thông Đức rất khâm phục sức làm việc và tài năng của cô. 

Mai Thi làm một lúc nhiều công việc: sản xuất video YouTube 20 phút hằng tuần, điều khiển các chương trình giới thiệu khoa học trên TV. Cô đã viết hai quyển sách về các đề tài khoa học (dẫn đầu bảng best seller trên Tạp chí Der Spiegel suốt một thời gian dài).

TS. Nguyễn Kim Mai Thi sinh năm 1988 ở thành phố Heppenheim CHLB Đức, đang sống cùng chồng và con gái gần Frankfurt, là người sáng lập video "MaiLab" trên kênh YouTube vào năm 2018. Các video của cô được hàng triệu người vào xem. 

Cuối năm 2020, cô điều khiển chương trình khoa học truyền hình Quarks. Vì có công trình bày và giải thích về đại dịch Covid-19 một cách thông minh, dễ hiểu, được hàng triệu người theo dõi và thông hiểu vấn đề, Mai Thi đã được Tổng thống CHLB Đức tặng Huân chương Công trạng vào tháng 10/2020 nhân dịp Đức kỷ niệm 30 năm thống nhất đất nước. Ít lâu sau đó, cô còn được Thủ tướng Đức Angela Merkel, trong bài báo cáo về tình hình của nước Đức cuối năm 2020 tại một phiên họp của Quốc hội, đã trích dẫn phát biểu của Mai Thi về virus gây đại dịch Covid-19 trên Đài truyền hình số 2 của Đức, mà bà rất tâm đắc. Theo Wikipedia thì cho đến nay, Mai Thi đã được tuyên dương và nhận trên 20 giải thưởng có giá trị lớn nhỏ cho các công trình và hoạt động của mình.

Từ hồi còn đi học, cô đã ưa thích ngành hóa học nói riêng và về khoa học - công nghệ nói chung. Niềm đam mê này được bố hướng dẫn hằng ngày khi cô bước chân vào bậc trung học, nhất là mỗi khi hai bố con đi mua dược phẩm hay những sản phẩm tẩy rửa nhà bếp, phòng tắm, nhà vệ sinh, hoặc các sản phẩm chăm sóc da, tóc. Niềm tự hào về ông bố cộng với sự tin tưởng vào khoa học tăng lên trong lòng cô học sinh trung học, nhất là mỗi lần bố phát hiện một vài thành phần nào đó ghi trên nhãn hộp những sản phẩm trên là do bố đã nghiên cứu phát minh.

Đối với Mai Thi thì hóa học hình như bao quanh đời sống hằng ngày, chứ không phải chỉ là vài thí nghiệm phát lửa hay bốc khói trong phòng thí nghiệm của những nhà khoa học đeo kính và mặc đồ bảo hộ. Nhưng muốn thay đổi quan niệm đó về môn hóa thì ngành giáo dục cần phải thay đổi thế nào cho có hiệu quả? Ý kiến của Mai Thi là: "Hệ thống trường học của chúng ta mới truyền bá cho học sinh tinh thần học thuộc lòng mà không hiểu các mối liên hệ. Tôi thấy điều đó đặc biệt đáng tiếc khi nghĩ đến hóa học, vật lý và toán học. Sẽ rất hữu ích nếu bạn có sẵn kiến thức, chứ không phải lúc nào cũng có thể tra cứu hay "Google" mọi thứ khi cần biết. Nhưng tư duy logic và giải quyết vấn đề còn quan trọng hơn. Đấy là cả hai kỹ năng có thể được sử dụng trong suốt cuộc đời của bạn. Theo tôi, chúng ta nên có thêm một môn học ở trường gọi là "tư duy logic" hay "tư duy khoa học".

Sau khi hoàn thành luận án tiến sĩ hóa học, đường công danh của Mai Thi rộng mở. Tập đoàn hóa chất lớn nhất thế giới BASF của Đức mời cô về làm việc. Thế nhưng cô đã từ chối để trở thành một nữ ký giả khoa học, sáng lập kênh YouTube "MaiLab" để truyền tải đến đại chúng những chủ đề khoa học một cách dễ hiểu và gần gũi với cuộc sống thường ngày.

Điều gì đã khiến Mai Thi quyết định chọn lối đi này?

"Với công trình nghiên cứu của mình, tôi muốn làm cho thế giới trở nên tốt đẹp hơn. Thế nhưng, trên thực tế, là một nhà hóa học nghiên cứu trong phòng thí nghiệm, bạn chỉ là một chiếc bánh răng nhỏ xíu trong guồng máy khổng lồ. Rõ ràng là đã có nhiều nhà khoa học nữ đang làm rất tốt công việc này. Tuy nhiên, về mặt truyền tải kiến thức khoa học thì cho đến nay, công việc này chưa được tiến triển như ý muốn và bản thân tôi tin rằng vẫn còn có thể làm tốt hơn. Vì vậy, tôi đã tự đặt ra nhiệm vụ sử dụng phương tiện video trên YouTube để truyền bá thông tin khoa học hiệu quả hơn. Tôi muốn giúp mọi người có thể đưa ra những quyết định chín muồi, hợp lý cho chính họ”.

Cuối năm 2020, TS. Mai Thi chia tay Đài Truyền hình ARD  để về hợp tác với Đài Truyền hình ZDF và phụ trách một phần của chương trình về các đề tài khoa học - kỹ thuật tên là Terra-X (Địa cầu-X). Trong một phim ra mắt với đề tài hóa học gồm ba phần, cô trình bày những điều rất cơ bản về ngành hóa học để giúp khán giả hiểu về hóa học và tầm quan trọng của nó.

Với sự tác động của Mai Thi, từ khi có đại dịch Covid-19, các buổi talk show hầu như luôn có mặt một nhà khoa học. Thế nhưng, cô cho rằng đó chỉ mới là một tiến bộ nhỏ. 

Song song với việc truyền bá tinh thần khoa học đến mọi người, Mai Thi còn nỗ lực khuyến khích và truyền cảm hứng, tình yêu khoa học đến giới trẻ nữ ngay khi còn ở bậc trung học. Cô tâm sự: "Tôi mong rằng có thể đóng góp vào điều này thông qua việc xuất hiện trước công chúng trong khuôn mặt một người nữ. Tuy không còn hoạt động trong lĩnh vực nghiên cứu, nhưng ít nhất tôi cũng đã hoàn thành một luận án tiến sĩ về môn hóa học. Với tư cách là một nhà khoa học, tôi có đủ thẩm quyền để nói chân thực về các nội dung của khoa học, chứ không phải chỉ là một người thuyết minh đứng trước ống kính. Việc phụ nữ cũng có thể tham gia vào khoa học phải là điều đương nhiên. Nhiều cô gái trẻ đã viết thư nói rằng, nhờ tôi mà họ khám phá ra tình yêu với khoa học. Những cô gái này sẽ tiếp tục truyền cảm hứng cho bạn bè nữ giới xung quanh họ. Điều đó khiến tôi lạc quan".

Ước mong sao Đài Truyền hình Việt Nam sẽ tìm mua bản quyền các video, show của Mai Thi trên các đài truyền hình Đức, giới thiệu đến công chúng, đặc biệt là học sinh, sinh viên, để mở mang kiến thức về những vấn đề khoa học, về tư duy và nhất là lòng yêu thích khoa học, vì tương lai của các em mà cũng vì tương lai của đất nước.

Trần Kung