Phụ nữ trầm cảm sau sinh: Cách nhận biết và can thiệp sớm

Phụ nữ sau sinh cần học cách thư giãn, giải tỏa căng thẳng mệt mỏi; không nên áp đặt bản thân làm những việc quá sức...

Cần được phát hiện kịp thời

Chị T.B.T (ở Quảng Bình) vốn là người vui vẻ, hòa đồng, nhưng chị T bắt đầu có vấn đề về tâm lý từ khi sau sinh con.

Trong quá trình mang thai và khi sinh con không có gì bất thường, nhưng sau sinh khoảng được nửa tháng, chị T bắt đầu có dấu hiệu đêm ngủ kém, hay thức giấc giữa đêm. Dần dần chị luôn có cảm giác mệt mỏi, thiếu năng lượng, ít nói chuyện với mọi người hơn; hay ngồi một mình, vẻ mặt buồn rầu, dễ khóc. Đáng nói là tuy vợ chồng sống như bình thường, nhưng chồng chị là người ít thể hiện sự quan tâm, không hay chia sẻ tâm sự với vợ.

Người nhà kể, sau những biểu hiện đó, chị T không còn quan tâm chăm sóc con, không thể hiện tình cảm với con, luôn tỏ ra khó chịu khi nghe tiếng con khóc. Sau đó, chị T có đã có hành động dùng dao tự rạch bụng để tự sát; rất may người nhà đã nhìn thấy và đưa chị đi bệnh viện kịp thời. Sau thời gian điều trị vết thương và tâm lý, chị T ổn định hơn và được trở về nhà.

Sau khi về nhà, chị T lại xuất hiện biểu hiện la hét, cáu gắt với mọi người, chống đối không chịu uống thuốc. Thấy có biểu hiện nguy hiểm, người nhà lại đưa chị T tới Viện Sức khỏe tâm thần Quốc gia để điều trị.

ThS.BS Nguyễn Thị Ái Vân, Phòng Điều trị rối loạn cảm xúc, Viện Sức khỏe tâm thần Quốc gia cho biết: “Qua thăm khám và hỏi bệnh, các bác sĩ đã phát hiện bệnh nhân T có hội chứng trầm cảm nặng, có hành vi tự sát và được chẩn đoán rối loạn hành vi, tâm thần nặng kết hợp với thời kỳ sinh. Sau khi được điều trị theo phác đồ tại đây, bệnh nhân đã dần hợp tác hơn; khí sắc cải thiện hơn; và tâm lý dần ổn định trở lại, bệnh nhân đã chủ động giao tiếp với mọi người, ăn ngủ tốt hơn”.

Theo các bác sĩ, đây là những trường hợp nặng được gia đình đưa tới viện. Tuy nhiên, còn rất nhiều trường hợp sản phụ có biểu hiện nhẹ hoặc không chia sẻ, cố tình giấu bệnh dẫn tới tình trạng nặng hơn. Cũng có trường hợp có các biểu hiện khác như: mệt mỏi, mất ngủ, tức ngực, không đến viện mà đi khám chuyên khoa về thần kinh, tim mạch nên không tìm ra được căn nguyên để điều trị.

Theo PGS - TS Nguyễn Văn Tuấn, Viện trưởng Viện Sức khỏe tâm thần, trong năm 2021, tại Viện đã tiếp nhận khoảng 27 sản phụ có biểu hiện bị rối loạn tâm thần sau sinh trong đó có nhiều ca có ý tưởng tự sát. Tỷ lệ bệnh nhân tới khám tại viện gia tăng gấp đôi so với đợt dịch.

Theo đó, trước đây, tại Viện Sức khỏe tâm thần có khoảng 150 bệnh nhân đến khám/ngày, nhưng hiện nay con số này là khoảng 250- 300 bệnh nhân/ngày, trong đó liên quan đến trầm cảm khoảng 20- 30%, bao gồm cả trầm cảm sau sinh.

Nếu được chăm sóc đúng cách

Theo TS.BS Vũ Thy Cầm, Trưởng Phòng Tâm lý lâm sàng, Viện Sức khỏe tâm thần Quốc gia, phụ nữ sau sinh, sự xuất hiện của em bé và cơ thể có những thay đổi hormone, ảnh hưởng cảm xúc trong thai kỳ khiến nhiều phụ nữ có thể xuất hiện các trạng thái cảm xúc như: ngạc nhiên, vui sướng, giận dữ, sợ hãi, yêu thương, buồn chán…

Đặc biệt trầm cảm sau sinh có thể khởi phát trong vòng 4 tuần đầu sau sinh. Nhiều nghiên cứu cũng cho rằng, trầm cảm sau sinh có thể khởi phát ở bất kỳ thời điểm nào trong vòng 1 năm đầu sau sinh. Tại Việt Nam, một số nghiên cứu từ các bệnh viện phụ sản cho thấy, tỷ lệ phụ nữ bị trầm cảm sau sinh chiếm khoảng 11,6%-33%. 

Theo các bác sĩ, có tới 80% phụ nữ bị trầm cảm sau sinh sẽ hồi phục hoàn toàn nếu được quan tâm đúng mức

Theo đó, tất cả phụ nữ đều có nguy cơ mắc trầm cảm sau sinh, đặc biệt ở những người có nguy cơ cao như: đã từng bị trầm cảm, gia đình có người trầm cảm hay các bệnh tâm thần khác; hoặc bị những vấn đề tâm lý khác... Có những sản phụ cả 3 lần sinh con đều bị trầm cảm.

Về dấu hiệu nhận biết trầm cảm sau sinh, theo BS. Vũ Thy Cầm, ở giai đoạn sớm, phụ nữ trầm cảm sau sinh thường có khí sắc giảm, cảm xúc thay đổi, buồn rầu, dễ cáu, dễ khóc… Đặc biệt, một số trường hợp giảm sở thích, hứng thú, giảm các mối quan hệ gia đình; có thể rối loạn giấc ngủ, rối loạn ăn uống; giảm tập trung chú ý, trí nhớ. Họ cũng có thể có các triệu chứng cơ thể như: đau đầu, đau bụng, ngực...

Giai đoạn toàn phát, người bị trầm cảm sau sinh có thể có biểu hiện nghiêm trọng hơn như: mất quan tâm thích thú, bi quan, chán nản, buồn bã, mặc cảm, tự ti, tội lỗi, đau khổ...; đặc biệt, người bệnh không muốn giao tiếp với mọi người; khó khăn trong việc chăm sóc con, tạo mối quan hệ mẹ - con, xa lánh người thân...; hoặc lo lắng quá mức tới sức khỏe của con… Một số sản phụ cũng gặp các triệu chứng cơ thể, rối loạn thần kinh thực vật hoặc rối loạn hành vi như: bồn chồn, bất an, thậm chí có ý tưởng hành vi tự sát.

Theo các bác sĩ, có tới 80% phụ nữ bị trầm cảm sau sinh sẽ hồi phục hoàn toàn nếu được quan tâm đúng mức. Hiện nay, ước tính có tới gần 50% phụ nữ bị trầm cảm sau sinh không được chẩn đoán bởi chuyên gia y tế; điều này rất khó để can thiệp, hỗ trợ cho sản phụ; khiến họ có thể bị nặng hơn; thậm chí có ý nghĩ tự sát hoặc thực hiện hành vi tự sát cả mẹ lẫn con.

Theo đó, sự đồng hành của gia đình với phụ nữ sau sinh rất quan trọng để hỗ trợ về mặt tâm lý kịp thời. Người phụ nữ sau sinh rất cần gia đình dành thời gian quan tâm, chăm sóc; đặc biệt là người chồng cần phải luôn luôn lắng nghe cảm thông và tạo điều kiện cho người vợ có thời gian thư giãn, nghỉ ngơi, chế độ dinh dưỡng hợp lý.

“Người phụ nữ sau sinh cần học cách thư giãn, giải tỏa căng thẳng mệt mỏi; không nên áp đặt bản thân làm những việc quá sức, không nên quá kỳ vọng để trở thành người mẹ hoàn hảo. Các sản phụ sau sinh cần đảm bảo ngủ đủ giấc, có thể tranh thủ nghỉ ngơi khi con đang ngủ, dành thời gian chăm sóc bản thân, gặp gỡ bạn bè người thân. Với người có dấu hiệu trầm cảm như trên, cần được khám sớm tại chuyên khoa tâm thần để có phương án điều trị hợp lý, tránh các hậu quả nghiêm trọng”, BS. Vũ Thy Cầm khuyến cáo.

                                                                                                                         (*) Theo Báo Tin Tức

Tạ Nguyên *