Chữ tín trong chính sách

Trong mấy ngày liên tiếp, nhiều thông tin đồn thổi được tung ra: nào phá giá tiền đồng, đổi tiền, phát hành thêm tiền mệnh giá 1 triệu đồng. Trước đó, tại Hà Nội, người bán hàng đã từ chối nhận tiền xu vì có tin đồn ngân hàng đã tiến hành thu hồi tiền xu từ ngày 1/12 và tiền xu sắp hết giá trị sử dụng...

Những biến động đột ngột của thị trường vàng, USD càng làm tin đồn phát tán nhanh hơn, nghiêm trọng đến mức Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Văn Giàu phải chính thức đính chính trên các phương tiện truyền thông đại chúng.

Cảnh hàng nghìn người dân đổ xô đi mua xăng, dầu trước tin đồn giá xăng dầu có thể lên tới 25 ngàn đồng/lít lít hồi giữa năm 2008

Ở Việt Nam, đặc biệt trong hai năm qua, tin đồn liên tục xuất hiện, ít nhiều gây bất ổn thị trường và bất ổn cho cả tâm lý người dân cũng như nền kinh tế vi mô. Còn nhớ ngày 5/8/2008, hàng nghìn người dân các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long như Cần Thơ, Tiền Giang, sau đó lan ra Quảng Nam, Đà Nẵng, Quảng Bình đổ xô đi mua xăng, dầu trước tin đồn giá xăng dầu có thể lên tới 25 ngàn đồng một lít. Cũng trong năm 2008, thị trường TP.HCM xảy ra một hiện tượng chưa từng có là người dân đổ xô đi mua gạo, đến mức các siêu thị phải quy định mỗi khách hàng chỉ được mua 10kg...

Rõ ràng, cấp độ tin đồn ngày càng nghiêm trọng hơn, từ thông tin đồn thổi về một doanh nghiệp nào đó sắp phá sản, nay có thể tấn công trực tiếp tới cả chính sách tiền tệ và an ninh lương thực quốc gia.

Những phản ứng của cơ quan chức năng có thể xem là kịp thời, nhưng Thống đốc Ngân hàng không thể mãi đứng ra cải chính mỗi khi có tin đồn, mà cần phải triệt tận gốc cơ chế tạo ra những tin đồn ác ý. Thị trường là một cơ chế tiến hóa. Xã hội cũng có cả người tốt lẫn kẻ xấu, bởi lẽ nó là một tổng thể đa dạng. Nhưng khi những tin đồn và mảnh đất dành cho những kẻ xấu quá nhiều, thì đó là một điều trầm trọng về quản lý.

Một trong những mảnh đất dung dưỡng cho tin đồn là do thiếu thông tin, nhưng quan trọng hơn, như chuyên gia kinh tế, TS. Nguyễn Minh Phong cho rằng: Những tin đồn thất thiệt thường xuất hiện khi có sự không rõ ràng, thiếu nhất quán trong chính sách.

Trong trường hợp điều chỉnh tỷ giá như vừa rồi, sẽ tốt hơn nếu trước đó không có những tuyên bố kiểu “dứt khoát không phá giá tiền đồng” để rồi đồng tiền ngay sau đó có những điều chỉnh. Hay những chuyện về giá cả, ở cấp độ vĩ mô, thà rằng đừng tuyên bố “không để giá lên”, để rồi hôm sau giá cả lại lên cao; cùng ở vị trí cấp bộ, người thì nói kinh tế hồi phục, người thì nói chưa...

Khi người dân vẫn còn "đề phòng", hoang mang trước các chính sách liên quan tới tiền tệ, thì tâm lý giữ USD, trữ vàng sẽ còn tồn tại. Cũng như vậy, khi những phát ngôn của những người “có vị trí” lại theo kiểu “ông chẳng bà chuộc”, thì người dân vẫn phải hành xử theo tâm lý bầy đàn, mạnh ai nấy sống... Sẽ không sai nếu nói tin đồn có phần xuất phát từ những chính sách, lời công bố thiếu nhất quán, thậm chí là sai lệch với thực tế.

Muốn chấm dứt, ít nhất là hạn chế tối đa tin đồn, về dài hạn, phải tạo ra được những chính sách ổn định, nếu có sửa đổi cũng phải tránh đột ngột, gây sốc. Trong kỳ họp Quốc hội vừa qua, đại biểu Nguyễn Hồng Sơn lật lại việc điều hành chính sách tiền tệ cuối năm 2007 với nhận định: “Chúng tôi và các doanh nghiệp đánh giá quyết định thắt chặt tiền tệ quá đột ngột và mức độ cao vào cuối năm 2007 là một quyết định chưa đúng. Vậy thì trách nhiệm của Ngân hàng Nhà nước đến đâu và quan trọng nhất là biện pháp để sau này không mắc lại những tình trạng như vậy nữa là gì”. Những câu hỏi trên vẫn để ngỏ do Thống đốc Ngân hàng chưa đề cập cụ thể trong phần trả lời... 

Nghị định 107/2008NĐ-CP ngày 22/9/2008 đã quy định mức xử phạt hành chính các hành vi đầu cơ, găm hàng, tăng giá quá mức, đưa tin thất thiệt, buôn lậu và gian lận thương mại. Có nên không cũng phải quy trách nhiệm cho những người công bố chính sách nhưng... sai?