Về R thăm chiến khu xưa

Độc đáo bởi vì trong vùng lõi Vườn Quốc gia Lò Gò - Xa Mát có ba khu di tích lịch sử cấp quốc gia là Căn cứ Trung ương Cục Miền Nam, Căn cứ Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Việt Nam, Căn cứ Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền Nam Việt Nam và căn cứ Ban An ninh, Ban Dân y, Ban Giáo dục, Ban Hậu cần, Căn cứ Đài Phát thanh Giải phóng, Thông tấn xã Giải phóng, Báo Giải Phóng, Hãng phim Giải phóng, Nhà in Trần Phú... Gọi chung là Căn cứ R.

R là căn cứ quan trọng nhất trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Xin giải thích đôi nét vì sao gọi căn cứ kháng chiến ở Bắc Tây Ninh là R. 

Để bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng thông suốt, trong chiến tranh chống thực dân Pháp, Trung ương Đảng đã thành lập Trung ương Cục Miền Nam (sau năm 1954 gọi là Xứ ủy Nam bộ). Sau phong trào "đồng khởi" 1960, cách mạng miền Nam đã có bước phát triển mới, từ khởi nghĩa từng phần tiến lên chiến tranh cách mạng, Trung ương Đảng quyết định thành lập lại Trung ương Cục Miền Nam, ngày 23/1/1961.

Trung ương Cục Miền Nam tổ chức thành lập long trọng tại suối Nhum - Mã Đà thuộc Chiến khu Đ (huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai bây giờ). Vùng rừng Mã Đà quá cách trở, đối phương bao vây tứ phía, lương thực thực phẩm vô cùng khan hiếm, vì thế đầu năm 1962, căn cứ Trung ương Cục chuyển về Bắc Tây Ninh, vùng Chàng Riệc, hay còn gọi là Rùm Đuôn - Đất Đỏ với mật danh là R (bây giờ thuộc huyện Tân Biên, tỉnh Tây Ninh) cho đến ngày 30/4/1975, dù phải chuyển cứ nhiều lần do đối phương càn quét. Trung ương Cục Miền Nam là một bộ phận của Ban Chấp hành Trung ương Đảng chỉ đạo trực tiếp cách mạng miền Nam.

Hội trường trong Căn cứ R

Mật danh "R" đơn giản là "Rừng" - rừng Chàng Riệc - Rùm Đuôn. Dần dần, R để chỉ cả vùng chiến khu ở Bắc Tây Ninh, từ vảm Trảng Trâu đến Tống Lê Chân, khoảng 200 kilômét vuông, ngoài ba cơ quan đầu não nói trên, còn có các cơ quan, đơn vị trực thuộc trú đóng với mật danh B và C kèm con số, như B18, C22...

Sau ngày 30/4/1975, Tây Ninh còn bạt ngàn rừng già, rừng già chỉ cách thị xã chưa đến 10 kilômét, nhưng với chủ trương đưa dân Sài Gòn lên xây dựng "kinh tế mới" và Việt kiều từ Campuchia về, mạnh ai nấy khai phá làm rẫy và bán đất rừng trao tay, khi những người có trọng trách "tỉnh ra" thì trên 200.000 hécta rừng chỉ còn lại khoảng 25% chạy dọc vài chục kilômét theo biên giới. Mười năm sau ngày thống nhất đất nước, Chính phủ ra quyết định công nhận vệt rừng còn lại này là rừng đặc dụng, phải bảo vệ. Rồi phải chờ thêm 16 năm nữa, phải qua "cấp trung gian" là Khu Bảo tồn thiên nhiên, tháng 7/2002, Vườn Quốc gia Lò Gò - Xa Mát được thành lập trong địa phận 6 xã của huyện Tân Biên, tổng diện tích 30.022 hécta, trong đó vùng lõi 8.522 hécta, vùng đệm 23.500 hécta.

Vườn Quốc gia Lò Gò - Xa Mát có chức năng quản lý, bảo vệ, phát triển tài nguyên rừng và bảo tồn đa dạng sinh học đặc trưng của vùng rừng chuyển tiếp giữa Tây Nguyên, miền Đông Nam bộ và đồng bằng sông Cửu Long. Phối hợp các đơn vị liên quan bảo tồn và tôn tạo các di tích lịch sử cấp quốc gia trên địa bàn. Hợp tác quốc tế để nghiên cứu khoa học, tiếp tục điều tra phát hiện, bổ sung và bảo tồn các loài động vật, thực vật đặc hữu quý hiếm. Xây dựng mô hình lâm nghiệp ở vùng đệm, mô hình làng du lịch, hướng dẫn chuyển giao kỹ thuật phát triển kinh tế nông, lâm nghiệp và tham gia bảo tồn hệ sinh thái mẫu cho dân cư ở vùng đệm. Tổ chức du lịch trên nguyên tắc không làm ảnh hưởng đến đa dạng sinh học, cảnh quan tự nhiên và môi trường.

Bây giờ du khách đến Vườn Quốc gia Lò Gò - Xa Mát sẽ được chiêm ngưỡng những danh mộc như trắc, gõ mật, cẩm lai, dáng hương, sao, trai, dầu, căm xe, vên vên, cà chít... trong hệ thực vật 696 loài; được chiêm ngưỡng khỉ đuôi lợn, voọc chà vá chân đen, cu li nhỏ, gà tiền mặt đỏ, gà lôi hồng tía, cao các bụng trắng, hạc cổ trắng, vàng anh đầu đen, cá bỗng, nhông...  trong 42 loài thú, 203 loài chim, 88 loài cá, 23 loài lưỡng cư, 58 loài bò sát. 

Là rừng mưa nhiệt đới xanh lá quanh năm, Vườn Quốc gia Lò Gò - Xa Mát còn có hệ sinh thái trảng cỏ khoảng 4.000 hécta với nhiều bàu, trảng xen kẽ rừng già cùng với 20 kilômét thượng nguồn sông Vàm Cỏ cung cấp thức ăn, nước uống, nơi ở cho nhiều loại chim nước và chim di cư. Vườn Quốc gia Lò Gò - Xa Mát còn là "vườn dược liệu" bởi có đến 179 loại cây thuốc quý như nhân trần, võng vang, tổ phượng, trung quân, kim tiền thảo... 

Anh chị em từng công tác ở Báo Giải Phóng thăm bia kỷ niệm tại Di tích Căn cứ R

Mỗi dịp kỷ niệm Ngày Giải phóng miền Nam, Thống nhất đất nước, du khách đến Vườn Quốc gia Lò Gò - Xa Mát đông nhất, bởi đây không những là khu du lịch sinh thái mà du khách còn muốn biết R ở đâu, R có gì đặc biệt. 

Sau lễ khởi công trùng tu, tôn tạo Khu di tích lịch sử Căn cứ Trung ương Cục (ngày 24/12/1992), đồng chí Nguyễn Văn Linh - nguyên Bí thư Trung ương Cục nhiều đợt, trở lại xem xét cách phục chế. Những nhà thiết kế và thợ trẻ, do không có "kiến thức" về chiến tranh, đã làm nhà, làm hầm, giao thông hào sai khá xa so với thực tế. Nghĩ rằng những cán bộ cao cấp phải ngủ giường tốt, bàn làm việc phải bằng gỗ quý nên người ta biến những căn nhà lợp lá trung quân, bốn bề không vách mà bên trong thì khá "hiện đại". Đồng chí Nguyễn Văn Linh đã chỉ đạo làm sao tất cả phải như vốn đã có, trừ gỗ làm cột nhà và chống hầm chữ A ngay dưới nền mỗi nhà tạm chấp nhận xi măng cốt sắt giả gỗ để chống mối và cũng để không hạ thêm cây rừng đã trở nên rất quý.

Ở Chàng Riệc có một dòng suối mang tên rất đẹp là Cô Tiên. Chuyện kể rằng, sau khi lo xong bữa ăn tối cho các vị lãnh đạo Trung ương Cục, ba cô gái Giải phóng rủ nhau ra suối. Lúc ấy, bầy bồ chao đã thôi cãi vã, chim "bắt-cô-trói-cột" bắt đầu cất tiếng gọi bạn tình. Ba cô gái trút bỏ quần áo, từ từ lội xuống con suối vắt qua căn cứ. Họ mải mê tắm, mải mê đùa giỡn nên không hay biết có một tổ trinh sát Quân Giải phóng vô tình đi qua. Các chàng trai sững người trước những tấm thân nõn nà mười tám đôi mươi làm dòng suối lấp lánh sáng, làm rừng đại ngàn không chịu tắt những tia nắng cuối cùng trong ngày...

Ấy là những ngày giữa mùa mưa năm 1962. Gọi là "những ngày" bởi các trinh sát có mặt đầu tiên ở căn cứ Chàng Riệc nay còn sống chẳng ai nhớ cụ thể là ngày nào, nhưng điều làm họ nhớ như in là từ hôm con suối có diễm phúc đón vào lòng mình những cô-tiên-Giải-phóng không y phục thì được mang tên là suối Cô Tiên và cũng từ đó nó "thành danh" trên bản đồ quân sự.

Nhà của một vị lãnh đạo Trung ương Cục được phục dựng trong Khu di tích Căn cứ R

Bây giờ cầu bắc qua suối Cô Tiên đã được phục chế. Những ai từng công tác ở R như tôi trở lại di tích không thể quên từng bước chân nhẹ đến không nỡ làm vỡ vụn lá khô của những cô-tiên-Giải-phóng từng bao lần qua đây. Trạm khách - nơi tư lệnh các chiến trường, bí thư tỉnh ủy, thành ủy lên báo cáo chờ để được tiếp, bếp Hoàng Cầm khói tỏa vào lòng đất - nơi hôm sớm các cô-tiên-Giải-phóng lo bữa ăn cho những cán bộ lãnh đạo; hội trường từng diễn ra các cuộc họp quan trọng... tất cả như còn đây những con người vì nước quên thân.

Nhà ở và làm việc của đại tướng Nguyễn Chí Thanh, của Bí thư Trung ương Cục Nguyễn Văn Linh, Phạm Hùng còn lưu hơi ấm của người đã đi vào cõi vĩnh hằng. Cây hoa sứ đồng chí Nguyễn Văn Linh trồng hơn nửa thế kỷ trước vẫn tỏa hương thanh tao chùm chùm hoa trắng. Tôi như gặp lại Đại tướng Nguyễn Chí Thanh bên cây khế đồng chí trồng đang lúc lắc quả, chắc là do nặng lòng với đất Hương Trà trưa trưa mẹ nấu nồi canh khế với cá cơm... Hố bom B52 mà đồng chí Võ Văn Kiệt từng nuôi cá vẫn có bầy cá lòng tong không biết từ đâu đến nhưng vẫn là loài cá của sông nước Cửu Long.

Tôi thơ thẩn từ nhà đồng chí Phạm Văn Xô, Trần Nam Trung... Tôi thơ thẩn ra trảng cỏ ngay bên Căn cứ - nơi này trước hẳn chiều chiều các vị trong Trung ương Cục ra đây ngắm bầu trời cao rộng mà hình thành những ý tưởng cho một sách lược, một chiến dịch với niềm tin không gì lay chuyển: Miền Nam phải được giải phóng, Tổ quốc phải thống nhất... 

Phương Hà